Інданезія
.svg)
Індане́зія (індан.: Indonesia), Рэспу́бліка Індане́зія (індан.: Republik Indonesia) — дзяржава ў Паўднёва-Усходняй Азіі, размешчаная на 17 508 астравах найбуйнейшага ў свеце Малайскага архіпелага (астравы Калімантан, Суматра, Ява, Сулавесі, Балі і інш.) і заходняй частцы вострава Новая Гвінея. Мае сухапутныя межы з Малайзіяй, Папуа-Новай Гвінеяй і Усходнім Тыморам. Сухапутная тэрыторыя — 1,9 млн км². Марская акваторыя (унутранае мора, тэрытарыяльныя і архіпелагавыя воды, асобная эканамічная зона) — 7,9 млн кв. км. Насельніцтва — больш за 250 млн чалавек (4-е месца ў свеце). Сталіца — Джакарта (в. Ява) з насельніцтвам звыш 10 млн чал. Афіцыйная мова — інданезійская. Грашовая адзінка — інданезійская рупія. Нацыянальнае свята — Дзень абвяшчэння незалежнасці (17 жніўня 1945).
Унітарная дзяржава, прэзідэнцкая рэспубліка. Пасаду прэзідэнта з кастрычніка 2014 г. займае Джока Відода, віцэ-прэзідэнта — Маруф Амін (з кастрычніка 2019 г.).
Інданезія мае значную этнакультурную разнастайнасць. Каля 88 % насельніцтва — мусульмане, што робіць яе краінай з найбольшым мусульманскім насельніцтвам у свеце.
Адміністрацыйны падзел: 33 адміністрацыйныя адзінкі (31 правінцыя, 2 адмысловыя адміністрацыйныя акругі — Джакарта і Джак’якарта).
Незалежнасць краіны абвешчана 17 жніўня 1945. У 1942—1945 гадах яна знаходзілася пад японскай акупацыяй, а да таго была каланіяльным уладаннем Нідэрландаў, якія пачалі яе асваенне ў першай палове XVII ст. і аб’ядналі большую частку тэрыторыі сучаснай Інданезіі пад сваёй уладай да пачатку XX ст.
Этымалогія[правіць | правіць зыходнік]
Назва «Інданезія» з’яўляецца састаўной і паходзіць ад тапоніма «Індыя» (лац.: Indus) у спалучэнні з вытворным ад грэчаскага слова «несас» (грэч. νῆσος — востраў), літаральна «Астраўная Індыя». Першыя выпадкі яго ўжывання адносяцца да канца XVIII ст.[3][4] Аднак дакументаванае ўвядзенне гэтага паняцця ў навуковы абарот адбылося толькі ў 1850 годзе, калі брытанскі этнограф Джордж Віндзар Эрл прапанаваў выкарыстаць для абагульняючай назвы жыхароў Малайскага архіпелага этнонім «індунезійцы» (англ.: indunesians) замест этноніма «малаюнезійцы» (англ.: malayunesians), які ўжываўся ў той час[5]. Пазней вучань Эрла, Джэймс Рычардсан Логан, у сваіх працах упершыню ўжыў тапонім «Інданезія» (англ.: Indonesia) як сінонім тапоніма «Індыйскі архіпелаг» (англ.: Indian Archipelago), а нямецкі этнограф і філосаф Адольф Бастыян (ням.: Adolf Bastian) апублікаваў манаграфію пад назвай «Інданезія або астравы Малайскага архіпелага» (ням.: Indonesien oder die Inseln des Malayischen Archipels)[3][6].
Пры гэтым, нягледзячы на досыць хуткае распаўсюджванне тапоніма «Інданезія» у міжнародным акадэмічным асяроддзі, у Нідэрландах (каланіяльнай метраполіі гэтай тэрыторыі) ён доўгі час практычна не выкарыстоўваўся: сярод галандцаў калонія па-ранейшаму называлася як «Галандская Ост-Індыя» (нідэрл.: Nederlandsch Oost Indië) альбо проста «Індыя» (нідэрл.: Indië, у грамадска-палітычнай лексіцы ў яе адносінах ужывалася таксама паняцце «Усход» (нідэрл.: de Oost)[7].
Пачатак актыўнага распаўсюджвання слова «Інданезія» ў Нідэрландах і Галандскай Ост-Індыі звязаны з уздымам нацыянальна-вызваленчага руху сярод насельніцтва калоніі ў пачатку XX ст. Так, у 1913 годзе адзін з першых актывістаў руху, яванскі журналіст і публіцыст Сувардзі Сур’янінграт[8] заснаваў у Нідэрландах прыватнае агенцтва навін пад назвай «Інданезійскае прэс-бюро» (нідэрл.: Indonesisch Pers Bureau)[3].
Аднак укараненне слова «Інданезія» ў сапраўды шырокі грамадскі лексікон у Галандскай Ост-Індыі звязана з правядзеннем у Джакарце 27-28 кастрычніка 1928 года кангрэса моладзевых арганізацый нацыянальна-вызваленчага кірунку. У ходзе мерапрыемства быў упершыню публічна выкананы гімн «Вялікая Інданезія» (індан.: Indonesia Raya), а яго ўдзельнікі прынеслі так званую «Клятву моладзі» (індан.: Sumpah Pemuda), даўшы прысягу на вернасць адзінай радзіме — Інданезіі, адзінай нацыі — інданезійскай, адзінай мове — інданезійскай.
 | Першае: Мы, сыны і дачкі Інданезіі, прызнаём адну Радзіму — інданезійскую зямлю. Другое: Мы, сыны і дачкі Інданезіі, прызнаём прыналежнасць да адной нацыі — інданезійскай нацыі. Трэцяе: Мы, сыны і дачкі Інданезіі, з'яўляемся прыхільнікамі мовы, якая нас аб'ядноўвае — інданезійскай мовы. Клятва моладзі, 28 кастрычніка 1928 года |  |
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Засяленне людзьмі, старажытны перыяд (да нашай эры)[правіць | правіць зыходнік]
На тэрыторыі Інданезіі знаходзяцца адны з найбольш ранніх арэалаў рассялення старажытных людзей. Выяўленыя на Яве выкапнёвыя астанкі аднаго з падвідаў чалавека прамаходзячага — пітэкантрапа, таксама вядомага як яванскі малпачалавек, адносяцца да ніжняга палеаліту (прыблізна ад 1 мільёна да 700 тысяч гадоў таму)[9].
Каля 45 000 гадоў таму пачалося засяленне тэрыторыі Інданезіі чалавекам разумным[10]. Пачынаючы з гэтага часу прайшло некалькі міграцыйных хваль, у ходзе якіх з кантынентальнай частцы Паўднёва-Усходняй Азіі перамяшчаліся прадстаўнікі розных этнасаў, найбольш раннія з якіх належалі да негроіднай расы. Пранікненне мангалоідных народнасцей, якія прынеслі з сабой высокую неалітычную культуру, пачалося ў другім тысячагоддзі да нашай эры. Першую буйную хвалю мангалоідаў сфарміравалі так званыя протамалайцы, другую, якая адносіцца да сярэдзіны першага тысячагоддзя да нашай эры, — дэйтэрамалайцы. Апошнія былі носьбітамі высокаразвітай культуры бронзы і распаўсюдзілі на заселенай тэрыторыі земляробства, сталі продкамі большай часткі сучасных інданезійцаў[11][12]. Пераход да бронзы на асноўнай тэрыторыі краіны завяршыўся да пачатку нашай эры, тады ж у прыбярэжных раёнах пачаўся пераход да культуры жалеза[13].
Фарміраванне дзяржаў, дакаланіяльны перыяд (I—XV стст.)[правіць | правіць зыходнік]
Дзяржаўныя утварэнні на тэрыторыі Інданезіі пачалі ўзнікаць ужо ў I-III ст. н. э., аднак існаванне першых дзяржаў, назвы якіх навуцы дакладна вядомыя — Кутай на ўсходнім Калімантане і Тарума на заходняй Яве, адносіцца толькі да IV ст[13][14]. Першай дзяржавай, тэрыторыя якой распаўсюдзілася на некалькі астравоў, стала Шрывіджая, заснаваная на паўднёвай Суматры ў канцы VII ст.: праіснаваўшы да канца XIV стагоддзя, яна ў перыяды сваёй найвышэйшай магутнасці кантралявала ўсю тэрыторыю Суматры, большую частку Явы і Малакскага паўвострава[15][16]. Гэтыя і іншыя дзяржавы, якія існавалі на тэрыторыі Інданезіі ў IV—XIII стагоддзях, знаходзіліся пад моцным культурным уплывам Індыі, а пануючай рэлігіяй у большасці з іх быў індуізм. Разам з тым, досыць распаўсюджаным быў і будызм: ён, у прыватнасці, быў дзяржаўнай рэлігіяй усходнеяванскага княства Матарам[17][13].
Найбольш буйной, магутнай і развітай у сацыяльна-эканамічным дачыненні дзяржавай дакаланіяльнага перыяду была імперыя Маджапахіт, заснаваная ў 1293 годзе на ўсходняй Яве. Да канца XIV ст. тэрыторыя і васальныя ўладанні Маджапахіта ўключалі ў сябе большую частку тэрыторыі цяперашняй Інданезіі[18].
У XIII ст. пачалося актыўнае распаўсюджванне ісламу, які пранікаў галоўным чынам з Малакскага паўвострава і з усходняга ўзбярэжжа Індыі. Да канца XVI стагоддзя іслам стаў пануючай рэлігіяй на большай частцы тэрыторыі Інданезіі, хоць у многіх рэгіёнах захоўваліся абшчыны будыстаў і індуістаў, а таксама асяродкі традыцыйных мясцовых вераванняў, носьбіты якіх, як правіла, цалкам бесканфліктна суіснавалі з мусульманамі[13][19].
Каланіяльны перыяд (XVI ст. — 1942)[правіць | правіць зыходнік]
Пранікненне еўрапейцаў, каланізацыя ГОІК (1512—1798 гады)[правіць | правіць зыходнік]
Пранікненне еўрапейскіх каланізатараў у Інданезію, якое пачалося ў XVI ст., было выклікана высокім попытам на спецыі і вострыя прыправы, якія растуць ва ўсходняй частцы Малайскага архіпелага — на Малукскіх і Малых Зондскіх астравах, Сулавесі — менавіта гэты рэгіён прадстаўляў асноўную цікавасць для еўрапейцаў. Першымі тут атабарыліся партугальцы: у 1512 мараплаўцу Францішку Серану ўдалося наладзіць пастаўкі прыпраў з Малук і застацца з часткай каманды на востраве Тэрнатэ[20].
У XVII стагоддзі ў барацьбу за кантроль над гандлем мясцовымі прыправамі ўключыліся іншыя еўрапейскія дзяржавы, найбольшую актыўнасць сярод якіх праявілі Нідэрланды. За некалькі дзесяцігоддзяў у галандцаў атрымалася выцесніць канкурэнтаў з архіпелага — партугальцы змаглі ўтрымаць толькі ўсходнюю частку вострава Тымор. У 1602 была заснавана Галандская Ост-Індская кампанія (ГОІК), якая распачала засваенне не толькі ўсходняй, але і заходняй часткі цяперашняй Інданезіі. Кампанія мела ўласныя ўзброеныя сілы і наладжвала на тэрыторыі сваіх уладанняў, якія атрымалі назву Галандскай Ост-Індыі, развітую сістэму каланіяльнага кіравання на чале з генерал-губернатарам. У 1619 годзе на паўночным захадзе Явы галандцамі была закладзена сталіца калоніі — Батавія (нідэрл.: Batavia)[13].
У XVII—XVIII стагоддзях ГОІК паступова пашырала свае ўладанні. Акрамя непасрэдна яе тэрыторый, зонай яе ўплыву былі многія фармальна незалежныя дзяржавы архіпелага, з якімі ў той ці іншай форме заключаліся нераўнапраўныя пагадненні. Да залежных кіраўнікоў, як правіла, прыстаўляліся каланіяльныя чыноўнікі — так званыя рэзідэнты, якія кантралявалі іх знешнія зносіны і гаспадарчую дзейнасць. Асноўнымі метадамі эксплуатацыі калоніі ў гэты перыяд былі прымусовая вытворчасць рознай сельскагаспадарчай прадукцыі (пасля падзення ў Еўропе попыту на спецыі і вострыя прыправы асноўнымі яе відамі былі кава, цукар, тытунь, індыга, каштоўныя пароды драўніны) і розныя формы падаткаабкладання[13].
У канцы XVIII стагоддзя пад уздзеяннем наступстваў англа-галандскай вайны 1780-84 гадоў і змяненняў міжнароднай эканамічнай кан’юнктуры ГОІК апынулася ў глыбокім крызісе, які стаў для яе пагібельным: у 1796 годзе ўпраўленне кампаніяй, якая перажывала банкруцтва, было перададзена нідэрландскаму ўраду, у 1798 годзе Батаўская рэспубліка прыняла на сябе ўсе пагадненні і абавязацельствы ГОІК, а у 1800 годзе апошняя была ліквідавана[13][21].
