Çılgın Orlando

Çılgın Orlando (İtalyanca: Orlando Furioso) 16. yüzyılda Ludovico Ariosto tarafından İtalyanca olarak yazılmış bir epik şiir'dir. Elimize geçen versiyonlardan ilk 1516'da hazırlanmıştır ama kabul edilen son tam versiyon 1532'de basılıp yayımlanmıştır.

"Çılgın Orlando" 1495'te yazarının ölümünden sonra basılmış olan "Matteo Maria Boiarda"'nın yazmaya başlayıp ama bitirememiş olduğu "Orlando Innamorata (Aşk İçinde Orlando)" eserinin devamı olarak Ludovico Ariosto tarafından hazırlanmıştır. Bu şiirin kahramanları ve olayları pek çok sanatçı tarafından tablo ve müzik eserlerinde kullanılmıştır.

Bu epik şiir 46 tane "kanto"dan oluşmaktadır. Her bir "kanto" sekiz (satır) mısradan oluşmaktadır. Bu 8 satırın kafiyesi (abababcc) olarak ifade edilebilen ve İtalyan edebiyatında "ottava rima" adı verilen bir kafiye şeklidir. Bu kafiye şekli İtalyan edebiyatında romantik epik şiirlerde daha önce de kullanılmıştır. (Örneğin "Luigi Pulci (1432-1484)"'nin "Morgante" epik şiirinde). Ariosto'nun şiiri böylece tümüyle 38.736 mısradan oluşmaktadır ve bu şekliyle Avrupa edebiyatının en uzun şiirlerinden biri olmaktadır.^[1]

Şiirdeki incelenen olayların arkasında Şarlman'ın Hristiyan kutsal savaşçıları ile Avrupa kıtasını ele geçirmeye çalışan Müslüman-Arap ordusunun arasındaki savaştan bahsedilmektedir. Ariosto şiirinin gerçeklere uygun olup olmadığına, tarihe uygun olup olmadığına ve hatta yeryüzü coğrafyasına uyup uymadığına hiç önem vermez. Şiirde kahramanlar Avrupa kuzeyindeki Hebridler'den ta Hitay adı verilen Çin'e ve Japonya'ya; Kuzey Afrika'ya ve Etiyopya'ya hatta yeryüzü dışında bulunan aya gitmişlerdir. Tarihte hiç olmayan olaylardan bu şiirde bahsedilmektedir. Ayrıca fantastik ve büyük nitelikleri olan hayvanlardan bahsedilir. Bunlara arasında Hızır İlyas'in yanan Atlı Arabası, "Ork" adlı büyük deniz canavarı; uzun mesafelere uçabilen "hipogrif" şiirin konusunda önemli rol oynar.

Bu şiirin çok karmaşık olaylar zinciriyle birbirine dolaşmış olan birçok tema işlenmektedir.

Orlando Furiosa Hristiyan İmparator Şarlman ile Kuzey Afrika'dan gelen Müslüman-Arap Kralı Agramente arasındaki savaş dönemi zamanında geçmektedir. Öldürülen babası Traino'nun intikamını almak için Kuzey Afrika Arap-Müslüman Kralı Agremanto, Kuzey Afrika'dan Avrupa'ya geçmiştir. Kendisinin müttefikleri olan İspanya Kralı Marsilio ile devamlı kendini öven savaşçı "Rodomente" ile birlikte Şarlman'ın bulunduğu Paris şehrini kuşatmaya almışlardır.

Bu sırada Şarlman'ın en çok tanınmış Hristiyan savaşçısı olan Orlando imparatoru koruma görevini, Hristiyan olmayan putperest Prenses Angelica'ya olan aşkı yüzünden ihmal etmiştir. Epik şiirin başlangıcında Prenses Angelica, Bavyera Duku Namo'nun kendini tutsak ettiği kalesinden kaçmıştır. Orlando onun peşinden giderek onu yakalamaya çalışmaktadır. Bu iki kahraman çeşitli serüvenlere katılırlar. Sonunda Prenses Angelica yaralanmış olan Müslüman-Arap savaşçı Medoro'nun hayatını kurtarır. Ona aşık olur ve ikisi birlikte Hitay'a kaçarlar.

Orlando bu gerçeği öğrendiği zaman üzüntüsünden çılgına döner, Avrupa'da ve Afrika'da gördüğü her şeye bir deli gibi saldırıp arkasında sadece yıkıntılar bırakmaya başlar.

