Beyin eğitimi

Beyin eğitimi (bilişsel eğitim olarak da adlandırılır), kişinin bilişsel yeteneklerini korumak veya geliştirmek için sözde düzenli faaliyetler programıdır. "Bilişsel yetenek" ifadesi genellikle yürütme işlevi ve işleyen bellek gibi akışkan zekanın bileşenlerini ifade etmektedir. Bilişsel eğitim, vücudu egzersiz yaparak fiziksel uygunluğun iyileştirilmesine benzer şekilde, beyin egzersizi yaparak bilişsel yeteneklerin korunabileceği veya geliştirilebileceği hipotezini yansıtmaktadır.^[1] Bilişsel eğitim faaliyetleri, kardiyovasküler fitness eğitimi, çevrimiçi oyunlar oynama veya bir eğitim düzenine uygun olarak bilişsel görevleri tamamlama, görsel-uzaysal akıl yürütme gerektiren video oyunları oynama, dans, sanat ve müzik gibi yeni etkinliklere katılma gibi çok sayıda modalitede yer alabilmektedir.^[2][3]

Beyin jimnastiği etkinliklerinin etkinliğine ilişkin bilimsel araştırmalar, bunların zeka veya günlük bilişsel yetenekler üzerinde hiçbir etkilerinin olmadığı ve çoğu programın, akran tarafından gözden geçirilmiş etkinliklerine ilişkin yayınlanmış kanıtların bulunmadığı sonucuna varmıştır. Bilim camiasında beyin jimnastiği programlarının etkinliği konusunda geniş bir tartışma ve beyin jimnastiği yazılımını potansiyel olarak savunmasız konulara teşvik etme etiği konusunda tartışmalar vardır.

Bilişsel eğitim, son 100 yıldır bilim adamları tarafından incelenmiştir.^[4] Kaydedilen ilk bilişsel eğitim çalışması, Journal of Educational Psychology'de yayınlanmıştır. Öğrencileri harf ezberleme alıştırmaları ile bilişsel olarak eğitmeye çalışmışlardır. Araştırmacılar, mektup ezberleme görevini tamamlama becerisinde küçük bir gelişme buldular, ancak başka tür görevlere aktarılabilecek genel bir gelişme yoktur.^[5] Harf ezberleme alıştırmasına benzer görevler bugün hala kullanılmaktadır. Ancak bu görevler genellikle kısa vadeli bilgileri korumak ve işlemek için gerekli olan bellek alt kümesini hedefleyen çalışan bellek görevleri olarak adlandırılmaktadır.

Bilişsel eğitim; problem çözme, akıl yürütme, dikkat, yürütme işlevleri ve çalışma belleği gibi bilişsel yetenekleri geliştirmeyi hedefleyen müdahaleleri içermektedir. Bu tür yetenekler, akademik başarı ve yaşam sonuçları gibi bireysel farklılıklarla ilişkili oldukları için hedeflenmektedir. Böylece genel bilişsel işlevlerin eğitiminin çeşitli alanlarda gelişim transferine yol açacağı düşünülmektedir.^[4] Bilişsel rezerv, bir kişinin yaşamın çeşitli bilişsel taleplerini karşılama kapasitesidir ve bilgiyi özümseme, ilişkileri kavrama ve makul sonuçlar ve planlar geliştirme yeteneğinde belirgindir. Bilişsel eğitim, bilişsel yetenekleri geliştirmeyi hedefleyen müdahaleleri içermektedir. Bilişsel eğitimi destekleyen bir hipotez, düzenli olarak yapılan belirli etkinliklerin bilişsel rezervin korunmasına veya iyileştirilmesine yardımcı olabileceğidir.^[6]

Bilişsel eğitim çalışmaları genellikle Alzheimer gibi nörodejeneratif bozuklukları olan kişiler ve genel bilişsel eksiklikler yaşayan DEHB'li çocuklar gibi klinik grupları hedef almaktadır. Daha geniş anlamda, bilişsel eğitimin özellikle yaşlı yetişkinlere fayda sağlayabileceği düşünülmektedir. Çünkü yaşla birlikte akıcı zekada genel bir düşüş olduğu için işleme hızında, işleyen bellekte, uzun süreli bellekte ve muhakeme becerilerinde azalma var olmaktadır.^[7] Bazı araştırmacılar, yaşlı yetişkinlerin, hafıza görevlerinde hafıza geri alımını kullanmaktan kaçınmak gibi strateji seçimi nedeniyle performans düşüşleri gösterebileceğinden, bilişsel görevlerde daha düşük performansın her zaman gerçek yeteneği yansıtmayabileceğini iddia etmektedir.^[8]