Залежнасць ад нідэрландскай кароны (1798—1942 гады)[правіць | правіць зыходнік]
.png)
Залежнасць ад ГОІК змянілася аналагічнымі адносінамі калоніі непасрэдна з Нідэрландамі, што не прывяло да істотных змен сістэмы каланіяльнага кіравання — адміністрацыяй Ост-Індыі па-ранейшаму кіраваў генерал-губернатар, які прадстаўляў ужо не ГОІК, а нідэрландскі ўрад. У той жа час, з улікам падпарадкавання ў гэты перыяд Нідэрландаў напалеонаўскай Францыі, чарговы генерал-губернатар, Герман Вілем Дэндзельс, які атрымаў гэта прызначэнне ў 1808 годзе ад Людовіка Банапарта, праводзіў курс на забеспячэнне французскіх каланіяльных інтарэсаў[22][21].
У 1811 годзе калонія перайшла пад кантроль Вялікабрытаніі, якая заняла галандскія Ост-Індскія ўладанні, каб прадухіліць іх канчатковы захоп Францыяй. Брытанскім губернатарам Томасам Стэмфардам Рафлзам у кароткія тэрміны быў праведзены шэраг істотных адміністрацыйных пераўтварэнняў, прычым новыя метады кіравання і гаспадарання, як правіла, значна пераўзыходзілі па эфектыўнасці нідэрландскія. Акрамя таго, у перыяд брытанскай акупацыі адміністрацыйны цэнтр калоніі быў перанесены з Батавіі ў Бейтэнзорг[23][24].
Ост-Індыя была вернута вызваленым ад Напалеона Нідэрландам па ўмовах Лонданскай канвенцыі 1814 года[13]. Пры аднаўленні нідэрландскай адміністрацыі значная частка ажыццёўленых брытанцамі пераўтварэнняў была адменена. Галандцы працягвалі курс на пашырэнне сваіх уладанняў і максімальнае абмежаванне аўтаноміі фармальна незалежных мясцовых дзяржаў. Разам з вывазам прадукцыі, якая выраблялася ў калоніі, забяспечвалася ператварэнне яе ў рынак збыту нідэрландскіх тавараў. Пры гэтым галандцам па-ранейшаму даводзілася пераадольваць актыўнае супраціўленне мясцовага насельніцтва: найбольш маштабнымі антыкаланіяльнымі выступленнямі былі вайна Падры 1821-37 гадоў на заходняй Суматры, яванская вайна 1825—1830 гадоў і Ачэхская вайна 1873—1913 гадоў. Пасля далучэння да Галандскай Ост-Індыі ў 1906 годзе Ачэха, а ў 1920 годзе — заходняй частцы вострава Новая Гвінея яна аб’яднала ўсю тэрыторыю цяперашняй Інданезіі[13].
Метады эканамічнай эксплуатацыі калоніі змяняліся па меры эканамічнага развіцця саміх Нідэрландаў: на змену сістэме прымусовых культур у другой палове XIX стагоддзя прыйшла плантацыйная гаспадарка, усё большае значэнне набывала рэалізацыя галандскіх тавараў. З пачатку XX стагоддзя да ўдзелу ў асваенні Галандскай Ост-Індыі Гаагай былі дапушчаныя манаполіі іншых еўрапейскіх краін і ЗША[13].
Да гэтага ж перыяду адносіцца зараджэнне ў калоніі інстытуцыялізаванага нацыянальна-вызваленчага руху: у 1900-х — 1910-х гадах быў створаны шэраг арганізацый, якія абвясцілі сваёй мэтай дасягненне дзяржаўнай незалежнасці. Пад уздзеяннем працэсаў, якія адбываліся ў Еўропе, сфарміравалася вельмі актыўнае левае крыло руху: у 1914 годзе была сфарміравана першая сацыял-дэмакратычная ячэйка, у 1920 годзе — Камуністычная партыя Інданезіі. У 1927 годзе была створана Нацыянальная партыя на чале з Сукарна — будучым прэзідэнтам краіны, які сфармуляваў прынцыпы мархаэнізму — дактрыны, якая прадугледжвае незалежнае развіццё Інданезіі па сацыялістычным шляху з нацыянальнай спецыфікай, якая стала ідэалогіяй найбольш магутнай плыні ў рамках нацыянальна-вызваленчага руху[13].
У пачатку Другой сусветнай вайны дзякуючы нейтралітэту Нідэрландаў Інданезія не была ўцягнута ў ваенныя дзеянні ці падрыхтоўкі. Аднак пасля нямецкай акупацыі Нідэрландаў у маі 1940 года нідэрландскі ўрад перабраўся ў Лондан і абвясціў аб удзеле сваіх узброеных сіл, якія заставаліся ў калоніях, у вайне на баку антыгітлераўскай кааліцыі[25].
Перыяд японскай акупацыі (1942—1945 гады)[правіць | правіць зыходнік]
.png)
У лютым-сакавіку 1942 года пасля нядоўгага супраціўлення размешчаных там амерыкана-брытана-галандска-аўстралійскіх сіл Галандская Ост-Індыя была акупавана войскамі Японіі. Акупацыйнае кіраванне было дэцэнтралізавана і ажыццяўлялася праз адпаведныя структуры розных злучэнняў японскіх узброеных сіл: Ява і Мадура адводзіліся ў зону акупацыі 16-й арміі, Суматра і шэраг прылеглых астравоў — у зону акупацыі 25-й арміі, астатняя тэрыторыя — у зону акупацыі 2-га флоту[25].
Як і на іншых заваяваных тэрыторыях Паўднёва-Усходняй Азіі, японская адміністрацыя, імкнучыся заручыцца падтрымкай мясцовага насельніцтва, праводзіла ў Інданезіі курс на заахвочванне антыеўрапейскіх настрояў, падкрэсліваючы этнакультурную блізкасць паміж інданезійцамі і японцамі. Лідары нацыянальна-вызваленчага руху прыцягваліся да супрацоўніцтва: пад кантролем акупацыйных улад ім дазвалялася стварэнне грамадска-палітычных арганізацый нацыяналістычнага кірунку[25].
У 1945 годзе японская адміністрацыя абвясціла пра пачатак практычнай падрыхтоўкі да прадастаўлення Інданезіі дзяржаўнай незалежнасці. З гэтай мэтай у сакавіку быў створаны Даследчы камітэт па падрыхтоўцы інданезійскай незалежнасці (індан.: Badan Penyelidik Usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia, BPUPKI), які аб’яднаў актывістаў мясцовага нацыянальна-вызваленчага руху (у іх ліку — Сукарна і будучы віцэ-прэзідэнт краіны Махамад Хата), які падрыхтаваў праект інданезійскай канстытуцыі. На яго чэрвеньскім пасяджэнні Сукарна абвясціў прынцыпы Панча Сіла, якія пазней сталі дзяржаўнай ідэалогіяй Інданезіі. У жніўні 1945 года для разгляду напрацовак Даследчага камітэта была сфарміравана Камісія па падрыхтоўцы незалежнасці Інданезіі (індан.: Panitia Persiapan Kemerdekaan Indonesia, PPKI) пад старшынствам Сукарна[26].
Фармальна японская акупацыя Інданезіі завяршылася 15 жніўня 1945 года пасля абвяшчэння японскім урадам аб капітуляцыі. Аднак японскія войскі працягвалі заставацца на інданезійскай тэрыторыі яшчэ некаторы час да іх раззбраення і вывазу сіламі саюзнікаў[25].
Перыяд дзяржаўнай незалежнасці (1945 год — цяперашні час)[правіць | правіць зыходнік]
Перыяд барацьбы за незалежнасць (1945—1950 гады)[правіць | правіць зыходнік]
17 жніўня 1945 г Сукарна і Хата абвясцілі незалежнасць краіны. У якасці часовага прадстаўнічага органа дзяржавы на аснове Камісіі па падрыхтоўцы незалежнасці быў створаны Цэнтральны Нацыянальны Камітэт Інданезіі (індан.: Komite Nasional Indonesia Pusat, KNIP), які выбраў Сукарну і Хату, адпаведна, прэзідэнтам і віцэ-прэзідэнтам краіны і зацвердзіў канстытуцыю, якая прадугледжвала пабудову ўнітарнай прэзідэнцкай рэспублікі[27].
У жніўні-верасні 1945 года ўраду Сукарны ўдалося сфарміраваць асноўныя дзяржаўныя інстытуты. Аднак у кастрычніку ўзброеныя фарміраванні Рэспублікі ўступілі ў канфлікт з войскамі Вялікабрытаніі, якія высадзіліся на Яве для раззбраення японцаў, а ў студзені 1946 года пачалі баявыя дзеянні супраць галандцаў, якія вярнуліся ў былую калонію — Гаага адмовілася прызнаваць незалежнасць краіны. З занятай галандцамі Джакарты сталіца Рэспублікі была перанесена ў Джак’якарту[28].
Пасля дзесяцімесячных баявых дзеянняў у лістападзе 1946 года было падпісана Лінгаджацкае пагадненне, паводле вынікаў якога Нідэрланды дэ-факта прызнавалі суверэнітэт Рэспублікі Інданезіі ў межах Явы, Суматры і Мадуры. Аднак у ліпені 1947 года іх войскі ізноў уварваліся на Яву і Суматру. Пасля маштабных баявых дзеянняў, у ходзе якіх галандцы захапілі большую частку тэрыторыі Рэспублікі, умяшалася ААН. Гэта прывяло да падпісання ў студзені 1948 года Рэнвільскага мірнага пагаднення, якое аднавіла асноўныя палажэнні Лінгаджацкай дамоўленасці. Тым не менш, выкананне гэтага пагаднення было таксама сарвана — у снежні 1948 галандцы аднавілі баявыя дзеянні, захапіўшы Джак’якарту (сталіца Рэспублікі была перанесена ў Букіцінгі)[28].
Пасля новага ўмяшання ААН бакі вярнуліся да перамоў. Паводле вынікаў Гаагскай канферэнцыі круглага стала ў лістападзе 1949 года было абвешчана стварэнне Злучаных Штатаў Інданезіі, ЗШІ (індан.: Republik Indonesia Serikat, RIS) — федэратыўнага ўтварэння, у якое разам з Рэспублікай Інданезіяй, тэрыторыю якой зрэзалі да большай часткі Суматры і прыкладна паловы Явы, уключалася група квазі-незалежных дзяржаў, створаных пры заступніцтве галандцаў на ост-індскіх тэрыторыях, якія ўтрымліваліся імі[29].
Існаванне ЗШІ аказалася непрацяглым: з лютага па май 1950 года практычна ўсе штаты добраахвотна альбо пасля непрацяглых ваенных сутыкненняў увайшлі ў склад Рэспублікі Інданезія. 17 жніўня 1950 года ў Джакарце Рэспубліка Інданезія была зноў абвешчана ў якасці ўнітарнай дзяржавы, якая ўключала асноўную частку былой Галандскай Ост-Індыі (далучэнне паўднёвай частцы Малук да Рэспублікі было завершана ў кастрычніку, пад кантролем галандцаў заставалася заходняя частка Новай Гвінеі)[30].
Перыяды «Ліберальнай дэмакратыі» і «Накіроўванай дэмакратыі» (1950-65 гады)[правіць | правіць зыходнік]
Адноўленая Рэспубліка Інданезія атрымала ў спадчыну шматпартыйнасць, якая сфарміравалася ў гады барацьбы за незалежнасць і абумоўлівала высокую ролю заканадаўчых органаў улады. Адначасова з абвяшчэннем унітарнай рэспублікі Сукарна пад ціскам найбуйнейшых партый пагадзіўся на прыняцце новай часовай канстытуцыі, якая прадугледжвала ператварэнне Інданезіі ў парламенцкую рэспубліку. Паўнамоцтвы прэзідэнта істотна звужаліся, узрастала роля прэм'ер-міністра. З улікам падобных палітычных пераўтварэнняў сямігадовы перыяд развіцця Інданезіі атрымаў назву «Ліберальнай дэмакратыі» (індан.: Demokrasi Liberal)[31].
Для гэтага перыяду быў характэрны нізкі ўзровень палітычнай стабільнасці, абумоўлены як вострымі сацыяльна-эканамічнымі праблемамі, так і канфліктнымі адносінамі паміж рознымі палітычнымі партыямі. Актыўная і незалежная дзейнасць парламента нярэдка ўступала ў супярэчнасць з інтарэсамі выканаўчай улады[32]. З сярэдзіны 1950-х гадоў Сукарна ўсё больш схіляўся да ўкаранення сацыялістычных метадаў кіравання эканомікай і палітычнага збліжэння з Савецкім Саюзам, што выклікала непрыманне правых і мусульманскіх партый. Адначасова праводзіўся знешнепалітычны курс, накіраваны на замацаванне лідарства Інданезіі сярод краін, якія развіваюцца — найважнейшым крокам у гэтым кірунку стала правядзенне ў красавіку 1955 года ў Бандунгу Канферэнцыі краін Азіі і Афрыкі[33].
У лютым 1957 года ў умовах чарговага палітычнага крызісу, выкліканага супрацьстаяннем паміж прэзідэнтам і парламентам, Сукарна заручыўся падтрымкай ваенных і апублікаваў дактрыну «Насакам», якая прадугледжвала фактычную адмову ад парламентарызму, і абвясціў аб пераходзе краіны да так званай «накіроўвальнай дэмакратыі» (індан.: Demokrasi Terpimpin), што выявілася перш за ўсё ў пашырэнні прэзідэнцкіх паўнамоцтваў пры істотным абмежаванні ролі органаў заканадаўчай улады. На працягу года была адноўленая канстытуцыя 1945 года, якая аб’яўляла Інданезію прэзідэнцкай рэспублікай, ліквідаваны пост прэм’ер-міністра і распушчаны парламент. У новым складзе парламента, зацверджаным асабіста Сукарнай, прысутнічалі толькі прадстаўнікі лаяльных прэзідэнту партый[31].
