Üreme

Biyoloji
Yaşam bilimi
Dizin Ana hatlar Sözlük Tarih (Zaman çizelgesi)
Temel bileşenler Hücre teorisi Ekosistem Evrim Filogenetik Yaşamın özellikleri Adaptasyon Enerji işlemesi Büyüme Düzen Düzenleme Üreme Çevreye verilen tepki Yaşamın üst âlemleri ve âlemleri Arkea Bakteri Ökaryotlar (Hayvanlar, Mantarlar, Bitkiler, Protistler)
Dallar Abiyogenez Aerobiyoloji Agronomi Agrostoloji Anatomi Astrobiyoloji Bakteriyoloji Beslenme Bilişsel biyoloji Biyocoğrafya Biyofizik Biyoenformatik Biyoistatistik Biyojeoloji Biyokimya Biyomekanik Biyomühendislik Biyosemiyotik Biyoteknoloji Botanik Dendroloji Deniz biyolojisi Ekolojik genetik Ekoloji Embriyoloji Entomoloji Epidemiyoloji Epigenetik Etoloji Evrimsel biyoloji Farmakoloji Fikoloji Filogenetik Fizyoloji Fotobiyoloji Gelişim biyolojisi Genetik Genomik Gerontoloji Gelişimsel plastisite Herpetoloji Hesaplamalı biyoloji Histoloji Hücresel mikrobiyoloji İhtiyoloji İmmünoloji İnsan biyolojisi Jeobiyoloji Kimyasal biyoloji Koruma biyolojisi Kriyobiyoloji Kronobiyoloji Kuantum biyolojisi Lipidoloji Matematiksel biyoloji Mammaloji Mikoloji Mikrobiyoloji Moleküler biyoloji Morfoloji Neontoloji Nörobilim Ornitoloji Ontojeni Osteoloji Paleontoloji Parazitoloji Patoloji Pomoloji Primatoloji Proteomik Protistoloji Radyobiyoloji Sentetik biyoloji Sistematik Sistem biyolojisi Sitogenetik Sitoloji Sosyobiyoloji Taksonomi Tarım bilimi Tatlı su biyolojisi Teratoloji Toksikoloji Üreme biyolojisi Virofizik Viroloji Yapısal biyoloji Zenobiyoloji Zooloji
Araştırma Biyolog (liste) Biyoloji ödülleri listesi Dergiler listesi Araştırma yöntemleri listesi Çözülmemiş problemler listesi
Uygulamalar Tarım bilimi Biyomedikal bilimler Sağlık teknolojisi
Kategori
g t d

Üreme, çoğalma olarak da bilinir, bir canlının neslini devam ettirmesi olayı. Büyüme ve gelişmesini tamamlayan her canlı üreme yeteneğine sahip olur. Üreme yeteneğine sahip canlılar kendilerine benzer bireyler oluştururlar ve bu sayede nesillerini devam ettirmiş olurlar.

Biyolojinin temel ilkelerinden biri "tüm canlılar kendinden önce bulunan canlılardan meydana gelir" sözüdür. Gerçekten de yaşamın temel yapısı bireylerin üremesiyle gelecek döllerin oluşturulması ve genetik bilginin aktarılmasından geçer. Üremenin birimi ve taşıyıcısı hücre, türlere özgünlüğün aktarılmasını sağlayan ise kalıtım materyalidir. özellikle arılarda partenogenez diye adlandırılan üreme biçimi iki tip arı tarafından gerçekleştirilir. Kraliçe arı (2n) ve erkek arı (n) bölünmeye uğrayarak yumurta ve spermlerini birleştirir. Bunlardan birkaç yumurta erkek arıyı, birkaç yumurta kraliçe arıyı (bunlar arı sütü ile beslenir), diğer yumurtalar ise işçi arıları (kısır-bunlar da arı ekmeği ile beslenir) meydana getirir.

Eskiden, insanlar canlı varlıkların cansız maddelerden oluştuğuna inanırlardı, örneğin, sineklerin çamurdan ya da etten, kurbağaların çamurdan oluştuğu gibi.