Bilişsel eğitim, beynin plastik olduğu fikrine dayanmaktadır. Beyin plastisitesi, beynin yaşam deneyimlerine dayalı olarak değişme ve gelişme yeteneğini ifade etmektedir. Nöroplastisite için kanıtlar, müzik uzmanlığı ve uzmanlığın belirli beyin bölgelerinde artan hacme yol açtığını gösteren Londra taksi şoförleri üzerine yapılan çalışmaları içermektedir.^[9][10] Yaşlı yetişkinleri hokkabazlık konusunda eğiten 2008 tarihli bir araştırma, eğitim sonucunda gri madde hacminde bir artış olduğunu göstermiştir.^[11] Genç ve yaşlı yetişkinlerde yürütücü işlevin güncelleme bileşenini eğitmeye çalışan bir çalışma, bilişsel eğitimin her iki grupta da görev performansında iyileşmelere yol açabileceğini göstermiştir. Ancak yeni görevlere genel yetenek aktarımı yalnızca genç yetişkinlerde gösterilmiştir (yaşlı bireylerde değil).^[12] Transfer etkilerinin, eğitilmiş ve transfer görevleri sırasında sinirsel aktivasyondaki bir örtüşmeye bağlı olduğu varsayılmıştır. Bilişsel eğitimin, dikkat eğitiminde prefrontal kortekse kan akışının artması ve yaşlı erişkinlerde iki taraflı telafi edici alımın azalması gibi sinirsel değişikliklere yol açtığı gösterilmiştir.^[13] Araştırmalar, bilişsel eğitimin en etkili biçimlerinden birinin kardiyovasküler uygunluk biçiminde olabileceğini gösteriyor. Araştırmacılar, kardiyovasküler zindeliğin azalmasının beyin atrofisi ile ilişkili olduğunu ve yaşlı yetişkinleri kardiyovasküler zindelik rejiminde eğitmenin prefrontal ve temporal korteks alanlarında hacim artışına ve hafıza görevlerinde performansın artmasına yol açtığını göstermiştir.^[14]

Kişisel gelişim için akıl oyunları iki ana kategoriye ayrılmaktadır. Beynin gerçek çalışmasını sürdürmek veya geliştirmek için zihinsel egzersizler ve bulmacalar vardır.^[15]

Basit sosyalleşme yoluyla zihinsel egzersizler yapılabilmektedir.^[16] Sosyal etkileşim, bilişsel düşünmenin birçok yönü ile ilgilenir ve bilişsel işleyişi kolaylaştırabilmektedir. Cartwright ve Zander, eğer bir uzaylı Dünya'yı ilk kez ziyaret ediyorsa, insanların yaptığı sosyal temas miktarına şaşıracaklarını belirtmiştir.^[17] Birbirini önemsemek ve bir grup ortamında (aile) büyümek, derin filogenetik kökler gösteren belirli bir derecede karşılıklı bağımlılık göstermektedir. Ancak, bu sosyal temas Amerika Birleşik Devletleri'nde azalmaktadır. Yüz yüze etkileşim giderek daha seyrek hale gelmektedir. Akşam yemekleri de dahil olmak üzere aile ve arkadaş ziyaretleri o kadar yaygın değildir. Bir kişinin aldığı sosyal temas miktarı, zihinsel sağlıklarını büyük ölçüde etkileyebilmektedir. Başkalarıyla birlikte olma tercihi, iyi oluşla ve performans üzerinde zihinsel uzun vadeli ve kısa vadeli etkilerle yüksek bir korelasyona sahiptir.

İki insan arasındaki basit bir etkileşimde pek çok şey vardır: dikkat etmek, konuşmayı hafızada tutmak, kendi bakış açınızdan farklı bir bakış açısına uyum sağlamak, durumsal kısıtlamaları değerlendirmek ve uygun davranışı kendi kendine izlemek gibi. Bunlardan bazılarının otomatik süreçler olduğu doğrudur, ancak dikkat, işleyen bellek ve bilişsel kontrol kesinlikle yürütücü işlevlerdir.^[18][19] Tüm bunları basit bir sosyal etkileşim içinde yapmak, işleyen hafızanın sosyal çıkarımı etkileme konusunda eğitilmesine yardımcı olmaktadır.