Па меры ўмацавання асабістай улады Сукарны ўзмацняўся знешнепалітычны нахіл Інданезіі ў бок сацлагера пры астуджэнні яе адносін з Захадам. У 1960 годзе пры ваенна-тэхнічнай дапамозе і палітычнай падтрымцы з боку СССР Інданезія пайшла на ваеннае супрацьстаянне з Нідэрландамі, якія ўтрымлівалі заходнюю частку Новай Гвінеі пад кантролем. Гэта супрацьстаянне завяршылася ў 1962 годзе перадачай гэтай тэрыторыі пад кіраванне ААН (у 1963 годзе яна была афіцыйна ўключана ў склад Рэспублікі). Іншай праявай «антыімперыялістычнай палітыкі» Сукарны стала ініцыяваная ім у 1963 канфрантацыя з Малайзіяй — Джакарта выступіла катэгарычна супраць фарміравання гэтай краіны шляхам аб’яднання брытанскіх калоній на Малакскім паўвостраве і Калімантане, баючыся яе ператварэння ў правадніка заходняга ўплыву ў рэгіёне[34][35].
Падобны ўхіл унутранай і знешняй палітыкі Сукарны актыўна падтрымліваўся кампартыяй, якая значна ўзмацніла ў гэты перыяд свой уплыў, аднак выклікаў рэзкае абурэнне з боку правых партый і значнай часткі ваенных вярхоў. Гэтая сітуацыя вылілася ў верасні 1965 года ў востры палітычны крызіс, кульмінацыяй якога сталі Рух 30 верасня і контрапераварот, ажыццёўлены ваеннымі[34].
Перыяд «Новага парадку» (1965—1998 гады)[правіць | правіць зыходнік]
Пасля падаўлення спробы перавароту 30 верасня групоўка ваенных пад кіраўніцтвам генерал-маёра Сухарты прыступіла да паступовай узурпацыі ўлады і падаўлення сваіх палітычных праціўнікаў. Ваенныя дамагліся ад Сукарны забароны на дзейнасць кампартыі і разгарнулі маштабную кампанію тэрору супраць яе прыхільнікаў, падчас якой загінула, паводле розных звестак, ад 500 тысяч да 2 мільёнаў чалавек[36][37].
Адхіленне ад улады прэзідэнта Сукарны было паэтапным: у сакавіку 1966 пад націскам ваенных ён даў Сухарце права прымаць любыя меры, неабходныя для падтрымання бяспекі і парадку ў краіне, а ў сакавіку 1967 надзвычайная сесія Народнага кансультатыўнага кангрэса адправіла яго ў адстаўку, прызначыўшы Сухарту выконваючым абавязкі прэзідэнта. У сакавіку 1968 яшчэ адна пазачарговая сесія НКК абрала Сухарту прэзідэнтам Інданезіі. Сфарміраваны ім урад разгарнуў маштабныя пераўтварэнні ва ўсіх сферах жыцця краіны: эпоха, якая пачалася пасля падаўлення перавароту 30 верасня 1965 года, атрымала афіцыйную назву «Новага парадку»[38].
У кароткія тэрміны ў краіне была выбудавана жорсткая вертыкаль выканаўчай улады, ключавую ролю ў якой адыгрывала армія, афіцыйна надзеленая «сацыяльна-палітычнай функцыяй». Пры гэтым роля заканадаўчых органаў была істотна зніжана. У эканоміцы быў узяты курс на паскоранае развіццё рынкавых механізмаў пры забеспячэнні актыўнай ролі дзяржавы. Рэзкі паварот адбыўся і ў знешняй палітыцы: яшчэ да фармальнага прыходу Сухарты да ўлады пачалося ўсялякае збліжэнне Інданезіі з ЗША і Захадам у цэлым пры астуджэнні адносін з СССР, Кітаем і большай часткай сацкраін. Адначасова новыя ўлады дабіліся нармалізацыі адносін з Малайзіяй і іншымі дзяржавамі-суседзямі, актыўнага падлучэння краіны да працэсаў рэгіянальнай інтэграцыі — у жніўні 1967 пры ініцыятыўнай ролі Джакарты была створана Асацыяцыя дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі[34][39].
У рамках дэлібералізацыі ўнутрыпалітычнага жыцця краіны ўрад Сухарты зрабіў больш жорсткім кантроль за дзейнасцю палітычных партый. У якасці ўласнай «палітычнай надбудовы» ваенныя і блізкія ім правыя грамадзянскія сілы выкарыстоўвалі арганізацыю Голкар, якая з 1964 года аб’ядноўвала значную частку грамадскіх арганізацый, якія лаяльна ставіліся да выканаўчай улады — яна была значна павялічана і ператворана ў палітычны блок, які пасля атрымліваў абсалютную большасць галасоў выбаршчыкаў на ўсіх парламенцкіх выбарах, якія праводзіліся, пачынаючы з 1971 года, раз у пяць гадоў. У склад парламента ўводзілася фракцыя ўзброеных сіл, члены якой прызначаліся прэзідэнтам[40][41].
У снежні 1975 года інданезійскія войскі захапілі Усходні Тымор, які абвясціў незадоўга да таго незалежнасць ад Партугаліі. У ліпені 1976 года гэтая тэрыторыя была афіцыйна ўключана ў склад Інданезіі на правах правінцыі[39].
Эканамічная палітыка «Новага парадку» аказалася вельмі эфектыўнай: к сярэдзіне 1980-х гадоў у краіну ўдалося прыцягнуць буйныя патокі замежных інвестыцый, развіць шматлікія сучасныя галіны прамысловасці, дабіцца якаснага павышэння сярэдняга ўзроўню жыцця насельніцтва. Ва ўмовах росту сацыяльнага дабрабыту ўшчамленне палітычных свабод не выклікала якой-небудзь маштабнай незадаволенасці: праявы грамадзянскага пратэсту насілі, як правіла, лакальны характар і хутка душыліся. Вялікіх сіл ад улад патрабавала барацьба з сепаратысцкімі рухамі ў шэрагу рэгіёнаў — Ачэху, Усходнім Тыморы, Заходнім Ірыяне — аднак і там сітуацыю ўдавалася ў цэлым утрымліваць пад кантролем[39][42].
Кардынальныя змены пацягнуў за сабой азіяцкі фінансава-эканамічны крызіс 1997-98 гадоў, які вельмі моцна адбіўся на эканоміцы Інданезіі. Калапс цэлых галін, рэзкае зніжэнне даходаў насельніцтва прывялі да абвастрэння сацыяльнай напружанасці, масавай незадаволенасці і эскалацыі этнаканфесіянальнага экстрэмізму. У кароткія тэрміны сфарміраваўся актыўны антыўрадавы рух, касцяком якога сталі студэнцкія і моладзевыя арганізацыі. Пасля серыі масавых пратэстаў і беспарадкаў 21 мая 1998 года прэзідэнт Сухарта сышоў у адстаўку, перадаўшы пасаду кіраўніка дзяржавы віцэ-прэзідэнту Б. Ю. Хабібі[43][44].
Постсухартаўскі перыяд (1998 год — цяперашні час)[правіць | правіць зыходнік]
.jpg)
Урад, сфарміраваны віцэ-прэзідэнтам Хабібі, разгарнуў праграму шырокіх палітычных пераўтварэнняў, ключавым элементам якой стала лібералізацыя партыйнай сістэмы і выбарчага заканадаўства. Адначасова пад моцным міжнародным націскам Джакарта вымушана была пагадзіцца на правядзенне ў жніўні 1999 года рэферэндуму аб самавызначэнні Усходняга Тымора, падчас якога большасць жыхароў гэтай тэрыторыі выказаліся на карысць незалежнасці. Працэс суверэнізацыі Усходняга Тымора, які праходзіў пад кантролем ААН, завяршыўся ў маі 2002 года[45].
Паводле вынікаў праведзеных у чэрвені 1999 года парламенцкіх выбараў найбольшую фракцыю ў Савеце народных прадстаўнікоў сфарміравала апазіцыйная Дэмакратычная партыя барацьбы Інданезіі на чале з дачкой Сукарны Мегаваці Сукарнапутры. У кастрычніку 1999 года ў ходзе сесіі НКК прэзідэнтам краіны быў абраны лідар умерана-мусульманскай Партыі нацыянальнага абуджэння Абдурахман Вахід, віцэ-прэзідэнтам — Мегаваці Сукарнапутры[45].
У перыяд прэзідэнцтва Вахіда ўдалося вырашыць некаторую частку сацыяльна-эканамічных праблем. Аднак палітычнае становішча ў краіне заставалася досыць складаным: практычна адразу абазначылася тэндэнцыя да супрацьстаяння паміж кіраўніком дзяржавы, які імкнуўся да максімальнай келейнасці прыняцця важных дзяржаўных рашэнняў, і парламентам. Гэта супрацьстаянне завяршылася вострым палітычным крызісам у чэрвені-ліпені 2001 года[46]. 22 ліпеня Вахід абвясціў аб увядзенні ў краіне надзвычайнага становішча і аддаў загад узброеным сілам аб недапушчэнні правядзення пазачарговай сесіі НКК, ініцыяванай парламентарыямі для разгляду пытання аб вынясенні вотуму недаверу прэзідэнту. Прэзідэнцкі загад быў праігнараваны ваеннымі, якія ўсталі на бок парламентарыяў, у выніку чаго 23 ліпеня НКК прыняў рашэнне аб адстаўцы Вахіда і перадачы паўнамоцтваў кіраўніка дзяржавы Мегаваці Сукарнапутры[47][48][49].
Урад Сукарнапутры працягнуў курс, накіраваны на аздараўленне сацыяльна-эканамічнай абстаноўкі і планамерную лібералізацыю палітычнай сістэмы. Былі ўведзеныя прамыя прэзідэнцкія выбары, завершаны працэс паэтапнага дэмантажу «сацыяльна-палітычнай функцыі» узброеных сіл[39][45]. Пры гэтым захоўваліся вострыя этнаканфесійныя супярэчнасці ў розных рэгіёнах краіны, актыўную дзейнасць разгарнулі ісламісцкія тэрарыстычныя групоўкі[50].
Па выніках праведзеных у два тура ў ліпені і верасні 2004 года першых у гісторыі Інданезіі прамых прэзідэнцкіх выбараў перамогу атрымаў Сусіла Бамбанг Юдаёна — лідар Дэмакратычнай партыі, адстаўны армейскі генерал, які займаў розныя пасады ва ўрадах Вахіда і Сукарнапутры[51]. Яго ўраду ўдалося дабіцца значных поспехаў ва ўрэгуляванні этнаканфесійных праблем: у прыватнасці, у жніўні 2005 года пры пасрэдніцтве Еўрасаюза было заключана мірнае пагадненне з найбольш магутнай сепаратысцкай структурай — Рухам за свабодны Ачэх[52]. У другой палове 2000-х гадоў істотны прагрэс быў дасягнуты ў эканамічным напрамку: у значнай ступені была адноўлена інвестыцыйная прывабнасць краіны, тэмпы эканамічнага росту ў большасці галін наблізіліся да дакрызіснага ўзроўню[53].
У ходзе чарговых прэзідэнцкіх выбараў 8 ліпеня 2009 Юдаёна быў пераабраны на пасаду кіраўніка дзяржавы[53].
Дзяржаўны лад і палітыка[правіць | правіць зыходнік]
Асновы дзяржаўнага ладу[правіць | правіць зыходнік]
Інданезія — унітарная рэспубліка прэзідэнцкага тыпу. Асноўным законам дзяржавы з’яўляецца канстытуцыя, прынятая ў 1945 годзе. Яна адмянялася ў 1950 годзе, была адноўлена ў 1959 годзе і ў цяперашні час дзейнічае з шэрагам паправак, асноўныя з якіх былі прынятыя ў 1998, 1999 і 2001 гадах[54][55]. Гэтыя папраўкі, якія мелі ліберальна-дэмакратычны характар, атрымалі значны міжнародны резонананс. У прыватнасці, міжнароднай праваабарончай арганізацыі «Freedom House» яны далі падставу класіфікаваць Інданезію ў якасці «свабоднай краіны»[56].
Асноўныя інстытуты інданезійскай дзяржаўнасці былі сфарміраваны ў першыя гады незалежнага развіцця краіны. Разам з тым, прававыя нормы іх функцыянавання зведалі значныя змены ў ходзе ліберальна-дэмакратычных пераўтварэнняў канца 1990-х — пачатку 2000-х гадоў. Гэтыя змены ажыццяўляліся як шляхам унясення згаданых паправак у канстытуцыю, так праз прыняцце пакета прававых актаў, вядомых у Інданезіі як «Палітычныя законы» (індан.: Undang-Undang Politik). Асноўнымі вынікамі рэформаў сталі адыход узброеных сіл ад палітычнай дзейнасці, увядзенне ў краіне рэальнай шматпартыйнасці і прамых прэзідэнцкіх выбараў, павышэнне ролі заканадаўчых органаў улады[57].
Выканаўчая ўлада[правіць | правіць зыходнік]
Кіраўніком дзяржавы і кіраўніком выканаўчай галіны ўлады з’яўляецца прэзідэнт, у цяперашні час — Джока Відода. У выкананні абавязкаў кіраўніка дзяржавы прэзідэнту дапамагае віцэ-прэзідэнт — у цяперашні час Юсуф Кала. Віцэ-прэзідэнт займае пасаду прэзідэнта ў выпадку смерці або адстаўкі апошняга[54].
