Basmil
Basmil veya Basmıl (Çince: 拔悉蜜, Basimi, Baximi) göçebe bir Türk boyu 7.- 8. yüzyıllarında Cungarya Havzası (Moğolca: Зүүнгар Züüngar, Çince: 準噶爾; Zhǔngáěr, Rusça: Джунгария Dzhungariya) (şimdiki Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuzeybatısı) denilen bölgede yaşamışlardır. Basmiller Doğu Türk Kağanlığı zamanında çok önemli rol oynamışlardır hatta bir devir Kağanlar bu boydandır. (Türkiye menşeli tarih kitaplarında Basmiller olarak geçer.) Göktürk Kağanlığına karşı direnmişlerdir. Ancak belli bir süre sonra yok olup, öbür Türk kavimleriyle karışmışlardır. Güçlü bir boy olan Basmiller, tarihe izlerini fazla bırakamamışlardır. Bugünkü Türk cumhuriyetlerinde Basmiller'in hâlâ yaşadığı konusunda bir delil yoktur. Ancak bugünkü Türk boylarının içinde Basmil boyuyla karışmış olan mutlaka bulunur. Çünkü bir halk ya da boy ancak karışarak ve asimile olarak yok olabilir.
Basmiller Orhun Kitabelerinde geçmektedir.
Eski bir Türk unvanı olan qutluγ (kutluğ), başka unvanlarla birlikte sık sık kullanılırdı, ïduq qut (Basmil boyunun Hakanın unvanı, sonra Turfan'nın Uygur kağanı), qut Tengri xatunï,[1] Bilge qutï (Uygur beylerine verilen unvan)[2]
Bilge Kağan Bengü Taşı 1. yüzünde (Doğu yüzü);
| “ | "Yirmi yaşımda, Basmıl Idıkut soyum (olan) bodun idi. Yüklü deve göndermedi diye ordu saldım. ..... boyun eğdirttim. Varlığını beri getirdim." | „ |
Argular, Kazakların Orta Jüz (Kazakca: Орта жуз, Orta Jûz) dedikleri göçebe boylar birliği olarak bilinen, eski Basmillerdir.
Kaşgarlı Mahmud, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te; "Rûm ülkesine en yakın olan boy Beçenek'dir; sonra Kıpçak, Oğuz, yemek, Başgırt, Basmıl, Kay (Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar. Bundan sonra Tavgaç (bkz. Tabgaçlar) gelir. Bunların ülkesi ise Maçindir.[3] Ayrıca "Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs),[4] Yağma, Çiğil, Uğrak, Çaruk boylarının öztürkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsı ile Yağmaların dilidir."[5] şeklinde tanımlanmıştır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Drevnetyurkskij Slovar" (Old Turk Dictionary), Leningrad, 1969, p. 110.
- ^ G. Doerfer. Türkische und Mongolische Elemente in Neupersischen. III. Wiesbaden, 1963-1975, S. 553.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 28
- ^ http://www.kroraina.com/hudud/index.html 7 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hudud al-'Alam, The Regions of the World
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- S.G.Klyashtorny, "Ancient Turk Rock Inscriptions in the Talas Ala-Too. A Sogdian Word in an Old Turk Inscription", Webfestschrift Marshak 2003, (Direkt Web Yazısı 24 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) (İngilizce)
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2