Sosyal bilişsel sinirbilim, zihinsel bir egzersiz olarak sosyal etkileşimi de desteklemektedir. Prefrontal korteks işlevi, bir kişinin inançlarını ve arzularını anlama yeteneğini içermektedir. Kişinin kendi inançlarını ve arzularını kontrol etme yeteneği, bilişsel kontrolü vurgulayan aynı bölge olan beynin parietal ve prefrontal bölgeleri tarafından sağlanmaktadır.^[20]

Diğer zihinsel egzersiz kategorisi, bulmaca dünyasına girmektedir. Demans ve bilişsel işlevsellikte bozulma gibi nörobilişsel bozukluklar, özellikle yaşlı nesiller arasında bir sağlık hizmeti endişesi olarak artmıştır. Yapboz bulmacaları çözmek, görsel-uzaysal işleyişi geliştirmenin ve zihni keskin tutmanın etkili bir yoludur. Düşük maliyetli olduğu ve özünde motive edici olabileceği için herkes bunu yapabilir. Yapboz bulmacalarının önemli yanı, özellikle televizyon izlemek gibi diğer etkinliklerle karşılaştırıldığında zor olmasıdır. Böyle bir entelektüel aktiviteye katılmak, daha sonraki yaşamda bir biliş bozukluğu geliştirmede daha düşük bir risk öngörmektedir.^[21]

Psikodramada olduğu gibi kendi kendini güçlendiren akıl oyunu kategorisi veya zihinsel ve fantezi atölyeleri de vardır^[22]- bir dizi zihinsel (ve fiziksel) disiplin olarak yoganın nihai bir sonucu olarak görülebilecek unsurlar.^[23]

Çeşitli senaryoları hayal etme ve kendi kendine yürüme yeteneği, başlı başına bir zihinsel egzersizdir. Bu şekilde öz-yansıtma, katı bakış açılarını sorgulama, deneyim üzerinde detaylandırma ve ilişkisel bağlamları aracılığıyla kendini tanıma dahil olmak üzere birçok farklı bilişsel yetenekten yararlanır.^[24]

2016 yılına kadar bilişsel eğitim için ürün ve hizmetler sunan şirketler, bunları çocuklar için ve yetişkinler için hafızayı, işlem hızını ve problem çözmeyi iyileştiren ve hatta bunama veya Alzheimer'ı önleyen eğitim sonuçlarını iyileştirecek şekilde pazarlıyordu.^[25] Pazarlamalarını genellikle kurucularının eğitimsel veya profesyonel geçmişleri hakkında tartışarak desteklemişlerdir. Bazıları yaklaşımlarını destekleyen sinirbilimi tartışmaktadır. Özellikle nöroplastisite ve öğrenme aktarımı kavramları ve bazıları klinik deneylerden elde edilen kanıtlara atıfta bulunmaktadır. Bu şirketler tarafından öne sürülen temel iddia, sundukları özel eğitimin diğer alanlara (genel olarak akademik veya profesyonel performans veya günlük yaşam) genellemesidir.

CogniFit 1999'da, Cogmed 2001'de, Posit Science 2002'de ve Brain Age ilk kez 2005'te piyasaya sürülmüştür.^[26][27] Bunların tümü, halkın sinirbilime artan ilgisinden ve ebeveynlerin DEHB ve diğer öğrenme güçlükleri hakkında artan endişelerinden yararlanmıştır.

2005'te Brain Age'in piyasaya sürülmesi, bu ürün veya hizmetlerin oldukça dar popülasyonlara (örneğin, öğrenme sorunları olan öğrencilere) pazarlanmasından önce alanda bir değişiklik oldu ve Brain Age önemli bir medya bütçesiyle herkese pazarlandı.^[28] 2005'te ABD'deki tüketiciler bilişsel eğitim ürünlerine 2 milyon dolar harcamışlardır. 2007'de ise yaklaşık 80 milyon dolar harcamışlardır.^[29]