Прэзідэнт і віцэ-прэзідэнт абіраюцца тэрмінам на пяць гадоў тайным галасаваннем на ўсеагульных прамых выбарах, адзін і той жа чалавек не можа займаць прэзідэнцкі пост больш за два тэрміны запар[54][58]. Канстытуцыйныя нормы, якія прадугледжваюць прамое ўсенароднае абранне прэзідэнта і абмяжоўваюць яго тэрмін знаходжання ва ўладзе, былі ўведзеныя ў 2001 годзе, раней кіраўнік дзяржавы абіраўся раз у пяць гадоў у ходзе сесіі Народнага кансультатыўнага кангрэса і мог пераабірацца на гэты пост неабмежаваную колькасць разоў. Юдаёна стаў першым у гісторыі краіны ўсенародна абраным прэзідэнтам: перамогшы на прэзідэнцкіх выбарах 2004 года, ён у 2009 годзе быў пераабраны на другі тэрмін[53].
Прэзідэнт фарміруе і ўзначальвае ўрад[54]. Ва ўрад уваходзяць міністры-каардынатары (курыруюць па некалькі міністэрстваў і ведамстваў), міністры (узначальваюць міністэрствы), дзяржаўныя міністры (узначальваюць розныя ведамствы, або курыруюць розныя дзяржаўныя праграмы, альбо выконваюць асаблівыя даручэнні), дзяржаўны сакратар (кіраўнік прэзідэнцкай адміністрацыі) і кіраўнікі ведамстваў, якія не маюць міністэрскай пасады, але афіцыйна прыраўнаваныя да міністраў па статусе. Колькасны склад і структура ўрада не рэгламентаваныя заканадаўча і вызначаюцца прэзідэнтам[54][59].
Згодна з укаранёнай палітычнай традыцыяй, усе інданезійскія ўрады, пачынаючы з канца 1950-х гадоў, мелі афіцыйныя назвы. Афіцыйная назва дзеючага кабінета міністраў, сфармаванага Юдаёнам 21 кастрычніка 2009 г., — «Другі кабінет адзінай Інданезіі» (індан.: Kabinet Indonesia Bersatu II)[59].
Заканадаўчая ўлада[правіць | правіць зыходнік]
Вышэйшым органам заканадаўчай улады з’яўляецца Народны кансультатыўны кангрэс, НКК (індан.: Majelis Permusyawaratan Rakyat, MPR). НКК, які не з’яўляецца пастаянна дзеючай структурай, склікаецца на сесіі не радзей, чым раз на пяць гадоў, і складаецца з дзвюх палат: Савета народных прадстаўнікоў, СНП (індан.: Dewan Perwakilan Rakyat, DPR) і Савета прадстаўнікоў рэгіёнаў СПР (індан.: Dewan Perwakilan Daerah, DPD)[54].
На сваіх рэгулярных сесіях НКК праводзіць інаўгурацыю абраных прэзідэнта і віцэ-прэзідэнта і зацвярджае прапанаваныя прэзідэнтам асноўныя напрамкі дзяржаўнага курсу на пяцігадовы тэрмін. Прэзідэнт нясе адказнасць перад НКК, кангрэс можа аб’явіць яму імпічмент, сабраўшыся для гэтага на пазачарговую сесію[54].
Колькасны склад НКК фармальна не рэгламентуецца і вызначаецца складам СНП і СПР, якія ўваходзяць у яго. У складзе НКК апошняга склікання, прыведзенага да прысягі ў кастрычніку 2014 года, 692 дэпутаты. Старшыня НКК — Зулкіфлі Хасан (індан.: Zulkifli Hasan), прадстаўнік Партыі нацыянальнага мандата Інданезіі.
У перапынках паміж сесіямі НКК бягучыя заканадаўчыя функцыі выконвае Савет нацыянальных прадстаўнікоў, які фактычна ўяўляе сабой пастаянна дзеючы аднапалатны парламент[54][55][60]. У кампетэнцыю СНП уваходзяць распрацоўка, прыняцце і кантроль за выкананнем законаў, зацвярджэнне дзяржаўнага бюджэту, ратыфікацыя часткі міжнародных пагадненняў. Дэпутаты СНП абіраюцца на пяцігадовы тэрмін у ходзе прамых усеагульных парламенцкіх выбараў, якія праводзяцца па прапарцыянальнай сістэме ў шматмандатных акругах. Колькасны склад Савета, регламентаваны дзеючым заканадаўствам, неаднаразова мяняўся за гады існавання гэтага органа. У цяперашнім складзе СНП, сфарміраваным па выніках парламенцкіх выбараў 2014 года і прыведзеным да прысягі ў кастрычніку 2014 года, 560 чалавек. Дэпутатамі сталі прадстаўнікі дзесяці партый, якія прайшлі ў парламент. Спікер СНП — Адэ Камарудзін[61][62][63].
| Фракцыя | Месцаў |
|---|---|
| Партыя народнай надзеі | 16 |
| Партыя «Насдэм» | 36 |
| Партыя адзінства і развіцця | 39 |
| Партыя нацыянальнага абуджэння | 47 |
| Партыя нацыянальнага мандата | 48 |
| Дэмакратычная партыя барацьбы Інданезіі | 109 |
| Дэмакратычная партыя | 61 |
| Партыя «Голкар» | 91 |
| Партыя «Рух за вялікую Інданезію» | 73 |
| Партыя справядлівасці і дабрабыту | 40 |
| Усяго месцаў | 560 |
Савет прадстаўнікоў рэгіёнаў — новае ўтварэнне ў палітычнай сістэме Інданезіі, якое існуе з 2004 года. Да гэтага ў склад НКК, акрамя дэпутатаў СНП, уваходзілі прадстаўнікі мясцовых заканадаўчых органаў улады, розных грамадскіх арганізацый, а таксама палітычных партый і ўзброеных сіл прапарцыянальна прысутнасці дэпутатаў апошніх у СНП, пры гэтым сукупнасць дэпутатаў НКК, якія не ўваходзяць у СНП, не з’яўлялася самастойным палітычным інстытутам і не мела якой-небудзь назвы[57].
Па аб’ёме паўнамоцтваў СПР значна саступае СНП. Да яго кампетэнцыі адносіцца распрацоўка законапраектаў, якія тычацца пытанняў адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўпарадкавання краіны, рэгіянальнага самакіравання, эканамічнага, сацыяльнага і культурнага развіцця рэгіёнаў для наступнай перадачы іх у СНП[54].
СПР фарміруецца з прадстаўнікоў правінцый і адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Інданезіі, якія прыраўноўваюцца да правінцый — па 4 дэлегаты ад кожнай тэрыторыі. Члены СПР абіраюцца на непартыйнай аснове адначасова з дэпутатамі СНП. У цяперашнім складзе Савета, сфармаваным па выніках парламенцкіх выбараў 2014 года і прыведзеным да прысягі ў кастрычніку 2014 года, 132 дэпутаты, якія прадстаўляюць 31 правінцыю і 2 асаблівыя акругі. Старшыня СПР — Ірман Гусман[64].
Судовая ўлада[правіць | правіць зыходнік]
Вышэйшая судовая ўлада належыць Вярхоўнаму суду (індан.: Mahkamah Agung). У яго распараджэнні знаходзяцца сістэмы крымінальнага, грамадзянскага, адміністрацыйнага, гандлёвага і падатковага правасуддзя, ён з’яўляецца найвышэйшай апеляцыйнай інстанцыяй па адпаведных справах[54][65].
Лімітавая колькасць суддзяў Вярхоўнага суда — 60 чалавек. Суддзі Вярхоўнага суда зацвярджаюцца прэзідэнтам на падставе прапаноў Савета народных прадстаўнікоў. Старшыня абіраецца суддзямі, аднак зацвярджаецца на пасадзе прэзідэнтам. У цяперашні час старшынёй Вярхоўнага суда Інданезіі з’яўляецца Хата Алі, які заняў гэтую пасаду ў лютым 2012 года[66][67].
У 2003 годзе ў Інданезіі быў заснаваны Канстытуцыйны суд (індан.: Mahkamah Konstitusi), у вядзенне якога з вядзення Вярхоўнага суду былі перададзеныя пытанні, звязаныя з тлумачэннем канстытуцыі і вызначэннем адпаведнасці заканадаўчых актаў канстытуцыйным нормам. У яго складзе 9 суддзяў, прызначаных прэзідэнтам. Пры гэтым 3 суддзі прызначаюцца па прадстаўленні Савета народных прадстаўнікоў, 3 — па прадстаўленні Вярхоўнага суду і 3 — па прадстаўленні самога прэзідэнта. Старшыня Канстытуцыйнага суда абіраецца суддзямі і зацвярджаецца на пасадзе прэзідэнтам. У цяперашні час старшынёй Канстытуцыйнага суда Інданезіі з’яўляецца Хамдан Зулва, які заняў гэтую пасаду ў лістападзе 2013 года[54][68].
Палітычныя партыі[правіць | правіць зыходнік]
Сучасная партыйная сістэма Інданезіі склалася ў канцы 1990-х гадоў. Тады ў выніку ліберальна-дэмакратычных пераўтварэнняў замест шматпартыйнасці намінальнай (у 1973—1999 гадах у краіне акрамя кіруючага блока Голкар дзейнічалі дзве палітычныя партыі, фармальна апазіцыйныя, але фактычна цалкам залежныя ад дзяржаўнай улады) была ўведзена рэальная шматпартыйнасць[57].
Дзейнасць палітычных партый рэгулюецца дзейным заканадаўствам: па стане на ліпень 2011 дзейнічае закон аб палітычных партыях, прыняты ў студзені 2008 года, з папраўкамі ад студзеня 2011 года. У адпаведнасці з ім права на стварэнне партыі маюць любыя 30 грамадзян краіны, прычым доля жанчын у ліку заснавальнікаў партыі павінна быць не менш за 30 %. Партыя падлягае рэгістрацыі ў міністэрстве юстыцыі і для пачатку палітычнай дзейнасці павінна прадставіць пасведчанне аб наяўнасці членаў ва ўсіх правінцыях краіны. Выключэнне зроблена для правінцыі Ачэх: для зарэгістраваных там палітычных партый не абавязкова наяўнасць членаў у іншых рэгіёнах краіны, пры гэтым яны маюць права змагацца за месцы ў СНП, але галасаваць за іх могуць толькі ачэхскія выбаршчыкі. Усе партыі абавязаны прызнаваць прынцыпы «Панча Сіла» ў якасці дзяржаўнай ідэалогіі Інданезіі. Пад забаронай застаецца стварэнне камуністычных партый[69].
Станам на 2012 год у Інданезіі было афіцыйна зарэгістравана больш за 70 палітычных партый. У апошніх парламенцкіх выбарах, якія адбыліся 9 красавіка 2009 года, прынялі ўдзел 44 з іх (38 агульнанацыянальных і 6 ачэхскіх). Устаноўлены законам парог у 2,5 % галасоў пераадолелі 9 агульнанацыянальных партый[70][71].
Прававая сістэма[правіць | правіць зыходнік]
Агульная характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]
Прававая сістэма Інданезіі мае смешаны характар. Большая частка прававых норм устаноўлена па класічных еўрапейскіх узорах, перанятых у асноўным ад нідэрландскіх каланізатараў, і належыць да рамана-германскай прававой сям'і. У той жа час, у некаторых сферах паўсюдна альбо ў асобных рэгіёнах дзейнічаюць нормы звычаёвага права (у асноўным адат) і/або ісламскага права. У найбольшай ступені адатнае і ісламскае рэгуляванне практыкуюцца, сярод іншага, у пытаннях сям’і і шлюбу, права спадчыны, зямельнай уласнасці. Рэгіёнам шырокага, але, тым не менш, абмежаванага ўжывання шарыяту з’яўляецца адмысловая правінцыя Ачэх. Адатнае права не ўніфікавана, на пачатак 2000-х гадоў існавала 19 гістарычных абласцей, якія маюць яго ўласныя варыянты[72][73][74].
Пасля краху рэжыму Сухарта ў кантэксце працэсу дэмакратычных пераўтварэнняў адбываецца маштабнае рэфармаванне прававой сістэмы, асноўнай мэтай якога абвяшчаецца забеспячэнне вяршэнства закона і незалежнасці судовай улады. Адначасова на фоне агульнай лібералізацыі заканадаўства намецілася тэндэнцыя да некаторага пашырэння сфер прымянення ісламскіх норм — прытым, што для перыяду з моманту здабыцця незалежнасці да другой паловы 1990-х гадоў было характэрна паступовае ўмацаванне дамінавання права еўрапейскага ўзору. Так, у 1998 годзе для мусульман была афіцыйна дазволена палігамія (пры выкананні мужам і жонкай значнай колькасці умоў). Адначасова прымаюцца меры па ўсталяванні больш выразных меж прымянення норм еўрапейскага, звычайнага і ісламскага права[74].
