August Ferdinand Möbius
August Möbius | |
|---|---|
 August Ferdinand Möbius (1790-1868) | |
| Doğum | August Ferdinand Möbius 26 Eylül 1868 Schulpforta, Saksonya Elektörlüğü |
| Ölüm | 26 Eylül 1868 (77 yaşında) Leipzig, Alman Konfederasyonu |
| Milliyet | Sakson |
| Eğitim | Leipzig Üniversitesi Göttingen Üniversitesi Halle Üniversitesi |
| Tanınma nedeni | |
| Çocuk(lar) | Theodor Möbius Paul Möbius |
| Kariyeri | |
| Dalı | Matematik, Astronomi |
| Çalıştığı kurum | Leipzig Üniversitesi |
| Doktora danışmanı | Carl Friedrich Gauss Karl Mollweide |
| Diğer akademik danışmanlar | Johann Friedrich Pfaff |
| Doktora öğrencileri | Otto Wilhelm Fiedler |
| Diğer önemli öğrencileri | Hermann Hankel |
August Ferdinand Möbius (UK /ˈmɜːbiəs/, US /ˈmeɪ-, ˈmoʊ-/;[1] Almanca telaffuz: [ˈmøːbi̯ʊs]; 17 Kasım 1790 - 26 Eylül 1868), bir Alman matematikçi ve teorik astronomdu.
17 Kasım 1790 günü Prusya'da Schulpforte kentinde doğdu. Leipzig, Göttingen ve Halle Üniversiteleri'nde çalıştı. 1815 yılında Leipzig Üniversitesi'ne astronomi profesörü olarak atandı. Aynı zamanda Leipzig Gözlemevi Müdürü oldu. Astronomi üzerine çok sayıda kitap yazdı. Analitik geometrinin değişik kesimlerinde yine çok sayıda çalışmalar yaptı. Topoloji ilminin kurucusudur. Onun ölümünden sonra bulunan ve onun anısına olmak üzere, bugün çok ünlü olan "Möbius Şeridi"nin birçok özellikleri açıklandı. "Möbius Dönüşümleri" ve "Möbius Grupları" çok iyi bilinen ünlü çalışmalarıdır. 26 Eylül 1868 günü Leipzig'te öldü.[2]
Hayatının erken dönemi ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Möbius, Saksonya Elektörlüğü Schulpforta'da doğdu ve annesinin soyundan dini reformcu Martin Luther'in soyundan geldi.[3] 13 yaşına kadar evde eğitim gördü, 1803'te Schulpforta'daki Kolej'e girdi ve orada okuyarak 1809'da mezun oldu. Daha sonra matematikçi ve astronom Karl Mollweide altında astronomi okuduğu Leipzig Üniversitesi'ne kaydoldu.[4] 1813'te Göttingen Üniversitesi'nde matematik alanına eğimli profesör Carl Friedrich Gauss'un altında astronomi okumaya başladı, Gauss ise Göttingen Gözlemevi'nin direktörüydü. Oradan, Halle Üniversitesi'nde Carl Gauss'un hocası Johann Pfaff ile çalışmaya gitti ve 1815'te Sabit yıldızların örtülmesi (The occultation of fixed stars) doktora tezini tamamladı.[4] 1816'da Leipzig Üniversitesi'nde "astronomi ve yüksek mekanik kürsüsüne" Ekstraordinaryüs Profesör olarak atandı.[4] Möbius, 1868'de 77 yaşında Leipzig'de öldü. Oğlu Theodor tanınmış bir dil bilimciydi.
Katkıları
[değiştir | kaynağı değiştir]
En çok, üç boyutlu Öklid uzayına gömüldüğünde yalnızca bir tarafı olan, yönlendirilemeyen iki boyutlu bir yüzey olan Möbius şeridini keşfetmesiyle tanınır. Birkaç ay önce Johann Benedict Listing tarafından bağımsız olarak keşfedilmiştir.[4] Karşılıklı çevrelenmiş iki dörtyüzlüden oluşan Möbius konfigürasyonu da onun adıyla anılır. Möbius homojen koordinatları projektif geometriye sokan ilk kişiydi. Barisentrik koordinat sisteminin tanıtımıyla tanınır.[5]
Möbius düzlemi, projektif geometride önemli olan Möbius dönüşümleri ve sayı teorisindeki Möbius transformu da dahil olmak üzere birçok matematiksel kavram onun adını almıştır. Sayı teorisine olan ilgisi, önemli Möbius fonksiyonu μ(n) ve Möbius inversiyon formülüne yol açtı. Öklid geometrisinde, sonuçları basitleştirmenin ve birleştirmenin bir yolu olarak işaretli açıların ve doğru parçalarının kullanımını sistematik olarak geliştirdi.[6]
Möbius, astronomi, geometri ve statik üzerine çok sayıda kapsamlı inceleme ve yazı yazdı. Analitik geometriye homojen koordinatların tanıtılması ve dualite ilkesi dahil olmak üzere değerli katkılarda bulunmuştur. Topolojide öncü olarak kabul edilir.
1846'da Kraliyet Sakson Bilimler Derneği'nin kurucularından biriydi.
Aydaki bir krater[7] ve bir asteroit (28516)[8] Möbius onuruna isimlendirilmiştir.
Derlenmiş çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gesammelte Werke erster Band (v. 1) (Leipzig : S. Hirzel, 1885)
- Gesammelte Werke zweiter Band (v. 2) (Leipzig : S. Hirzel, 1885)
- Gesammelte Werke dritter Band (v. 3) (Leipzig : S. Hirzel, 1885)
- Gesammelte Werke vierter Band (v. 4) (Leipzig : S. Hirzel, 1885)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary. 3. Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.
- ^ "Mobius'un Biyografisi". www.angelfire.com. 17 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2021.
- ^ George Szpiro (2007). Poincaré's Prize: The Hundred-Year Quest to Solve One of Math's Greatest Puzzles. Plume. s. 66. ISBN 978-0-525-95024-0.
- ^ a b c d O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "August Ferdinand Möbius", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- ^ Hille, Einar. "Analytic Function Theory, Volume I", Second edition, fifth printing. Chelsea Publishing Company, New York, 1982, 0-8284-0269-8, page 33, footnote 1
- ^ Howard Eves, A Survey of Geometry (1963), p. 64 (Revised edition 1972, Allyn & Bacon, 0-205-03226-5)
- ^ Mobiüs krateri
- ^ 28516 Mobius (2000 DQ3)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "August Ferdinand Möbius", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- Mathematics Genealogy Project'te August Ferdinand Möbius
- "August Ferdinand Möbius - Œuvres complètes". Gallica-Math. 24 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- YouTube'da Minnesota Üniversitesi'ndeki matematikçiler tarafından oluşturulan Möbius Dönüşümlerinin güzel bir görselleştirmesi