2012 itibarıyla, "beyin eğitimi" 1 milyar dolarlık bir endüstriydi. 2013 yılında pazar 1,3 milyar dolardı ve yazılım ürünleri bu satışların yaklaşık %55'ini oluşturuyordu. O zamana kadar, sinirbilimciler ve diğerleri, "nörofikasyon", "nörohype", "nöromani" ve nöromitler olarak adlandırdıkları şeylere yönelik genel eğilim hakkında artan bir endişeye sahipti.^[28]

Ocak 2015'ten başlayarak, Amerika Birleşik Devletleri Federal Ticaret Komisyonu (FTC), "beyin eğitimi" programları veya bilişsel işlevi iyileştirdiği için pazarlanan diğer ürünleri satan şirketlere aldatıcı reklam için^[30] dava açmıştır. O yılın ilerleyen dönemlerinde FTC, LearningRx'e de dava açmıştır.^[31]

FTC, Lumosity'nin pazarlamasının "tüketicilerin yaşa bağlı bilişsel gerileme konusundaki korkularını beslediğini ve oyunlarının hafıza kaybı, bunama ve hatta Alzheimer hastalığını önleyebileceğini öne sürerek" iddialarını destekleyecek herhangi bir bilimsel kanıt sunmadığını bulmuştur. Şirkete, ürünlerinin "okulda, işte veya atletizmde performansı artırabileceği" veya "hafif bilişsel dahil olmak üzere hafıza veya diğer bilişsel işlevlerde yaşa bağlı düşüşe karşı geciktirebileceği veya koruyacağı yönünde herhangi bir iddiada bulunmaması emredilmişit. Bozukluk, demans veya Alzheimer hastalığı" veya "Turner sendromu, travma sonrası stres bozukluğu (PTSD), dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), travmatik beyin hasarı (TBI), inme dahil olmak üzere sağlık koşullarının neden olduğu bilişsel bozukluğu azaltmak veya kemoterapinin yan etkileri", "yetkili ve güvenilir bilimsel kanıt" olmadan ve 50 milyon dolarlık bir anlaşma (2 milyon dolara düşürüldü) ödemeyi kabul etmiştir.^[32][33]

FTC, LearningRx aleyhine açtığı davada, LearningRx'in "programlarının DEHB (dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu), otizm, demans, Alzheimer hastalığı, felç ve sarsıntı gibi ciddi sağlık koşullarını kalıcı olarak iyileştirdiğinin klinik olarak kanıtlandığını aldatıcı bir şekilde iddia ettiğini" söylemiştir.^[34] 2016'da LearningRx, yetkin bilim adamları tarafından yapılan randomize kontrollü denemeler olarak tanımlanan "yetkili ve güvenilir bilimsel kanıtlar" olmadıkça tartışmalı iddialarda bulunmamayı kabul ederek FTC ile anlaşmıştır. Kararın parasal bileşeni için LearningRx, 4 milyon dolarlık bir anlaşmanın 200.000 dolarını ödemeyi kabul etmiştir.^[35]

“Zeka oyunlarının” gerçekte ne kadar yararlı olduğu konusunda çok fazla tartışma olmuştur.

11.000'den fazla katılımcıyla 2011 yılında yapılan bir araştırma, katılımcıların eğitildikleri görevlerde geliştiğini, ancak eğitim görevlerinin dışındaki görevlere geçiş olmadığını bulmuştur.^[36] Bu, bilişsel eğitim literatüründe ve genel olarak bilişsel psikoloji literatüründe yaygın bir bulgudur. Belirli bilişsel yetenekleri eğitmeye çalışan çalışmalar çoğu zaman yalnızca göreve özgü gelişmeler gösterir ve katılımcılar stratejilerini yeni görevlere veya sorunlara genelleyemezler. 2016'da, bu programlardan bazılarının kullanıcıların eğitildiği görevlerde performansı iyileştirdiğine dair birkaç kanıt vardı. Performanstaki iyileştirmelerin ilgili görevlere genellendiğine dair daha az kanıt vardı ve "beyin eğitiminin" günlük bilişsel performansa genellendiğine dair neredeyse hiçbir kanıt yoktu; ayrıca çoğu klinik çalışma kusurluydu.^[1] Ancak 2017'de Ulusal Bilimler, Mühendislik ve Tıp Akademileri, bilişsel gerilemeyi ve bunamayı önlemeye yönelik bir müdahale olarak bilişsel eğitim için orta düzeyde güçlü kanıtlar bulmuştur.^[37] 2018'de Amerikan Nöroloji Akademisi'nin hafif bilişsel bozukluğun tedavisine yönelik kılavuzları bilişsel eğitimi içeriyordu.^[38]