Забеспячэнне правоў чалавека[правіць | правіць зыходнік]
Палажэнні аб забеспячэнні асноўных правоў і свабод чалавека ад пачатку закладзеныя ў інданезійскай канстытуцыі. Разам з тым, у 1960-я — 1990-я ў краіне прымаліся розныя заканадаўчыя акты, якія афіцыйна абмяжоўвалі правы і свабоды асобных груп грамадзян: у прыватнасці, членаў камуністычнай партыі і іншых арганізацый левага кірунку, членаў іх сем’яў, прадстаўнікоў кітайскай абшчыны. Акрамя таго, мелі месца сістэматычныя нелегітымныя парушэння правоў і свабод грамадзян, якія прымалі найбольшы маштаб ў рамках барацьбы з палітычным іншадумствам і забеспячэння кантролю над праблемнымі тэрыторыямі — Ачэ, заходняй часткай вострава Новая Гвінея, Усходнім Тыморам. У 1993 годзе распараджэннем прэзідэнта Сухарта была заснавана Нацыянальная камісія па правах чалавека (індан.: Komisi Nasional Hak Asasi Manusia), фармальна незалежная ад дзяржаўных уладаў, аднак фактычна жорстка кантраляваная ўрадам[74][75].
Меры па паляпшэнню сітуацыі ў галіне правоў чалавека сталі адным з асноўных напрамкаў ліберальных рэформ, якія праводзяцца з канца 1990-х гадоў. Было прынята адпаведнае заканадаўства (Закон № 39 ад 1999 года аб асноўных правах чалавека), актывізавана праца Нацыянальнай камісіі па правах чалавека, узмоцнены дадзены кірунак у працы Мінюста, пры гэтым само ведамства афіцыйна пераназвана ў Міністэрства юстыцыі і правоў чалавека (індан.: Kementerian Hukum dan Hak Azasi Manusia). Праведзены шэраг расследаванняў у дачыненні да выпадкаў парушэння правоў чалавека, учыненых раней[74][76][77].
Падобныя намаганні ў цэлым атрымліваюць станоўчы водгук як у краіне, так і за мяжой. Разам з тым, паводле ацэнак такіх міжнародных няўрадавых арганізацый, як «Human Rights Watch» і «Міжнародная Амністыя», яны з’яўляюцца недастатковымі: інданезійскім уладам ставіцца ў віну, сярод іншага, працяг самавольства з боку прадстаўнікоў праваахоўных органаў і ўзброеных сіл у канфліктных раёнах, незабеспячэнне ў належнай меры свабоды веравызнання і свабоды слова, эксплуатацыя дзіцячай працы, а таксама тармажэнне расследаванняў здзейсненых правапарушэнняў[78][79]. Больш стрымана на недастатковасць праваабарончых мер указваецца, у прыватнасці, у адпаведным дакладзе Дзярждэпартамента ЗША — пры гэтым прызнаецца істотны прагрэс, дасягнуты Інданезіяй у гэтай галіне[80].
Дзяржаўная сімволіка, дзяржаўныя святы[правіць | правіць зыходнік]
Дзяржаўная сімволіка Інданезіі рэгламентуецца канстытуцыяй і дзейным заканадаўствам (Закон аб дзяржаўным сцягу, дзяржаўнай мове, дзяржаўным гербе і дзяржаўным гімне, апошняя рэдакцыя якога была прынятая ў 2009 годзе)[54][81].
Сцяг Інданезіі ўяўляе сабой прамавугольнае палотнішча з прапорцыямі 3:2, падзеленае на дзве гарызантальныя паласы роўнага памеру — чырвоную ўверсе і белую ўнізе. Заканадаўча зацверджаны розныя памеры сцяга для розных дзяржаўных устаноў, транспартных сродкаў, палітычных і грамадскіх мерапрыемстваў, пры гэтым прапорцыя 3:2 застаецца нязменнай[54][81].
Чырвона-белы сцяг упершыню стаў выкарыстоўвацца актывістамі нацыянальна-вызваленчага руху. Гісторыя стварэння сцяга і значэнне яго колераў дакументальна не зафіксаваныя. Згодна з найбольш распаўсюджанай версіяй, ён атрымаў у спадчыну колеры сцяга сярэдневяковай дзяржавы Маджапахіт, чырвоны сімвалізуе адвагу, белы — чысціню намераў. Існуе таксама версія паходжання інданезійскага сцяга ад нідэрландскага, ад якога былі ўзятыя два з трох колераў[82].
Дзяржаўным гербам Інданезіі з’яўляецца залатая міфічная птушка Гаруда з геральдычным шчытом на грудзях. Апярэнне Гаруды сімвалізуе 17 жніўня 1945 года — дату абвяшчэння Рэспублікі Інданезіі: 19 пёраў у ніжняй частцы цела і 45 на шыі — 1945 год, 8 пёраў у хвасце — месяц жнівень, 17 пёраў у кожным з крылаў — 17 дзень. У кіпцюрах Гаруда трымае сярэбраную стужку з нацыянальным дэвізам, напісаным чорнымі вялікімі літарамі на стараяванскай мове, — «Адзінства ў разнастайнасці» (яв.: Bhinneka Tunggal Ika, літаральна «разнастайнасць адзінае гэта»)[54][81].
Шчыт на грудзях Гаруды з чатырох частак, з малым шчытком у сэрцы. Пяць элементаў герба сімвалізуюць пяць прынцыпаў дзяржаўнай ідэалогіі Панча Сіла: залатая пяціканцовая зорка ў чорным полі ў сэрцы герба — веру ў адзінага Бога; галава бантэнга ў першай частцы ў барвовым полі — народнасць, кіраваную прадстаўнічымі органамі; дрэва баньян у другой у срэбры — нацыянальнае адзінства; рыс і галінка бавоўны ў трэцяй, таксама ў срэбры — усеагульную сацыяльную справядлівасць, ланцуг з круглых і прамавугольных звёнаў у чацвёртай — справядлівы і цывілізаваны гуманізм (усе фігуры натуральнага колеру). Верхнюю і ніжнюю часткі шчыта падзяляе чорны вузкі пояс, які сімвалізуе экватар, які праходзіць праз тэрыторыю Інданезіі[54][81].
Герб быў распрацаваны султанам Панціянакам Хамідам II падчас яго працы ва ўрадзе Злучаных Штатаў Інданезіі і прыняты ў якасці нацыянальнага герба Рэспублікі Інданезіі 11 лютага 1950 года[83].
Гімн Рэспублікі Інданезіі «Вялікая Інданезія» (індан.: Indonesia Raya) напісаны кампазітарам Ваге Рудольфам Супратманам у 1924 годзе і ўпершыню публічна выкананы ў ходзе кангрэса моладзевых арганізацый 28 кастрычніка 1928 года. У якасці дзяржаўнага гімна быў прыняты ў дзень абвяшчэння незалежнасці краіны 17 жніўня 1945 года[54][84].
Дзяржаўныя святы Інданезіі[85]
- 1 студзеня — Новы год па хрысціянскім летазлічэнні (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Tahun Baru Masehi);
- 3 лютага — Кітайскі Новы год (дата вызначаецца па кітайскім календары, індан.: Hari Imlek);
- 15 лютага — Дзень нараджэння прарока Мухамада (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Maulid Nabi Muhammad);
- 5 сакавіка — Новы год па летазлічэнні, прынятым у Балійскай варыяцыі індуізму (дата вызначаецца па Балійскім календары, індан.: Tahun Baru Saka);
- 22 красавіка — Вялікая пятніца (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Wafat Isa Al-Masih)
- 17 мая — Дзень нараджэння Буды (дата вызначаецца па будысцкім календары, індан.: Waisak);
- 2 чэрвеня — Узнясенне Гасподняе (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Kenaikan Isa Al-Masih);
- 29 чэрвеня — Мірадж (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Lailat Al Miraj);
- 17 жніўня — Дзень незалежнасці (індан.: Hari Proklamasi Kemerdekaan);
- 30-31 жніўня — Ураза-байрам (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Idul Fitri);
- 6 лістапада — Курбан-байрам (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Idul Adha);
- 27 лістапада — Мусульманскі Новы год (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Tahun Baru Hijriyah);
- 25 снежня — Каляды (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Natal);
Знешняя палітыка[правіць | правіць зыходнік]
З першых гадоў дзяржаўнасці ў якасці асноўных прынцыпаў знешняй палітыкі Інданезіі дэкларуюцца незалежнасць і актыўнасць, а таксама роўнааддаленасць ад канфрантацыйных блокаў. У 1950-я гады Джакарта была ў ліку асноўных ініцыятараў стварэння Руху недалучэння і да гэтага часу застаецца адным з найбольш актыўных яго ўдзельнікаў (у 1991—1995 гадах старшынствавала ў Руху)[86][87][88]. Пры гэтым, калі для перыяду прэзідэнцтва Сукарны было характэрна збліжэнне краіны з СССР і іншымі краінамі сацыялістычнага блока, то пасля 1965 быў узяты курс на цеснае палітычнае і эканамічнае супрацоўніцтва з Захадам. Характэрна, што калі з СССР і пасля 1965 захоўваліся паўнавартасныя дыпламатычныя адносіны і ажыццяўляліся сістэматычныя кантакты ў розных сферах, хай і на менш інтэнсіўным узроўні, чым да таго, то сувязі з Кітаем былі цалкам замарожаныя: абвінаваціўшы КНР у падтрымцы спробы дзяржаўнага перавароту 30 верасня 1965, урад Сухарты разарваў з ёй дыпламатычныя адносіны (адноўленыя ў 1990 годзе) і перапыніў кантакты ў палітычнай, эканамічнай і культурнай галінах[87].
Акрамя гэтага, з сярэдзіны 1960-х гадоў найважнейшае месца ў шкале знешнепалітычных прыярытэтаў Інданезіі займае рэгіянальнае супрацоўніцтва. У 1967 годзе пры ініцыятыўнай ролі Інданезіі была створана Асацыяцыя дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі (АСЕАН) — з тых часоў яна нязменна застаецца нефармальным лідарам гэтай арганізацыі, выступаючы за актывізацыю інтэграцыйных працэсаў, развіццё новых форм унутрыасеанаўскага супрацоўніцтва і ўзаемадзеяння Асацыяцыі з партнёрамі за межамі Паўднёва-Усходняй Азіі — у прыватнасці, у рамках Рэгіянальнага форуму АСЕАН (АРФ) і розных дыялогавых механізмах[35][87][89]. Таксама прыкметная роля Джакарты ў іншых шматбаковых структурах Азіяцка-Ціхаакіянскага рэгіёна, у тым ліку АЦЭС, НУМДА, Дыялог па супрацоўніцтве ў Азіі[88][90][91].
Асноўнай мэтай міжнароднай дзейнасці Джакарты ў цяперашні час з’яўляюцца стварэнне спрыяльных знешніх умоў для сацыяльна-эканамічнага развіцця Інданезіі, яе станаўлення як дэмакратычнай умерана-мусульманскай краіны, а таксама садзейнічанне пабудове шматпалярнага палітычнага свету. Традыцыйна актыўнай з’яўляецца яе пазіцыя на карысць ядзернага раззбраення і мірнага ўрэгулявання рэгіянальных канфліктаў: Джакарта, у прыватнасці, аказвала актыўныя пасрэдніцкія паслугі ў працэсе ўнутрыкамбаджыйскага ўрэгулявання (1989—1991 гады)[92], выступала з міратворчымі ініцыятывамі ў кантэксце ўрэгулявання пагранічнай спрэчкі паміж Камбоджай і Тайландам (2011 год)[93], з 1960-х гадоў актыўна ўдзельнічае ў міратворчай дзейнасці ААН. З канца XX стагоддзя асаблівую актуальнасць для інданезійцаў набылі задачы процідзеяння змене клімату і барацьбы з тэрарызмам[86][88].
Прытрымліваючыся гэтых установак, Інданезія актыўна ўдзельнічае ў рабоце Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, перыядычна ставячы пытанне аб прадастаўленні ёй статусу пастаяннага члена Савета Бяспекі, а таксама «Групы дваццаці», Арганізацыі ісламская канферэнцыя і іншых міжнародных арганізацый і форумаў. Ключавымі замежнымі партнёрамі Інданезіі ўжо некалькі дзесяцігоддзяў з’яўляюцца ЗША, Японія, краіны АСЕАН і Еўрасаюза[86][88][90]. Разам з тым, з канца 1990-х гадоў узяты курс на дыверсіфікацыю знешніх сувязей[90].
Беларуска-інданезійскія адносіны[правіць | правіць зыходнік]
Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Інданезіяй устаноўлены 18 чэрвеня 1993 года. 22 жніўня 2011 г. пачало функцыянаваць Пасольства Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Інданезіі. Пасол Рэспублікі Беларусь у г. Джакарце — В. М. Лапата-Загорскі. Даверчыя граматы былі ўручаны Прэзідэнту Рэспублікі Інданезіі С. Б. Юдаёна 14 лютага 2012 года.
Праблемы ўнутранай бяспекі[правіць | правіць зыходнік]
Міжабшчынныя супярэчнасці, экстрэмізм і тэрарызм[правіць | правіць зыходнік]
Паводле ацэнак урада і кіраўніцтва сілавых структур краіны, асноўныя пагрозы яе нацыянальнай бяспецы носяць унутраны характар. Найбольш важнымі з іх з’яўляюцца міжэтнічныя і міжрэлігійныя канфлікты і звязаныя з імі праявы тэрарызму і экстрэмізму[50][94][95][96].
