Székesfehérvár

Székesfehérvár
Şehir
Bayrak Arma
Székesfehérvár Székesfehérvár' ın Macaristan'daki konumu
Ülke	Macaristan
Bölge	Fejér İli
İdare
• Belediye Başkanı	Dr. Cser-Palkovics András[1] (FIDESZ)
Yüzölçümü
• Şehir	170.89 km²
Nüfus  (2012)
• Yoğunluk	595.25/km²
• Kent	101,722 [2]
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Alan kodu	22
Resmî site www.szekesfehervar.hu

Székesfehérvár ([seːkɛʃfɛˈheːrvaːr]), Osmanlı Türkçesi: İstolni Belgrad, Almanca: Stuhlweißenburg, Latince: Alba Regia, Sırpça: Stolni Beograd, Slovakça: Stolicný Belehrad, Çekçe: Stolicný Belehrad, Hırvatça: Stolni Biograd, Lehçe: Białogród Królewski. İstolni Belgrad), Macaristan'daki Fejér ilinde bir şehirdir.

Macar halk diliyle: Fehervar, Macaristan'ın merkezinde, Budapeşte'nin 65 km (40 mil) güneybatısında yer alan bir şehirdir. Şehir merkezi nüfusu 106,346 (2001) iken kendisine doğrudan bağlı bölgelerle birlikte toplamda 138,995 nüfusa sahip olup Fejer eyaletinin ve Merkez TransTuna bölgesinin merkezidir.Orta Çağ'da şehir bir kraliyet ikamet yeriydi ve Macaristan'ın en önemli şehriydi. 37 kral ve 39 kraliçe burada taç giydi. 15 hükümdar buraya gömüldü ve kraliyet mücevherleri burada tutuldu.

İstolni Belgrad adı, “sandalyeli/tahtlı beyaz kale” anlamına gelmektedir ve diğer dillere çevirileri: (Latin: Alba Regia,Sırpça: Stolni Beograd, Slovakça:Stolicný Belehrad, Çek: Stolicný Belehrad, Hırvatça:Stolni Biograd, Lehçe: Białogród Królewski).

(“koltuk” ya da “taht” anlamına gelen) szék kelimesi şehrin Macar Krallığı’nın başlangıç yüzyıllarındaki önemli rolü ile ilgilidir: szekhely bir kraliyet ikametgâhı, merkez anlamına gelmektedir. Kutsal Krallık Doktrini’nden doğan zorunluluğa gore ilk Macar kralları burada taç giydi ve buraya gömüldü.

Şehirde yerleşim, milattan once 5. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Roma döneminde yerleşim yerleri Gorsium ya da Herculia olarak adlandırılmıştı. Yaklaşık 5. yüzyılda Slav kabileler bölgeye geldiler ve bölge,büyük Moravian dönemi boyunca bir merkez haline gelerek, Belehrad ya da Belegrad olarak adlandırıldı. Orta Çağ’daki Latin adı Alba Regialis/Alba Regia’ydı. Şehir, Balaton Gölü ve Velencei Gölü arasındaki önemli bir kavşak noktasıydı ve buradan geçen birkaç ticaret yolu Balkanlara ve İtalya’ya, Buda ve Viyana’ya gidiyordu (Bugün şehir yediden fazla demiryolunun kesiştiği bir merkezdir).

Macar şehri 972’de Prens Geza tarafından Gaja ve Sarviz bataklıklarının fundalıklarının üzerindeki dört ada üzerinde kuruldu. Ayrıca bir de taş kale inşa ettirdi. Szekesfehervar’dan ilk defa 1009’da Veszprem Piskoposluğu Alba Civitas olarak bahsetmiştir. Yaygın inanışın aksine, Geza’nın oğlu Aziz Stephen burada taç giymedi çünkü bazilika onun ölümünden bir yıl sonra ancak 1039’da tamamlanabilmişti. Stephen yönetim haklarını yerleşim yerine verdi, şehri destekleyici bir duvar ile çevirdi, bir okul ile yüksek öğrenim merkezi inşa ettirdi ve bazilikanın inşası onun yönetimindeyken başladı (1003-1038 yılları arasında inşa edilmişti.) Yerleşim yerinin o zamanki yaklaşık nüfusu 3500 kişiydi ve şehir yüzlerce yıl kraliyet merkezi olarak kaldı. Szekesfehervar’da 43 kral taç giydi (sonuncusu 1526’da) ve buraya 15 kral gömüldü (sonuncusu 1540).