Bir grup bilim insanı, beyin oyunlarının yaşlı nüfusa agresif çevrimiçi pazarlamasıyla ilgili artan kamuoyu endişelerini gidermek için 2008'de genel halkı, yaşlı yetişkinlerde beyin oyunlarının etkinliğini gösteren araştırma eksikliği olduğu konusunda uyaran bir mektup yayınlamıştır.^[39]

2010 yılında, Sağlık Hizmetleri Araştırma ve Kalite Ajansı, yaşa bağlı hafıza eksikliklerini veya Alzheimer'ı önlemeye yönelik herhangi bir yöntem önermek için yeterli kanıt bulunmadığını tespit etmiştir.^[40]

2014 yılında başka bir grup bilim insanı benzer bir uyarı yayınlamıştır.^[39][41] O yılın ilerleyen saatlerinde, başka bir bilim insanı grubu, Posit'in Baş Bilimsel Görevlisi tarafından düzenlenen ve sürdürülen bir karşı açıklama yapmıştır.^[42] Popülasyonlar ve disiplinler arasında bilişsel eğitimin etkinliği üzerine yayınlanmış çalışmaların bir listesini derlediler.^[43]

2014 yılında, 70'in üzerinde bilim insanından oluşan bir grup, ister bilişsel gerilemeyi önlemede ister bilişsel işleyişi iyileştirmede olsun, beyin oyunlarının bilişsel olarak avantajlı olduğu bilimsel olarak kanıtlanamayacağını belirtmiştir. Başka bir grup, 130'dan fazla bilim adamının beyin eğitiminin yararlarına dair geçerli kanıtlar olduğunu söyleyerek bunun tam tersini savunmuştur. Soru, bu iki grubun aynı literatürü okurken nasıl farklı sonuçlara ulaştığıdır. Her iki taraftaki farklı standartlar bu soruya cevap verebilir. Daha spesifik bir şekilde, beyin eğitiminin gerçekten de eğitilmiş görevlerde performansı iyileştirdiğine dair çok sayıda kanıt vardır, ancak yakından ilişkili görevlerde daha az kanıt vardır. Uzaktan ilgili görevler hakkında daha da az kanıt vardır.^[44]

2017 yılında Ulusal Bilimler, Mühendislik ve Tıp Akademilerinden oluşan bir komite, bilişsel gerileme ve bunamayı önlemeye yönelik müdahalelere ilişkin kanıtlar hakkında bir rapor yayınlamıştır.

2017 yılında, bir grup Avustralyalı bilim insanı, tüketicilere ve doktorlara, hangi beyin eğitim programlarının gerçekten bilimsel olarak işe yaradığı konusunda güvenilir bilgiler vermek amacıyla, ticari olarak mevcut beyin eğitim programlarıyla ilgili hangi çalışmaların yayınlandığını sistematik bir şekilde gözden geçirmiştir. Ne yazık ki, incelenen sağlıklı yaşlı yetişkinlere pazarlanan beyin eğitim programları hakkında 8000'e yakın çalışmayı gözden geçirdikten sonra, çoğu programın etkinliğine dair emsal tarafından gözden geçirilmiş yayınlanmış bir kanıt bulunamamıştır. Bunu yapan yedi beyin eğitim programı hakkında, bunlardan sadece ikisinde birden fazla çalışma vardı, yüksek kaliteli en az bir çalışma vardır: BrainHQ ve CogniFit.^[45]

2019'da bir grup araştırmacı, beyin jimnastiği ve diğer eğitim programlarının ardından yapılan geliştirme iddialarının bir dizi meta-analizlere dayanarak abartıldığını göstermiştir.^[46] Diğer faktörlerin (örneğin genetik) daha büyük bir rol oynadığı görülmektedir.

Bir 2020 Cochrane incelemesi; Parkinson hastalığı, bunama veya hafif bilişsel bozukluğu olan kişiler için bilişsel eğitimin faydalı olduğuna dair kesin bir kanıt bulamamıştır.^[47] Bulgular, yedi çalışmanın düşük kesinlik kanıtlarına dayanmaktadır.