Міжабшчынныя супярэчнасці, якія стрымліваліся ва ўмовах жорсткай дзяржаўнай улады і ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага росту 1970-х — 1990-х гадоў, рэзка абвастрыліся на фоне цяжкага эканамічнага крызісу і палітычнай нестабільнасці, якая суправаджала крах рэжыму Сухарты. Адной з іх першых маштабных праяў сталі кровапралітныя пагромы этнічных кітайцаў у Джакарце ў маі 1998 года. У далейшым найбольш канфліктнай сітуацыя была ў раёнах змешанага пражывання буйных мусульманскіх і хрысціянскіх супольнасцей, у прыватнасці, на поўначы Суматры, на Сулавесі і Малуках: на працягу некалькіх гадоў там адбываліся сутыкненні на рэлігійнай глебе, забойствы і тэрарыстычныя акты, якія прыводзілі да шматлікіх ахвяр[96][97][98][99].
За кароткі перыяд адбыўся рэзкі рост рэлігійнага, перш за ўсё ісламскага экстрэмізму і тэрарызму: утварылася або выйшла з глыбокага падполля некалькі адпаведных арганізацый, якія наладзілі сувязі са структурамі міжнароднага тэрарызму. Найбольш буйной і ўплывовай з іх стала Джэмаа Ісламія, якая ўсталявала ўзаемадзеянне з Аль-Каідай і стварыла свае ячэйкі не толькі ў розных рэгіёнах Інданезіі, але і ў іншых краінах Паўднёва-Усходняй Азіі[50][100]. Да найбольш маштабных і рэзанансных тэрактаў, учыненых Джэмаа Ісламіяй і іншымі экстрэмісцкімі групоўкамі, адносяцца выбухі на востраве Балі ў кастрычніку 2002 года (202 забітых)[101] і ў кастрычніку 2005 года (не менш 19 забітых)[102], выбухі каля гасцініцы Марыёт ў жніўні 2003 года (12 забітых)[102] і каля аўстралійскага пасольства ў верасні 2004 года (не менш 9 забітых)[103] у Джакарце[50][100].
К сярэдзіне 2000-х гадоў уладам удалося нанесці сур’ёзныя ўдары па ісламісцкаму падполлю за кошт ліквідацыі або арышту шэрагу яго кіраўнікоў і актывістаў (перш за ўсё са складу Джэмаа Ісламія), а таксама мінімізаваць праявы міжабшчыннага гвалту. Тым не менш, тэрарыстычная пагроза застаецца на высокім узроўні, становішча ў шэрагу рэгіёнаў з насельніцтвам, разнародным па этнаканфесійным складзе, застаецца досыць напружаным[96][99][101].
Злачыннасць[правіць | правіць зыходнік]
Крымінальная абстаноўка ў Інданезіі таксама істотна абвастрылася пасля эканамічнага крызісу і перыяду палітычнай нестабільнасці канца 1990-х — пачатку 2000-х гадоў. Разам з тым, рост адбыўся ў асноўным за кошт злачынстваў, якія адносяцца да катэгорыі негвалтоўных (крадзеж, махлярства і інш.), у той час як колькасць злачынстваў супраць жыцця і годнасці чалавека застаецца ў кантэксце адпаведнай міжнароднай статыстыкі адносна невялікай. Так, колькасць штогадовых забойстваў на 100 тыс. чалавек насельніцтва, па дадзеных Інтэрпола, захоўваецца на працягу 2000-х гадоў невысокай і досыць стабільнай — 0,6-0,7 выпадкаў у год. Падобная сітуацыя ў значнай ступені складаецца дзякуючы захаванню жорсткага кантролю над агнястрэльнай зброяй, які забяспечвае яго практычна поўную адсутнасць у грамадзянскага насельніцтва. Разам з тым, сваю ролю ў падобнай статыстычнай карціне можа адыгрываць і фактар незарэгістраваных злачынстваў[104][105][106].
Да ліку гвалтоўных злачынстваў, дынаміка якіх расце, адносіцца пірацтва. У 2010 годзе ў інданезійскіх тэрытарыяльных водах было атакавана 40 судоў. Найбольш небяспечным раёнам з’яўляюцца Малакскі праліў і прылеглыя да яго акваторыі[107].
Станам на 2013 год у краіне было больш за 114332 зняволеныя — 59 зняволеных на 100 000 жыхароў. Запаўняльнасць турмаў склала 148,3 %.[108] У краіне існуе смяротнае пакаранне праз расстрэл, якое ўжываецца як найвышэйшая мера пакарання па шэрагу крымінальных артыкулаў (у тым ліку аб забойстве, тэрарызме, гандлі наркотыкамі)[109]. У 2010 годзе было прыведзена ў выкананне 7 смяротных прысудаў[110].
Узброеныя сілы[правіць | правіць зыходнік]
Гісторыя і роля ў жыцці краіны[правіць | правіць зыходнік]
Узброеныя сілы, афіцыйна створаныя 5 кастрычніка 1945 года, традыцыйна адыгрываюць вялікую ролю ў жыцці Інданезіі. Неабходнасць адстойваць незалежнасць у працяглай вайне з Нідэрландамі першапачаткова прадвызначыла асаблівае месца арміі ў шкале прыярытэтаў нацыянальнага развіцця. Пасля падзей 1965 года ў руках ваенных апынулася і дзяржаўная ўлада: генерал Сухарта, які заняў прэзідэнцкі пост, заканадаўча замацаваў за імі так званую двайную функцыю (індан.: Dwifungsi). Маецца на ўвазе адказнасць не толькі за абарону, але і за сацыяльна-палітычнае развіццё краіны. Больш таго, на легальнай аснове ваеннымі была наладжана камерцыйная дзейнасць як на прыватнай, так і на інстытуцыйнай аснове[39][111].
Пасля адстаўкі Сухарты ў 1998 годзе найважнейшым напрамкам разгорнутых у Інданезіі ліберальных пераўтварэнняў стаў планамерны адыход ваенных ад палітыкі. Пры гэтым, страціўшы рычагі прамога ўплыву на прыняцце дзяржаўных рашэнняў, армія застаецца ўплывовай і аўтарытэтнай сілай[39][111].
Структура, колькасць, аснашчэнне і фінансаванне[правіць | правіць зыходнік]
Узброеныя сілы Рэспублікі Інданезіі носяць афіцыйную назву «Нацыянальная армія Інданезіі» (індан.: Tentara Nasional Indonesia). Дзеляцца на сухапутныя войскі (індан.: Angkatan Darat), ваенна-марскія сілы (індан.: Angkatan Laut), і ваенна-паветраныя сілы (індан.: Angkatan Udara). Да 1999 года ў іх склад у якасці асобнага віду ўзброеных сіл уваходзіла таксама паліцыя, пры гэтым ВС афіцыйна называліся «Узброеныя сілы Рэспублікі Інданезіі» (індан.: Angkatan Bersenjata Republik Indonesia)[39][112].
Вярхоўным галоўнакамандуючым узброенымі сіламі з’яўляецца прэзідэнт, які ажыццяўляе кіраўніцтва імі праз міністра абароны (станам на студзень 2013 года — Пурнома Юсгіянтора, індан.: Purnomo Yusgiantoro) і галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі (станам на жнівень 2013 года — генерал Мулдока (індан.: Moeldoko). Агульная колькасць УС на 2011 год складае каля 428000 чалавек. Акрамя гэтага, каля 400 тысяч чалавек лічацца ў рэзерве першай чаргі[113].
Колькасць сухапутных войскаў на 2011 год — 326 тысяч чалавек. У іх складзе, акрамя рэгулярных частак і злучэнняў, сілы стратэгічнага рэзерву (індан.: Komando Cadangan Strategis Angkatan Darat, KOSTRAD) — больш за 26 тысяч чалавек, а таксама войскі спецыяльнага прызначэння (індан.: Komando Pasukan Khusus, KOPASSUS) — больш за 6 тысяч чалавек. Камандуючым СВ станам на студзень 2013 года з’яўляецца генерал Будзіман (індан.: Budiman). На ўзбраенні 315 танкаў, 691 БТР і БМП, 565 гармат палявой артылерыі, 730 мінамётаў, 12 РСЗА, 160 процітанкавых і 370 зенітных сродкаў, 17 самалётаў і 64 верталёты армейскай авіяцыі[113][114].
Асабісты склад ваенна-марскіх сіл на 2011 год — 67 тысяч чалавек, у іх ліку корпус марской пяхоты (індан.: Korps Marinir) — каля 20 тысяч чалавек. Камандуючы ВМС, станам на студзень 2013 года — адмірал Марсеціа (індан.: Marsetio). У баявым складзе флоту 136 вымпелаў, у тым ліку 6 фрэгатаў, 2 падводныя лодкі, 1 карвет, 4 ракетныя катэры, 12 патрульных караблёў. Маецца 48 самалётаў і 45 верталётаў марской авіяцыі[113][114].
Асабісты склад ваенна-паветраных сіл на 2011 год — 34 тысячы чалавек. Камандуючы ВПС, станам на студзень 2013 года — маршал Іда Багус Путу Дуніа (індан.: Ida Bagus Putu Dunia). На ўзбраенні ВПС складаецца 88 самалётаў баявой і 136 самалётаў дапаможнай авіяцыі, 44 верталёты дапаможнай авіяцыі[113][114].
Узброеныя сілы камплектуюцца па змяшаным кантрактна-прызыўным прынцыпе. Ваенныя асігнаванні за 2010 год склалі парадку 4,7 млрд. долараў ЗША (каля 4,5 % ВУП)[113][114]. Акрамя таго, частка патрэб узброеных сіл пакрываецца за кошт даходаў ад прадпрымальніцкай дзейнасці ваенных[39].
Удзел у баявых дзеяннях і міратворчых аперацыях[правіць | правіць зыходнік]
Узброеныя сілы Інданезіі пачалі сваю гісторыю з супрацьстаяння агрэсіі Нідэрландаў, якія спрабавалі аднавіць кантроль над былой калоніяй ў 1945—49 гадах. У 1950-я гады яны вялі баявыя дзеянні супраць розных сепаратысцкіх і антыўрадавых фарміраванняў, у 1960-я — прымалі ўдзел у ваеннай канфрантацыі з Нідэрландамі і Малайзіяй[39][111][115].
Найбольш буйным ваенным канфліктам стаў захоп у 1975 годзе Усходняга Тымора і супрацьдзеянне партызанскай дзейнасці на гэтай тэрыторыі, якая доўжылася аж да аднаўлення яе незалежнасці. Армія была таксама задзейнічана ў барацьбе з сепаратысцкімі рухамі ў Ачэху і на Заходнім Ірыяне ў 1970-х — 1990-х гадах і падаўленні сур’ёзных беспарадкаў на этнаканфесійнай глебе, якія мелі месца ў 1990-я — 2000-я гады[39][111].
Інданезія прымае актыўны ўдзел у міратворчай дзейнасці ААН: пачынаючы з 1950-х гадоў яе кантынгенты агульнай колькасцю больш чым 15 800 чалавек прымалі ўдзел у аанаўскіх місіях па ўсталяванні або падтрыманні міру ў 18 краінах. Станам на 2011 год інданезійскія «блакітныя каскі» размяшчаюцца ў Сьера-Леонэ, Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга і Кувейце[94].
Адміністрацыйны падзел[правіць | правіць зыходнік]
Адміністрацыйны падзел Інданезіі рэгламентуецца канстытуцыяй і дзеючым заканадаўствам. Асноўным прававым актам у гэтай галіне на студзень 2013 года з’яўляецца Закон № 32 2004 года аб мясцовым самакіраванні. Акрамя таго, статус кожнай з асаблівых акруг і правінцый, якія маюць асаблівае становішча, рэгулюецца асобнымі законамі[54][116].
Інданезія падзяляецца на 32 правінцыі (індан.: provinsi), тры з якіх (Ачэх, Папуа і Заходняе Папуа) маюць асаблівы статус, і дзве адмысловыя адміністрацыйныя адзінкі, прыраўнаваныя па статусе да правінцыі, — Асаблівая сталічная акруга Джакарта і Асаблівая акруга Джак’якарта. На чале кожнай правінцыі і кожнай асаблівай акругі стаіць губернатар (індан.: gubernur), які абіраецца насельніцтвам тэрмінам на 5 гадоў (да 2005 года абіраўся мясцовым органам заканадаўчай улады). Вышэйшымі органамі заканадаўчай улады ў правінцыях і асаблівых акругах з’яўляюцца мясцовыя саветы народных прадстаўнікоў, якія выбіраюцца насельніцтвам таксама тэрмінам на пяць гадоў[116].
Правінцыяй Інданезіі ў 1969 годзе была абвешчаная заходняя частка вострава Новая Гвінея, занятая па выніках канфлікту з Нідэрландамі 1961—1962 гадоў (назвы — «Заходні Ірыян» у 1969—1973 гадах, «Ірыян Джая» у 1973—2002 гадах). Статус правінцыі меў таксама акупаваны Інданезіяй у 1975 годзе Усходні Тымор — да аддзялення гэтай тэрыторыі ад Інданезіі ў 1999 годзе[39].
Рэзкае абвастрэнне этнаканфесійных супярэчнасцей і рост сепаратысцкіх настрояў у шэрагу рэгіёнаў у кантэксце палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу канца 1990-х гадоў падштурхнулі ўлады Інданезіі да прыняцця комплексу мер па дэцэнтралізацыі дзяржаўнай улады і разбуйнення адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу краіны. Яго найважнейшым элементам стала стварэнне ў перыяд з 1999 па 2007 год новых правінцый — Папуа, Заходняе Папуа, Бантэн, Архіпелаг Рыау, Гарантала. Статус правінцыі быў прадстаўлены Ачэху, які быў да гэтага асаблівай акругай[116].