12. yüzyılda şehir refaha kavuştu, kiliseler, manastırlar ve evler inşa edildi. Burası Kutsal Toprak yolu üzerindeki önemli bir istasyondu. 2. Andrew Altın Boğa’yı burada 1222’de ilan etti. Boğa’da soyluların hakları ve kralın görevleri de yer aldı ve bu, 1848’e kadar Macar Anayasası’nın temellerini teşkil etti. Sıklıkla ondan sadece yedi yıl once ilan edilen İngilizlerin Magna Carta’sı ile karşılaştırılır.

Moğolların Macaristan’ı işgali süresince (1241-1242) işgalciler kaleye yaklaşamadılar. Moğol komutan Kadan, Moğol savaşçıların eriyen kar sularının sebep olduğu sel yüzünden çevredeki bataklıkları aşamadığını söylemiştir. 13. ve 15. yüzyılda şehir zenginleşti ve birkaç saray inşa edildi. 14. yüzyılda Szekesfehervar surlarla çevrelendi.

I. Süleyman tarafından 20 Ağustos' ta başlayan kuşatma sonucunda 4 Eylül 1543 gününde fethedildi. Fetih sonrasında Budin Eyaleti' nin sancağı oldu. 9 Eylül 1601 yılında Brindisi Lawrence komutasındaki Habsburg ordusu tarafından ele geçirien kale 6 Ağustos 1602 yılında Sokolluzade Lala Mehmed Paşa tarafından yeniden fethedilerek Osmanlı topraklarına katıldı. 6 Eylül 1688’te Habsburglar tarafından işgal edilene kadar tam 145 yıl Osmanlıların elinde sancak olarak kaldı.^[3] Osmanlılar şehri Belgrad (Beyaz Kale) olarak isimlendirdi ve camiler inşa etti. 16. ve 17. yüzyıllarda şehir tam bir müslüman şehri görünümündeydi. Orijinal nüfusun çoğu bölgeden ayrılmıştı.

Şehir tekrar yalnızca 18. yüzyılda refaha kavuşabildi. Macar, Sırp, Alman ve Çeklerden oluşan karışık bir nüfusa sahipti. Osmanlıların bölgede etkisini kaybetmesi ile, Habsburg Hanedanlığı konrolü ele geçirdi ve hukuki toplantılar halen Pozsony (Pressburg, Bratislava)’da yapılırken başkenti Szekesfehervar’dan Viyana’ya taşıdı.

1702’de Avusturyalı Albert o zamanda Macaristan’daki en büyük katedral ve taç giyme tapınağı olan Nagyboldogasszony katedralinin havaya uçurulması emrini verdi. Kutsal Krallık Doktrini’ne gore tüm kralların bu katedralde taç giymeleri ve katedral çevresindeki taç giyme törenine katılması zorunluydu. Bundan sonraki taç giyme törenleri Pozsony/Bratislava’da yapıldı.

1703’te Szekesfehervar özgür bir kraliyet şehri özelliğini kazandı fakat ülke Habsburglar tarafından yönetildiği için tekrar başkent olamadı. Bu yüzyılın ortasında yeni binalar inşa edildi (Fransisken kilisesi ve manastırı, Cizvit kiliseleri, kamu binaları ve Barok saraylar). Maria Teresa 1777’de şehri piskoposluk merkezi haline getirdi.