Mikroskobun bulunuşu ve mikroorganizmaların saptanması sonucu bunların kökeni ile ilgili görüşlerden biri; abiyogenez (kendiliğinden oluş, Spontan Generasyon); diğeri ise biyogenez (kendinden önceki bir canlıdan oluş) dur. Sonraları bir fizikçi olan Francesco Redi'nin ünlü kavanoz çalışması, açık kaptaki ette sinek kurtçuklarının oluşumu ve eti steril ettikten sonra kapalı ortamda ette hiçbir canlının kendiliğinden oluşmadığının gözlemlenmesiyle, burada gerçekleşenin abiyogenez olmadığı ortaya çıktı.

Bir hücreli canlılarda üreme, vejetatif bölünmeyle birleşmiş ve bu sebeple normal vejetatif bölünme aynı zamanda yeni döller meydana getirilmesini de sağlamaktadır. Çok hücrelilerde ise; üreme, germinatif hücreler denen özelleşmiş dokuya indirgenmiştir. Somatik /vejetatif hücreler canlıda yapının oluşmasını, gelişmesini sağlayan ve bireyle birlikte ölen hücrelerdir.

Canlılarda cinsiyetli ve cinsiyetsiz üreme olmak üzere iki çeşit üreme vardır.

Bir canlıdan ayrılan hücre veya hücre grubundan yeni bireylerin oluşturulmasına cinsiyetsiz üreme denir. Cinsiyetsiz üremede döllenme olayı olmadığından cinsiyetsiz üreyen canlı oluştuğu canlıya genetik olarak tıpa tıp benzer. Çünkü cinsiyetsiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Ancak mitoz bölünmede olabilecek bir ayrılmama ve mutasyon çeşitlilik sebebidir.

Cinsiyetsiz üremeye canlıların büyüme bölgelerinden ayrılan hücre veya hücre grupları neden olduğu için aynı zamanda vejetatif üreme de denmektedir.

• Tek hücrelilerde bölünerek üreme
• Rejenerasyonla üreme
• Tomurcuklanarak üreme
• Vejetatif üreme
• Sporla üreme
• Çelikle üreme
• Daldırma ile üreme
• Sürünücü gövde ile üreme
• Yumru gövde ile üreme
• Soğanla üreme
• Doku kültürü ile üreme
• Partenogenez ile üreme

Tek hücreliler bölünerek ürerler.^[1] Hücre hacim olarak belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra bölünerek yeni hücreler oluşturur. Bu yeni hücreler genotip bakımından ana hücrenin aynısıdır. Temeli mitoz bölünmeye dayanan en basit üreme şeklidir. Tek hücreliler ve bazı ökaryotlar bölünerek ürerler.

Omurgasızlarda mezoderm ve mezoglea tabakası bulunur. Bu tabaka içerisinde embriyonik hücreler vardır. Bu tabakayı taşıyan canlılardan ayrılan bir parça eksik kısımları tamamlayabilmektedir. Örneğin; denizyıldızından kopan bir kol ana gövdedeki hücreler tarafından tamamlandığı gibi ayrılan kolun içerisindeki hücrelerde koldan yeni bir gövde oluştururlar.

Bu durum yassı solucanlarda da (Planarya) görülür.

Rejenerasyon normalde bir üreme tipi değildir. Tahrip sonucu canlıdan ayrılan parçadan yeni birey oluşturulur.

Rejenerasyon, kelime anlamıyla yenileme demektir. Canlılardan herhangi bir nedenle ayrılan parçalardan yeni canlılar oluşabilir. Dolayısıyla rejenerasyon bu canlılar için üreme kabul edilir. Omurgalılardaki rejenerasyona bir yaranın iyileşmesi veya kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi örnek olarak verilir. Çünkü kopan deriden yeni bir organizma, kopan kuyruktan da yeni bir kertenkele oluşmamaktadır.

Kimi canlılarda tomurcuk benzeri çıkıntılar gelişir. Bu kısımlar ayrılarak yeni canlıyı oluşturur.

Örneğin; Hidrada, bira mayasında ve süngerlerde cinsiyetsiz üremenin bu karakteristik özelliği görülür.