Асаблівы статус Джакарты, Джак’якарты і трох правінцый (Ачэх, Папуа і Заходняе Папуа) падразумявае надзяленне ўлад гэтых рэгіёнаў некаторымі дадатковымі паўнамоцтвамі ў сацыяльнай, культурнай, духоўнай і іншых сферах. У Ачэху, у прыватнасці, разам з нацыянальным заканадаўствам Інданезіі дзейнічаюць (з абмежаваннямі) законы шарыяту[116][117].
Правінцыі дзеляцца на акругі (кабуп́атэны, індан.: kabupaten) і прыраўнаваныя да акруг муніцыпалітэты (ко́ты, індан.: kota), у якія вылучаюцца буйныя гарады. Акругі кіруюцца рэгентамі (бупаці, індан.: bupati), муніцыпалітэты — мэрамі (валікота, індан.: walikota. Паўнамоцтвы рэгентаў і мэраў ідэнтычныя, і тыя, і іншыя абіраюцца насельніцтвам на пяць гадоў. Вышэйшымі органамі заканадаўчай улады акруг і муніцыпалітэтаў з’яўляюцца мясцовыя саветы народных прадстаўнікоў, якія таксама абіраюцца насельніцтвам на пяць гадоў[116]. Сталічная акруга Джакарта мае асаблівы адміністрацыйны лад: яна падзяляецца на пяць гарадскіх адміністрацыйных акруг (індан.: kota administrasi) і адну адміністрацыйную акругу (індан.: kabupaten administrasi). Гэтыя адміністрацыйныя адзінкі маюць некалькі меншую ступень самакіравання, чым звычайныя гарадскія муніцыпалітэты і акругі, іх мэры і, адпаведна, рэгент прызначаюцца губернатарам Джакарты[116].
Акругі і муніцыпалітэты падзяляюцца на раёны (кечаматаны, індан.: kecamatan), кіраваныя кіраўнікамі (чама́тамі, індан.: camat), якія прызначаюцца рэгентам або мэрам. У акругах таксама маюцца органы заканадаўчай улады — саветы народных прадстаўнікоў[116]. У правінцыях Папуа і Заходняе Папуа акруга мае назву дзістрык (індан.: distrik), яго кіраўнік — кіраўнік дзістрыка (кепа́ла дзістрык, індан.: kepala distrik)[116].
Раёны падзяляюцца на вёскі; на большай частцы тэрыторыі яны маюць назву дэса (індан.: desa), у некаторых рэгіёнах заканадаўча замацаваны мясцовыя назвы, а таксама на паселішчы — келура́ханы (індан.: kelurahan). Вёскі карыстаюцца большым самакіраваннем, чым паселішчы, іх кіраўнікі, якія ў большасці месцаў называюцца кепала дэса (індан.: kepala desa), абіраюцца мясцовым насельніцтвам у адрозненне ад кіраўнікоў паселішчаў — лурахаў (індан.: lurah), якія прызначаюцца кіраўнікамі раёнаў[116].
Фізіка-геаграфічная характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]
Геаграфічнае становішча[правіць | правіць зыходнік]
.png)
Тэрыторыя Інданезіі складае 1 919 440 км² (14-е месца па плошчы сярод краін свету і першае сярод краін Паўднёва-Усходняй Азіі)[118]. Размешчаная па абодвух баках экватара на астравах Малайскага архіпелага і заходняй частцы вострава Новая Гвінея, абмываецца водамі Ціхага і Індыйскага акіянаў, з’яўляецца найбуйнейшой астраўной дзяржавай свету. У склад краіны ўваходзіць не менш за 17508 астравоў, з якіх каля 6000 заселеныя, плошча падкантрольнай марской акваторыі (унутранае мора, тэрытарыяльныя і архіпелажныя воды, асобная эканамічная зона) складае 7 900 000 км². Значная частка астравоў адносіцца да Зондскіх, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на Вялікія Зондскія і Малыя Зондскія астравы. Да Вялікіх Зондскіх адносяцца самыя буйныя астравы Інданезіі — Ява, Суматра, Сулавесі і Калімантан (на апошнім, акрамя інданезійскай тэрыторыі, знаходзяцца частка тэрыторыі Малайзіі і дзяржава Бруней-Дарусалам)[88][111].
Інданезія мае сухапутную мяжу з Малайзіяй (на востраве Калімантан), Папуа-Новай Гвінеяй (на востраве Новая Гвінея) і Усходнім Тыморам (на востраве Тымор). Пры гэтым мяжа з апошнім складаецца з двух асобных участкаў: з асноўнай тэрыторыяй гэтай краіны ў цэнтральнай частцы вострава Тымор і з усходнетыморскім эксклавам Акусі-Амбена, акружаным тэрыторыяй інданезійскай правінцыі Усходнія Малыя Зондскія астравы. Марскія межы ёсць са згаданымі краінамі, а таксама з Сінгапурам, Філіпінамі, Аўстраліяй і Індыяй[119].
Геалагічная будова[правіць | правіць зыходнік]
Большая частка інданезійскай тэрыторыі ўяўляе сабой вобласці кайназойскай складкавасці, толькі некаторыя рэгіёны з’яўляюцца ў геалагічным плане больш старажытнымі — поўнач Суматры і паўднёвы захад Калімантана адносяцца да вобласці мезазойскай складкавасці, паўднёвы захад Новай Гвінеі і асобныя бліжэйшыя астравы — да вобласці дамезазойскай складкавасці. У будове пераважаюць метамарфічныя пароды, палеазойскія, мезазойскія і палеаген-неагенавыя эфузіўна-асадкавыя адклады рознага саставу. Характэрнымі элементамі геалагічнай структуры з’яўляюцца працяглыя астраўныя дугі і спалучаныя з імі глыбакаводныя акіянічныя жолабы[120][121].
Практычна ўся тэрыторыя з’яўляецца часткай так званага «Ціхаакіянскага вогненнага кальца», што абумоўлівае высокую ступень тэктанічнай актыўнасці. У розных раёнах краіны перыядычна адбываюцца землятрусы, часцяком вельмі моцныя. Самым разбуральным за гістарычны перыяд было землетрасенне, якое адбылося 26 снежня 2004 года ля заходняга ўзбярэжжа Суматры, калі ў выніку падземных штуршкоў і, галоўным чынам, выкліканых імі цунамі на розных астравах Інданезіі загінула, па розных ацэнках, ад 130 да 170 тысяч чалавек[122]. Акрамя таго, на тэрыторыі краіны знаходзіцца каля 150 дзеючых вулканаў, найбольш буйнымі з якіх з’яўляюцца Мерапі, Брома, Салак, Семеру (востраў Ява), Кракатаў (Зондскі праліў), Тамбора (востраў Сумбава)[121]. Наймацнейшае вывяржэнне за гістарычны перыяд развіцця Інданезіі — і адно з наймагутнейшых у сусветнай гісторыі наогул — зрабіў у 1883 годзе Кракатаў: у выніку вывяржэння і выкліканага ім цунамі на Яве, Суматры і невялікіх астравах Яванскага мора загінула не менш як 36 тысяч чалавек, было разбурана амаль 300 населеных пунктаў[123].
Рэльеф, унутраныя воды, карысныя выкапні, глебы[правіць | правіць зыходнік]
Унутраныя раёны ўсіх буйных астравоў гарыстыя: для Явы і Суматры характэрныя просталінейныя суцэльныя горныя хрыбты практычна па ўсёй даўжыні вострава, для Сулавесі і інданезійскіх тэрыторый Калімантана і Новай Гвінеі — больш складаныя канфігурацыі горных сістэм. Самая высокая вяршыня Інданезіі (яна ж — самая высокая вяршыня Акіяніі) — гара Джая (4884 м), размешчаная ў заходняй частцы Новай Гвінеі. Найбольшыя па плошчы раўнінныя тэрыторыі маюцца на Калімантане[120].
Рэкі ў большасці рэгіёнаў ўтвараюць густую сетку і, як правіла, з’яўляюцца паўнаводнымі круглы год, хоць сезонныя ваганні бываюць прыкметныя. Найбольш доўгія і паўнаводныя працякаюць на Калімантане: Капуас (1143 км[124]), Махакам (920 км[125]), Барыта (900 км[126]). Гэтыя і іншыя рэкі на гарыстых участках мясцовасці ўтвараюць парогі і вадаспады. Рэчышчы раўнінных рэк на многіх участках маюць непастаянныя абрысы з прычыны значнага адкладання наносаў. Дэбіт рэк, як правіла, схільны да істотных сезонных ваганняў: у сезон дажджоў здараюцца разлівы, якія нярэдка прыводзяць да маштабных паводак[120].
Самае вялікае возера — Тоба ў паўночнай частцы вострава Суматра (каля 1145 км²), якое з’яўляецца найбуйнейшым вулканічным возерам планеты і, маючы глыбіню больш за 500 м, належыць да ліку найбольш глыбакаводных азёр свету[127].
Краіна багатая на розныя карысныя выкапні. Запасы нафты разведаны ў тым ці іншым аб’ёме практычна ва ўсіх рэгіёнах, у тым ліку, на Суматры, Яве, Калімантане, Сулавесі, Сераме, а таксама на шэльфе гэтых астравоў. Радовішчы прыроднага газу размешчаны на Паўночнай Суматры (Арун) і Усходнім Калімантане (Бадак), а таксама на берагавых шэльфах Заходняй Ірыяны і Явы — да апошніх адносіцца самае буйнае газавае радовішча Паўднёва-Усходняй Азіі Натуна Д-Альфа, якое знаходзіцца ў яванскім моры прыкладна ў 1000 км на поўнач ад Джакарты. Паводле прагнозаў, разведаных запасаў прыроднага газу краіне павінна хапіць на 50 гадоў. Акрамя таго, у розных рэгіёнах краіны ёсць істотныя запасы вугальнага метану, агульны аб’ём якіх складае каля 13 трлн м³[128].
На Калімантане і Сулавесі маюцца залежы руд жалеза, на астравах Бангка, Белітунг, Сінгкеп — волава, на востраве Бінтан — баксітаў і алюмінію, на Сулавесі — нікеля, на Яве — марганца[120].
Прыкладна на 80 % тэрыторыі Інданезіі пераважаюць чырвона-жоўтыя латэрытныя і горныя латэрытныя глебы, у раўнінных раёнах Калімантана і Суматры распаўсюджаны таксама трапічныя балотныя глебы, у заходняй частцы вострава Новая Гвінея — латэрытныя глеявыя глебы. На шэрагу астравоў паўднёва-ўсходняй часткі краіны маюцца чырвоныя латэрытныя глебы[120].
Клімат[правіць | правіць зыходнік]
Клімат на большай частцы тэрыторыі Інданезіі экватарыяльны, вільготны, у асобных рэгіёнах мае прыкметы субэкватарыяльнага. У раўнінных абласцях сярэднямесячны тэмпературны паказчык складае каля 26 °C, пры гэтым яго сезонныя ваганні вельмі нязначныя — не больш за 3 °C. У гарах пры натуральным паніжэнні тэмпературы па меры ўзрастання вышыні над узроўнем мора (парадку 1 °C на 100 м) захоўваецца таксама невялікая амплітуда сярэдніх месячных тэмператур, на вышынях больш за 1500 м здараюцца замаразкі[120][129].
Узровень вільготнасці вельмі высокі, у сярэднім каля 80 %. Гадавы аб’ём ападкаў вагаецца ад 1800 мм да 3200 мм у раўнінных абласцях, у некаторых горных раёнах дасягае 6100 мм. Пры гэтым для большай часткі тэрыторыі характэрна больш ці менш выяўленае чаргаванне двух сезонаў — дажджлівага (з лістапада-снежня па сакавік-красавік) і сухога (з красавіка-мая па кастрычнік-лістапад), звязанае са зменай экватарыяльных мусонаў. Падчас сухога сезона ападкі альбо адсутнічаюць, альбо выпадаюць у прыкметна меншай колькасці. Дажджы часта выпадаюць у выглядзе ліўняў і звычайна суправаджаюцца навальніцамі[120][129].
Флора і фаўна[правіць | правіць зыходнік]
Агульная характарыстыка, занаванне[правіць | правіць зыходнік]
Прырода Інданезіі адрозніваецца выключнай разнастайнасцю: тут на плошчы, якая складае не больш за 1,3 % сусветнай сушы, сустракаецца каля 17 % біялагічных відаў планеты. Па колькасці біялагічных відаў, якія сустракаюцца на яе тэрыторыі, краіна займае другое месца ў свеце пасля Бразіліі[130][131].
