CENTO
| Merkezi Antlaşma Teşkilatı Central Treaty Organization (CENTO) | |
|---|---|
 | |
 | |
| Kuruluş | 24 Şubat 1955 |
| Kapanış | 1979 |
| Tür | Askeri ve Siyasal Ortaklık |
| Merkez | Bağdat, Irak (1955-1959) Ankara, Türkiye (1959-1979) |
| Üyeler |  Birleşik Krallık Irak İran Pakistan Türkiye |
CENTO (Central Treaty Organization; Merkezi Antlaşma Teşkilatı; önceki adı ile Bağdat Paktı (1955-1959), Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve Birleşik Krallık arasında, Sovyetler Birliği'nin Ortadoğu'da nüfuz kurmasını önlemeye yönelik olarak kurulan eski karşılıklı güvenlik ve savunma örgütü.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Doğu'da SSCB'ye karşı NATO'nun bir uzantısı olarak kurulan Bağdat Paktı'nın oluşum süreci Mayıs 1953'te ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles'ın Ortadoğu ülkelerine yaptığı geziyle başladı. 2 Nisan 1954'te Türkiye ile Pakistan arasında imzalanan dostluk ve iş birliği antlaşması kuruluş için önemli bir aşama oldu.[2] Ekim 1954'te Ankara'yı ziyaret eden Irak Başbakanı Nuri Said Paşa, Türkiye ile Irak'ın Ortadoğu'da bir savunma örgütü oluşturmayı kararlaştırdıklarını açıkladı. 24 Şubat 1955'te Türkiye ile Irak arasında imzalanan karşılıklı iş birliği antlaşmasına 4 Nisan'da Birleşik Krallık'ın, 23 Eylül'de Pakistan'ın, 3 Kasım'da da İran'ın katılmasıyla Bağdat Paktı kurulmuş oldu. ABD ise pakta gözlemci üye olarak katıldı.[1]
Türkiye'nin Arap ülkelerinin çıkarlarına aykırı bir siyaset izlemeyeceği konusunda güvence vermesine karşın, Mısır ve Suriye'nin başını çektiği Arap devletleri paktı tepkiyle karşıladılar. Paktı, Batı emperyalizminin bir aracı, İsrail'e hizmet eden bir örgüt olarak gören bu ülkeler, tepki olarak kendi aralarında savunma antlaşmaları imzaladılar. Bağdat Paktı, Türk-Arap ilişkilerini olumsuz etkilediği gibi, Sovyetler Birliği ile olan soğuk ilişkileri daha da gerginleştirdi. ABD'nin sadece gözlemci üye statüsünde kalıp katılmayışı nedeniyle askeri açıdan hiçbir zaman güçlü bir savunma örgütü olamayan Bağdat Paktı, Soğuk Savaş sırasında Mısır ve Suriye gibi radikal Arap ülkelerinin SSCB'ye yakınlaşmasına yol açtı. Türkiye'nin 1956'da İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesmesi bile örgüte yeni bir Arap ülkesinin katılımını sağlayamadı. Öte yandan, pakt üyeliğiyle Arap Dünyası'nı karşısına alan Irak'ta Kral Faysal ile Nuri Said Paşa'nın devrilmesi örgüt yapısını zayıflattı. Irak'ın 24 Mart 1959'da çekilmesiyle merkezi Ankara'ya taşınan paktın adı, 21 Ağustos 1959'da CENTO (Central Treaty Organisation, Merkezi Antlaşma Teşkilatı) olarak değiştirildi. Pakt yeni kimliğiyle bu tarihten itibaren ekonomik, kültürel ve teknik iş birliği alanlarına yöneldi.[1][2]
12 Mart 1979'da önce Pakistan’ın, ardından da ertesi gün İran’ın ayrıldıklarını açıklamaları sonucunda, fiilen işlevsiz hale gelen CENTO'nun varlığı sona erdi.[3] 27 Mayıs 1960'ta işlevine son verilen II. TBMM binası, 1961-1979 yılları arasında CENTO'nun son genel merkezi olarak kullanılmıştır.
Genel sekreterler
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel sekreter, CENTO faaliyetlerini denetlemekte olup üç yıllık bir süre için bakanlar kurulu tarafından atanmaktaydı.
| No. | İsim | Ülke | Görev başlangıcı | Görev bitişi |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Avni Halidi | Irak | 1955 | 1958 |
| 2 | Mirza Osman Ali Bey | Pakistan | 1959 | 1961 |
| 3 | Abbas Ali Halatberi |  İran | 1962 | 1968 |
| 4 | Rıfat Turgut Menemencioğlu | Türkiye | 1968 | 1972 |
| 5 | Nasır Assar | İran | 1972 | 1975 |
| 6 | Ümit Haluk Bayülken | Türkiye | 1975 | 1977 |
| 7 | Sidar Hasan Mahmud (geçici) | Pakistan | 1977 | 1978 |
| 8 | Kamuran Gürün | Türkiye | 1978 | 1979 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- NATO
- SEATO
- ANZUS
- Amerikan Devletleri Örgütü
- Sadabat Paktı
- Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği
- Ekonomik İşbirliği Teşkilatı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "BAĞDAT PAKTI". Diyanet Islam Ansiklopedisi. 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014.
- ^ a b "Bağdat Paktı kuruldu". Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-2000. 2. Cilt (3. bas.). İstanbul: YKY. Mayıs 2002. ss. 275-276.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2017.
- ^ "CENTRAL TREATY ORGANIZATION". Encyclopedia Iranica. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bağdat Paktı maddeleri26 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