Kimi bitkilerden koparılan bir dal parçası, toprağa dikildiğinde yeni bitki oluşturabilir. Buna çeliklenme ile üreme denir. Ayrılan dal parçasının meristem tabakası yeniden kök oluşturduğundan bu parça ayrı bir fert olarak yaşayabilir. Özellikle tarımda verimliliği artırmak, az zamanda daha çok ve daha kaliteli bitkiler yetiştirmek için kullanılan üretim metodudur.sonucu olarak yeni bir bitki meydana gelir.

Örneğin; kavak, çınar, meyve ağaçları, asma; ... gibi bitkiler çelikleme ile üretilir. Özellikle melez olan ve eşeyli üremeyen bitkiler bu şekilde üretilir. Örneğin; Çekirdeksiz üzüm, Washington portakalı, satsuma mandalini gibi.

Vejetatif üremeye: Soğanların rizomla (küçük kök) üremesi, çileklerin sürünücü gövde ile üremesi, ciğer otunun yapraklarından yeni ciğer otlarının oluşmasnı örnek olarak gösterebiliriz.

1. Çelikle üreme; gül ve söğütün kesilen dallarının toprağa dikilmesiyle yeni gül ve söğüt oluşması.
2. Yumru ve soğanla üreme: patates, yer elması, sarımsak gibi depo organları olan yumru ve soğanlar nemli ortamlarda çimlenerek yeni bitkileri oluşturur.
3. Sürünücü gövde ile üreme: çiçekler toprak üzerinde sürünücü gövde ile zambak ve ayrık otlarında yeraltı gövdesiyle, böğürtlenlerde dal ve gövde uçlarının köklenmesiyle vejetatif üreme olur. Örnek olarak çilek veririz.

Kimi canlılarda spor adı verilen üreme hücresinden yeni bireyler oluşturulur. Buna sporogoni veya sporla üreme denir.

Örneğin su yosunlarından Ulotrix, küf mantarı.

Mantarlarda sporla üreme karakteristiktir.

Örneklenen canlılardan bazıları eşeysiz üremeyle beraber eşeyli olarak da ürerler. Örneğin; mantarlar ve paramesyum konjugasyonla eşeyli ürediği gibi hidra ve denizyıldızı, eşeyli üremenin en önemli yapısı olan eşey bezlerini de bulundurur.

Bunlara bir örnekte mikroskobik canlılardır.

Farklı cins iki gametin birleşmesiyle yeni canlının meydana getirilmesine cinsiyetli üreme denir. Gamet, cinsiyet hücresi olarak tanımlanır. Bir gamet ya dişi cinsiyet hücresidir (yumurta) ya da erkek cinsiyet hücresidir (polen veya sperm).

Cinsiyetli üreyen canlılarda bir çift kromozom takımı bulunur. Bu takımın yarısı anneden yarısı babadan gelir. Bu takım kromozoma haploid veya monoploid (n) denir. (n) haploid kromozom takımı gamette bulunur.

Bir çift kromozom takımına 2n diploid denir. Örneğin; insanda 2n=46 sayıda kromozom bulunur. Somatik hücreler (vücut hücreleri) 2n sayıda kromozom taşır.

Cinsiyetli üreme sonucunda birbirinden farklı bireyler oluşur. Bu da popülasyonlarda varyasyonu (çeşitliliği) arttırır.

Çeşitliliğin açığa çıkmasını sağlayan faktörler;

Cinsiyetli üreme çeşitleri;

• Krosingover
• Homolog kromozomların rastgele paylaşımı
• Döllenme
• Mutasyonlar
• Ayrılmama

olayları sağlar. Mutasyonlar ve ayrılmama sık sık gerçekleşen olaylar değildir. Cinsiyetli üreme sonucunda bireylerin ortama uyum özelliği adaptasyon kabiliyetleri ile artar. Örneğin; Paramesyum hücreleri direnç artırmak amacıyla cinsiyetli üremektedirler.

• Döllenme
• Embriyonik gelişim
• Çok hücrelilerde özel gelişimler
• Yenilenme (rejenerasyon)
• Konjugasyon çeşitleri
• Yaşlılık ve ölüm