Garip hareketi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Garip hareketi, garipçiler ya da birinci yeni;[1] Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday'ın kurduğu ve Türk şiirinde yer etmiş anlayışları reddeden ve söyleyiş güzelliğini esas alan edebiyat akımıdır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Ortaya çıkış[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara Erkek Lisesinde eğitim gören Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday'ın 1936 yılında yüksek eğitimlerini tamamlamalarının ardından 1936'da Ankara'ya dönen Orhan Veli, üçlünün tekrar edebiyata dönmesine vesile oldu. 1936'da çıkarmaya başladıkları Varlık dergisinin 1937'de çıkan 101. sayısında RaymondRadiguet'ten yapılan Kelebek şiiri çevirisi ve Orhan Veli'nin Saksılar şiiri bu türün ilk örnekleri olarak kabul edilir.[2]
Garip şiirinin dönemleri[değiştir | kaynağı değiştir]
| Dönem | Yıllar | Not |
|---|---|---|
| I. Dönem | 1937 - 1941 | Varlık dergisinde yayınlanan ilk şiirlerden Garip kitabının yayınlandığı 1941 yılına kadar süren dönemdir. |
| II. Dönem | 1941 - 1945 | Akımın öncüsü olan 3 şairin askerlik yüzünden edebiyattan uzaklaşmasıyla tekrar dönecekleri 1945 yılına kadar süren dönemdir. |
| III. Dönem | 1945 - 1949 | 3 şairin de birbirinden ayrı hareket ettiği bir dönemdir. |
| IV. Dönem | 1949 - 1950 | Yaprak dergisi yayınlandığı sürece devam eden dönemdir. |
I. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
1937 yılında Kelebek ve Saksılar şiirleriyle ilk örneklerin verildiği dönemdir. Bu dönemde akımın ilkeleri konusunda fikir birliği bulunmamaktadır.[3]
Garip[değiştir | kaynağı değiştir]
Orhan Veli'nin tavsiyesiyle üç şairin çıkardığı ilk şiir kitabıdır. Kitabın önsözünde şiir hakkındaki ortak görüşleri dile getirilmiştir ve Garipçilik akımının çizgisi ilk defa belirlenmiştir.[3] Ona göre anlatımın süslenmesi, somutlanması veya soyutlanması anlama zarar vermektedir.[4]
Kitabın önsözü ilk ve ikinci baskıda farklı olup ikisini de yazan Orhan Veli Kanık'ın fikir değişimleri görülmektedir.[3]
| Yazar | Şiir sayısı |
|---|---|
| Melih Cevdet | 16 |
| Oktay Rıfat | 21 |
| Orhan Veli | 24 |
| Toplam | 61 |
Kitapta yayınlanan 61 şiirin bazıları daha önce Varlık, İnsan, Ses, Yenilik, Oluş ve Sokak gibi yayın organlarında yayınmıştı.[3]
II. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Garip kitabının yazılması ile başlayan dönem üçlünün birbirlerinin şiirleri hakkında tartışması ve askerlik hizmeti için edebiyattan uzaklaşmaları ile sonlanmıştır.[3]
III. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Üçlünün askerlikten dönmelerinden sonra başlayan bu dönemde birlikte hareket etmek yerine bireysel hareket etmeye başlamışladır.[3]
| Yazar | Verdiği eser |
|---|---|
| Orhan Veli | Vazgeçemediğim |
| Oktay Rıfat | Yaşayıp Ölmek, Aşk ve Avarelik Üstüne Şiirler |
| Melih Cevdet | Rahatı Kaçan Ağaç |
IV. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Üç yazarın yazı kurulunda olduğu Yaprak dergisi etrafında gerçekleşen dönemdir. 28 sayı çıkartan bu derginin yayınlarını sonlandırmasından birkaç ay sonra Orhan Veli'nin ölmesiyle bu dönem de kapanmıştır.[3][5]
Garip akımından sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
Hece ölçüsüne tepkili yazarların etrafında toplandığı Mavi dergisi 1952 yılında Teoman Civelek, Ülkü Arman, Güner Sümer ve Bekir Çiftçi tarafından çıkartılmaya başlanmıştır. Daha sonra bu dergide Attila İlhan, Ahmet Oktay ve Yılmaz Gruda da eserler yayınlamıştır. Daha sonra bu yazarlar Maviciler olarak bilinen bir akımı benimsemiştir. Maviciler ise İkinci Yenicilerin zeminini hazırlamıştır.[6][6]
Biçim[değiştir | kaynağı değiştir]
Garip önsözünde şu görüşlerden bahsedilmiştir:[7]
- Farklı sanat dallarının birbirleriyle etkileşimine karşı çıkılmalıdır.
- Şiirde ahenk, vezin ve kafiye olmadan da sağlanabilir.
- Şiirde her türlü anlam ve söz sanatlarından vazgeçilmelidir.
Hececilere, Nazım Hikmet'in toplumcu gerçekçi politik şiirine ve Ahmet Haşim'in öz şiiir anlayışına karşı tepki olarak anlamı ön planda tutan bir biçimde eserler verilmiştir.[5] Şairanelik anlayışını reddetmişlerdir.[8]
Japon haiku şiirleri ile birçok benzer özellik taşımakta olan akımın Orhan Veli'nin Kikaku’nun şiirlerini Fransızcadan Türkçeye çevirirken doğu şiiri ile karşılaştığını ve Japonların haiku şiirinden etkilendiği iddia edilmiştir.[9]
Garip Hareketi Türk Edebiyat'ında dadaizm akımını benimseyen tek topluluktur.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Durmuş, Mitat (Aralık 2009). "Garip Şiiri Bağlamında Geleneğin Sorunsallaştırımı". Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. s. 1. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ Çetin, Nurullah; Sakallı, Fatih; Karataş, Cengiz, (Ed.) (2021). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. 1. baskı. Ankara: İlbilge Yayıncılık. s. 97. ISBN 978-605-74157-0-7.
- ^ a b c d e f g Çetin, Nurullah; Sakallı, Fatih; Karataş, Cengiz, (Ed.) (2021). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. 1. baskı. Ankara: İlbilge. s. 98. ISBN 978-605-74157-0-7.
- ^ Şahan, Kayhan (Eylül 2018). "Metaforlar ve Orhan Veli Şiiri". 7 (3). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı. s. 1823. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ a b Gökalp, Gonca (Temmuz 1993). "Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri ve Behçet Necatigil". 10 (1). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. ss. 354-355. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ a b Gökalp, Gonca (Temmuz 1993). "Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri ve Behçet Necatigil". 10 (1). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. s. 356. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ Geçgel, Hulusi (Haziran 2024). "Hayal Kültür Sanat Edebiyat Dergisi" (PDF), 21. Hayal Yayıncılık. s. 2. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2024.
- ^ "Tek Parti Dönemi Edebi Akım, Grup ve Topluluklarına İzmirli Edebiyatçıların Katkıları" (PDF). İzmir Katip Çelebi Üniversitesi. 2022. s. 1843. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ Tekmen, Ayşe Nur (2010). "Japon şiiiri haiku ve Türk Edebiyatındaki Yansıması" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ Bakır, Sinan (1 Ocak 2021). "Garip Ve İkinci Yeni Şiirinin Kaynakları". DEDE KORKUT Uluslararasi Turk Dili ve Edebiyati Arastirmalari Dergisi. 10 (25): 8. doi:10.25068/dedekorkut423. ISSN 2147-5490.