Найважнейшай асаблівасцю экасістэмы Інданезіі з’яўляецца яе біягеаграфічнае заніраванне, вызначанае лініяй Уолеса, якая праходзіць з поўначы на поўдзень паміж астравамі Калімантан і Сулавесі і затым паміж астравамі Балі і Ламбок. Большая частка астравоў на захад ад лініі Уолеса ў дагістарычныя часы злучалася з кантынентальнай Паўднёва-Усходняй Азіяй і ўтварала разам з ёй біягеаграфічны рэгіён Сундаланд, і таму атрымала ў спадчыну ў асноўным флору і фаўну азіяцкага тыпу. Новая Гвінея і шэраг астравоў, прылеглых да яе, якія знаходзяцца на ўсход ад лініі Уолеса, складалі ў мінулым адзіны кантынент з Аўстраліяй — Сахул, населеныя відамі, пераважна блізкімі да аўстралійскіх. Пры гэтым найбольш своеасаблівымі ў прыродным плане з’яўляюцца раёны, прылеглыя з абодвух бакоў да лініі Уолеса — так званая вобласць Уолес, якая ўключае Сулавесі, Малукскія і вялікую частку Малых Зондскія астравоў. Уолесія, якая з’яўляецца ў біягеаграфічным плане пераходнай зонай паміж сундаландскім і сахулскім рэгіёнамі, мае ў рознай ступені рысы таго і іншага, а таксама шэраг унікальных асаблівасцей — менавіта тут сустракаецца большая частка відаў, якія з’яўляюцца эндэмікамі Інданезіі[132].
Расліннасць[правіць | правіць зыходнік]
У пачатку XXI ст. колькасць раслінных відаў, якія сустракаюцца ў Інданезіі, ацэньвалася прыкладна ў 28 тысяч. Не менш за 60 % плошчы краіны пакрыта вільготнымі вечназялёнымі экватарыяльнымі лясамі, пры гэтым найбольш лясістымі з’яўляюцца інданезійскія тэрыторыі Калімантана і Новай Гвінеі, а найменшыя плошчы лясы займаюць на Яве[120][131].
Экватарыяльныя лясы характэрныя як для раўніннай, так і для горнай мясцовасці. Да вышыні прыкладна 1500 м над узроўнем мора, асноўнымі відамі расліннасці ў іх з’яўляюцца фікусы, розныя дыптэракарпавыя, алцінгіевыя, панданусы, пальмавыя, драўняныя папараці, бамбукавыя. На вышынях да 2500-3000 м распаўсюджаныя горна-трапічныя лясы з перавагай вечназялёных шыракалістых і хвойных парод, яшчэ вышэй — нагорнае крывалессе, хмызнякі і розныя травы. У нізінных прыбярэжных раёнах (на Калімантане, Новай Гвінеі і, у меншай ступені, на Суматры) шырока распаўсюджаныя мангравыя зараснікі. На выспах у паўднёва-ўсходняй частцы краіны маюцца таксама лістападныя трапічныя лясы і саваны, якія нярэдка ўтвараюцца пасля вырубкі лясоў. Плошча лясоў памяншаецца пад уздзеяннем гаспадарчай дзейнасці чалавека — найбольш высокімі тэмпамі гэты працэс ідзе на Яве і Суматры[120].
Жывёльны свет[правіць | правіць зыходнік]
Разнастайнасцю адрозніваюцца практычна ўсе асноўныя класы жывёл, якія жывуць у Інданезіі. На пачатак XXI ст. тут было зарэгістравана 515 відаў млекакормячых, 1531 від птушак, 122 віду матылькоў, больш за 600 відаў паўзуноў і больш за 270 відаў земнаводных. Пры гэтым эндэмікамі з’яўляюцца, у прыватнасці, 39 % млекакормячых і 36 % птушак. У ліку найбольш вядомых эндэмікаў — камодскі варан, алень Куля, бабіруса, тонкскі макак[131].
Многія жывёлы знаходзяцца пад пагрозай знікнення, папуляцыі некаторых відаў скарачаюцца вельмі хуткімі тэмпамі. Так, толькі з млекакормячых 140 відаў аднесены Міжнародным саюзам аховы прыроды (МСАП) да катэгорыі відаў у небяспецы, 15 з іх лічацца відамі на мяжы знікнення. У ліку апошніх такія жывёлы, як арангутан, яванскі насарог, суматранскі тыгр[131][133].
Экалагічная сітуацыя, прыродаахоўная дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]
З улікам геаграфічнага становішча Інданезіі, рознай ступені асвоенасці чалавекам яе розных рэгіёнаў экалагічная сітуацыя ў краіне з’яўляецца неаднароднай, аднак у цэлым мае тэндэнцыю да пагаршэння — перш за ўсё ў сувязі з агульным павелічэннем колькасці насельніцтва і практычна паўсюдным пашырэннем гаспадарчай дзейнасці. Асноўнымі праблемамі ў гэтай галіне з’яўляюцца аб’ём атмасферных выкідаў парніковых газаў (Інданезія займае трэцяе месца ў свеце па гэтым паказчыку), масавая вырубка лясоў, забруджванне паветра і вады адходамі прамысловай вытворчасці, спажыванне прэснай вады, якое расце[134][135]. Велізарную шкоду навакольнаму асяроддзю наносяць лясныя пажары, якія перыядычна ахопліваюць значныя плошчы: іх вынікам становіцца не толькі знікненне значных масіваў расліннасці разам з жывёламі, якія насяляюць іх, але і задымленне населеных пунктаў, якія часцяком знаходзяцца на адлегласці соцень кіламетраў ад ачагоў узгарання. Найбольш катастрафічныя наступствы мелі пажары ў 1997 годзе на Калімантане і Суматры, якія лічацца самымі моцнымі за ўсю сучасную гісторыю краіны[136].
Улады рэалізуюць шэраг праграм па абмежаванні шкоднага ўздзеяння прамысловай і сельскагаспадарчай дзейнасці на навакольнае асяроддзе, аднак яны, як правіла, маюць абмежаваны эфект. Некалькі большую аддачу даюць намаганні па захаванні жывой прыроды ў розных рэзерватах — станам на 2008 год у Інданезіі існавала 349 запаведнікаў, заказнікаў, нацыянальных паркаў і ахоўных прыродных тэрыторый іншага тыпу, якія займаюць 14,63 % сушы (278315 км²) і 2,98 % марской тэрыторыі (178807 км²)[137][138]. Дзякуючы ахоўным мерам, якія часта прымаюцца ў супрацоўніцтве з МСАП і іншымі профільнымі міжнароднымі структурамі, удалося спыніць скарачэнне папуляцый некаторых уразлівых відаў жывёл і раслін, а ў асобных выпадках — дамагчыся павелічэння іх колькасці[135][139][140].
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
Колькасць, рассяленне[правіць | правіць зыходнік]
Па выніках агульнанацыянальнага перапісу, праведзенага ў маі-чэрвені 2010 года, насельніцтва Інданезіі склала 237 556 363 чалавекі[141], а паводле ацэначных дадзеных, выведзеных з разліку існуючых тэмпаў росту насельніцтва, да ліпеня 2011 года яго колькасць павялічылася да 245 613 043 чалавек[107]. Інданезія, такім чынам, з’яўляецца найбольш населенай краінай Паўднёва-Усходняй Азіі і займае чацвёртае месца ў свеце па колькасці жыхароў[107].
Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва складае (з разліку паводле дадзеных перапісу 2010 года) каля 124 чалавекі на км², пры гэтым насельніцтва размеркавана вельмі нераўнамерна: 57,5 % інданезійцаў пражывае на Яве, якая складае менш за 7 % тэрыторыі, у выніку чаго гэты востраў з’яўляецца адным з самых густанаселеных месцаў планеты (больш за 1000 чалавек на км²)[141]. Найменшая шчыльнасць на Малукскіх астравах — 0,8 % насельніцтва (34 чалавекі на км²). Сярод адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак найбольшая шчыльнасць насельніцтва зарэгістраваная ў Асобай сталічнай акрузе — больш за 14 400 чалавек на км², найменшая — у правінцыі Папуа — менш за 8 чалавек на км²[141].
Для забеспячэння больш раўнамернага размеркавання насельніцтва па тэрыторыі краіны ўлады Інданезіі з 1950-х ажыццяўляюць маштабную праграму трансміграцый — перасялення жыхароў густанаселеных раёнаў (Явы, Мадура, Балі) на маланаселеныя астравы (Калімантан, Новая Гвінея, Малукі). У рамках гэтай праграмы к пачатку 2000-х гадоў было пераселена не менш за 5,5 мільёнаў чалавек, з якіх амаль палова — у 1970-я — 1980-я гады[142].
Доля гарадскога насельніцтва складае 44 %[107]. Станам на 2010 год 11 гарадоў маюць насельніцтва колькасцю больш за 1 мільён чалавек, найбуйнейшы з іх — сталіца краіны Джакарта з насельніцтвам 9 607 787 чалавек[143].
Тэмпы росту, узроставая і гендэрная структура[правіць | правіць зыходнік]
За ўвесь перыяд незалежнага развіцця Інданезіі для яе быў характэрны досыць высокі прырост насельніцтва, які стаў некалькі зніжацца з 1980-х гадоў у выніку рэалізацыі дзяржаўнай праграмы планавання сям'і[144]. Паводле ацэначных дадзеных за 2011 год тэмп прыросту насельніцтва склаў 1,069 % (110-е месца ў свеце) пры нараджальнасці на ўзроўні 18,1 (104 месца ў свеце) і смяротнасці на ўзроўні 6,1 (155 месца ў свеце)[107]. Паводле прагнозаў профільных экспертаў ААН, у бліжэйшыя дзесяцігоддзі тэмпы росту насельніцтва ў Інданезіі будуць паступова зніжацца і, дасягнуўшы свайго максімуму ў 2055 (295 мільёнаў чалавек), насельніцтва Інданезіі пачне змяншацца[144].
Дынаміка росту насельніцтва Інданезіі[141][144][145]
| Год | 1961 | 1971 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 | 2011 (ацэнка) | 2025 (прагноз) | 2055 (прагноз) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Колькасць (млн чал.) | 97,1 | 119,2 | 146,9 | 178,6 | 205,1 | 237,6 | 245,5 | 273 | 295 |
Узроставая структура насельніцтва тыповая для краін, якія развіваюцца: галоўнай асаблівасцю з’яўляецца высокая доля моладзі — сярэдні ўзрост жыхара Інданезіі складае 28 гадоў. 27,3 % інданезійцаў маладзейшы за 15 гадоў, 66,5 % — ува ўзросце 15-65 гадоў і 6,1 % — старэйшыя за 65 гадоў[107].
Гендэрны склад насельніцтва практычна раўнамерны, паказчык суадносінаў полаў — 1,01 на карысць мужчын. Змена гэтага паказчыка ў розных узроставых групах ў цэлым адпавядае агульнасусветнай тэндэнцыі: 1,05 пры нараджэнні, 1,04 для асоб, маладзейшых за 15 гадоў, 1,01 — ад 15 да 64 гадоў і 0,79 — старэйшыя за 65 гадоў. Пры гэтым вельмі прыкметныя яго ваганні па розных рэгіёнах краіны: калі ў правінцыях Папуа і Заходняе Папуа ён складае 1,12-1,13, то ў правінцыі Заходнія Малыя Зондскія астравы — 0,94[141].
Нацыянальны склад[правіць | правіць зыходнік]
У Інданезіі пражывае каля 300 народаў, большая частка якіх адносіцца да аўстранезійскай групы. Аўстранезійскімі, у прыватнасці, з’яўляюцца найбольш шматлікія народы краіны — яванцы (станам на пачатак XXI ст. складаюць больш за 40 % насельніцтва), сунданцы (каля 15 %), мадурцы (каля 4 %), мінангкабау (каля 3 %), бугісы (каля 2,5 %)[107]. Разам з гэтым ва ўсходніх раёнах, у прыватнасці, на Новай Гвінеі і прылеглых да яе астравах, пражываюць народнасці, якія належаць да меланезійскай групы, вялікая частка з якіх адносіцца да папуасаў[146]. Большая частка карэнных народаў Інданезіі пражывае ў раёнах іх гістарычнага рассялення, аднак па меры ўзрастання міграцыйнай дынамікі павялічваецца доля тых, хто пражывае ў нетрадыцыйных раёнах. Найбольш прыкметны гэты працэс у яванцаў: займаючы, па прычыне сваёй шматлікасці, лідзіруючыя пазіцыі ў большасці сфер жыцця краіны і найбольш актыўна ўдзельнічаючы ў праграме трансміграцый (падрабязней гл. падраздзел «Колькасць, рассяленне»), яны ў значнай колькасці пражываюць ва ўсіх рэгіёнах краіны[142][147].
Сярод некарэнных народаў Інданезіі найбольш шматлікімі з’яўляюцца кітайцы, якія пражываюць практычна ва ўсіх рэгіёнах краіны, пераважна ў буйных гарадах: іх колькасць, паводле розных ацэнак, вагаецца ад 2,5 да 7 мільёнаў чалавек. Дакладнае вызначэнне колькасці інданезійскіх кітайцаў уяўляецца праблематычным з-за спецыфічнага становішча, якое яны доўгі час займалі ў жыцці краіны: пачаўшы актыўна рассяляцца ў Інданезіі з XVI ст., яны традыцыйна кантралявалі значную частку эканомікі, што адбівалася на адносінах з карэнным насельніцтвам. Сацыякультурныя супярэчнасці з мясцовымі жыхарамі ў спалучэнні з жорсткай дыскрымінацыяй, якой падвяргаліся кітайцы ў перыяд прэзідэнцтва Сухарты (уключаючы поўную забарону на выкарыстанне роднай мовы), прывялі да адмовы многіх з іх ад першапачатковай этнічнай самаідэнтыфікацыі, па меншай меры, на публічным узроўні[148][149].
У розных рэгіёнах краіны, у асноўным у буйных гарадах таксама пражываюць значныя абшчыны выхадцаў з Індыі і арабскіх краін, а таксама нязначная колькасць людзей еўрапейскага і змешанага еўрапейска-інданезійскага паходжання[150].