19. yüzyılın başlarına kadar Alman nüfus asimile edilmişti. 15 Mart 1848’de vatandaşlar devrim yaptılar. Devrim ve bağımsızlık savaşı sonrasında Szekesfehervar önemini kaybetti ve genellikle tarım merkezli bir şehir haline geldi. Yeni refah dönemi, iki dünya savaşı arasındaki zaman diliminde yeni fabrikalar açıldığında gerçekleşti.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra şehir, ülkedeki diğer şehirler gibi hızlı bir endüstrileşme sürecine girdi. Buradaki en önemli fabrikalar Ikarus otobüs fabrikası, Videoton radio ve televizyon fabrikası ve Könnyüfemmü (halk tabiriyle Köfem) alüminyum işleme tesisiydi. 1970’lere kadar Szekesfehervar’ın nüfusu 100.000 den fazlaydı (1945’te sadece 35.00 idi.). Birkaç toplu konut bölgesi inşa edildi fakat şehir merkezi Barok atmosferini koruyabildi. En önemli Barok binalar katedral, piskoposluk sarayı ve belediye binasıdır. Son yıllarda arkeologlar (Romanesk bazilika ve Aziz Stephen’in mezarına ait ve şu an ziyarete açık olan) Orta Çağa ait harabelerinde kazı çalışmaları yaptılar.

sosyalist rejimin sonunda çoğu önemli fabrika iflasın eşiğine geldi (bazıları sonunda iflas etmişti) ve binlerce insan işsiz kaldı. Buna rağmen şehir, kalifiye elemanın bolluğu ile mükemmel trafik bağlantılarının birleşmesi ve halihazırda var olan altyapı sayesinde Macaristan’da yatırım yapmayı planlayan birçok yatırımcıyı buraya çekmesiyle eski ve verimli olmayan şirketlerden kurtularak bu durumdan karlı çıktı. Szekesfehervar, Macaristan'ın pazar ekonomisine geçişinin bir başarı hikâyesi olarak Macaristan’da mağaza açan çok uluslu firmaların (Ford ve IBM bunlardan bazıları) en önemli noktalarından biri haline geldi. Birkaç yıl sonra Denzo, Alcoa ve Sanmina-SCI şehre yatırım yaptı.

• Tarihi binaların (Barok, Klasik) olduğu binalar
• Aziz Stephen Katedrali (Aziz Stephen ve 3. Bela’nın da içinde bulunduğu birkaç Orta Çağ kralının mezar yeri)
• Aziz Anna Şapeli (Gotik, 1470 dolaylarında inşa edildi.)
• Aziz Stephen taradından kurulan Orta Çağ kilisesinin kalıntıları
• Piskoposluk Sarayı (Zopf tarzı)
• Belediye Binası
• Zichy Sarayı (Zopf tarzı köşk, 1781)
• Kral Stephen Müzesi
• Oyuncak bebek müzesi
• Eczacı Müzesi
• Şehir Müzesi
• Csitary kaynağı (Maden suyu kaynağı)
• Sırp skanzen (12 sazdan yapılma işçi evi ve 1990’da Avrupa Nostra ödülü kazanmış bir Bizans tarzı kilise)
• Altın Boğa anıtı (Altın Boğa Kral 2. Andrew tarafından burada ilan edilen önemli bir fermandır. Anıt 1972’de dikilmiştir.)
• Bory Kalesi (20. yüzyıl)
• Globus cruciger (Hristiyan alemine özgü, bulunulan yerin bir Hristiyan mülkü olduğunu belirten işaret. Şekil olarak benzese de her ülkede değişiklik gösterir.)
• György Varkoch’un kapının önünde öldüğü sanılan yerde dikilmiş olan anıtı.

Székesfehérvár'ın kardeş şehirleri:

• Székesfehérvár, a királyi város (Székesfehérvár, the royal city)

Wikimedia Commons'ta Székesfehérvár ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Székesfehérvár official site1 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Aerial photography: Székesfehérvár 1 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.