Bir İngiliz şövalye olan "Astolfo" "Hippogrif" adlı bir efsanevi hayvana binerek ve uçarak Etiyopya'ya gidip oradan Orlando'nun çılgın deliliğine bir çare olacak ilacı geri getirmek bir yolculuğa çıkar. Astolfo önce Hızır İlyas'ın yanan Atlı Arabası ile Aya gider. Bu efsaneye göre yeryüzünde kaybolmuş her şey ayda bulunmaktadır. Bu kayıplar arasında Orlando'nun aklı da bulunmaktadır. Astolfo Orlando'nun kayıp ettiği aklını ayda bulur ve küçük bir şişeye doldurarak bunu yeryüzüne getirir. Orlando'ya bu şişe içindeki aklını koklatınca Orlando'nun deliliği iyileşir ve Orlando tekrar aklını başına toplar! Orlando'nun Angelica'ya aşkı da bir delilik olduğu için Orlando'nun Angelica'ya olan aşkı da bu suretle sona erer.

Orlando Hristiyan savaşçılar olan Brandimart ile Oliver ile birlikte Lampedusa adasına giderler. Orada bulunan müslüman-Arap savaşçılar olan Agramante, Sobrino ve Gradasso ile çarpışmaya girerler. Bu çarpışmada Orlando Kuzey Afrika Kralı Agramente'yi öldürür.

Bu şiirde diğer bir serüven kadın Hristiyan savaşçı olan Brademente ile Müslüman-Arap savaşçı olan Ruggiero arasındaki aşk maceralarıdır. Ruggerio ve Bradamante Ariosto'nun patronları olan Este sülalesinin cedleridir. Ariosto şiirinin 3. kantosunda bu ailenin seceresini uzun uzadıya vermektedir.

Şiirde bu çift de bir sıra macera ve zorluklarla karşılasşaktadırlar. Ruggeiero büyücü "Alcina" tarafından yakalanıp büyücünün büyülü adasında tutsak edilir. Bu büyülü adadan kurtarılması gerekmektedir. Ayrica Ruggeriero kendisinin savaşa katılıp silahlı dövüşler yapmasını istemeyen üvey babası olan büyücü "Atiantes"'in de büyülerinden de kendini koruması gerekmektedir. Sonunda Ruggerio Hristiyanlığı kabul eder ve Brademente ile evlenir. Rodomonte onların düğün ziyafetine gelir. Ruggerio'yu Arap Müslümanlara ihanet etmekle suçlar. Şiir Ruggeiro ile Rodomente'nin yeke yek çarpışması ve bu çarpışmada Ruggerio'nun Rodomonte'yi öldürmesi ile sona erer.

Epik şiirde daha başka karakterler de bulunmaktadır. Bunlar Orlando'nun kuzeni olan ve Angelica'ya aşık olan Hristiyan savaşçı Rinaldo, hırsız Brundello ve trajik kahraman olan Isabella'dır.

Ariosto şiirini yazmaya 1506'da 32 yaşında iken başlamıştı. 40 kantodan oluşan şiirin ilk yayımı Aralık 1516'da Ferarra yapıldı ve bu edisyon şairin patronu olan dük ailesinden "Ippolito d'Este"'ye ithaf edilmişti. İkinci edisyon küçük düzeltmelerle 1521'de yapıldı. Ariosto şiirine daha ekler yapmaya devam etti fakat hazırladığı ek materyali bastırılan son edisyona konulmadı. Bu ekler şairin ölümünden sonra gayrimeşru oğlu Virgilio tarafından Cinque canti (Beş Kanto) adı altında bastırılmıştır. Bu ekler modern edebiyat tenkitçileri tarafından çok beğenilmektedirler.

Ariosto son versiyonunu bastırmadan önce İtalyan hümanistlerinden olan "Pietro Bembo"'ya danışmıştır ve onun şiirin stiline dair verdiği tavsiyelere uyarak hazırladığı son edisyonu değiştirmiştir.

• İtalyan Edebiyatı
• Ludovico Ariosto

• Ludvico Ariosto, (çev. Barbara Reynolds) Orlando Furiosa İki cilt (Penguin Classıcs, 1975). 1. kısım (kanto: 1–23) ISBN 0-14-044311-8; 2. kısım (kanto 24–46) ISBN 0-14-044310-X.
• Wikisource'da İtalyanca "Orlando furioso"2 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca)
• Orlando Furioso: İtalyanca Audio kitap^{[ölü/kırık bağlantı]}
• İngilizce tercüme. çeviren William Stewart Rose "Güttenberg Projesi"^{[ölü/kırık bağlantı]} (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Çılgın Orlando ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.