Beyzâvî
Beyzavî veya Kadı Beyzavî (dt. ?, Şiraz - öt. 1286 Tebriz), İranlı hukukçu, bilim insanı ve Şafi'i[1]-Eş'ari[1] müfessir.
Tam adı Abdullah ibn Ömer ibn Muhammed Nasıruddin el Beydavi'dir. Şiraz yakınlarındaki Beyda kasabasında doğmuş ve yetişmiştir. Şiraz'da başkadı iken hocası Muhammed ibn Muhammed Kethani'nin tavsiyesiyle kadılığı bırakarak,[2] İslami bilimler üzerinde çalışmaya başlamıştır. Daha sonra Tebriz'e yerleşmiş ve 1286 yılında burada ölmüştür.
Bölgeye Salgur atabeglerinin hâkim olduğu yıllarda doğmuş ve ölmüş olan el-Beyzâvî'nin hayatının çoğunun geçtiği yer olan Şiraz, Salgurluların başkentliğini yapmış bir şehirdir. İran'ın Fars bölgesine Salgurlu Atabeyliği kurarak hâkim olan Üçoklar, zaman zaman Moğolların ve Harezmşahların güdümünde olmuşlardır. Salgurlulardan İkinci Sa'd'ın kızı Abiş Hâtun'un H.685/M.1286 senesinde (el-Beyzâvî ile aynı yıl) ölmesiyle Salgurlular bu bölgede hâkimiyeti kaybetmiş ve bölge, resmen Moğol idaresi altına girmiştir. Salgurlu Fars Atabegliği, doğrudan Moğol hâkimiyeti altına girdiği bu tarihe kadar 138 yıl hâkimiyetlerini sürdürmüşlerdir. Bu durumda, el-Beyzâvî'nin 100 yıl yaşadığı varsayılsa bile, hayatının tamamının bölgeye Salgurluların hâkim olduğu bir dönemde geçtiğini söyleyebilir.[3]
En büyük ve ünlü çalışması Envaru't Tenzîl ve Esraru't Te'vil (tenzilin nurları ve tevilin esrarları) adlı Kur'an tefsiridir. Türkçede ve Türkiye'de Beydavi Tefsiri olarak bilinen bu eser yüzyıllarca medreselerde okutulmuştur. Hatta Osmanlı döneminde seçkin bilim insanları tarafından bu eser padişah huzurunda okunmuş ve kalabalık bir dinleyici kitlesi kazanmış, Osmanlı'da bu Beydavi Tefsiri okuma seanslarına Huzur Dersleri adı verilmiş. Her devirdeki İslam alimleri Beydavi tefsiri hakkında olumlu görüş bildirmiştir.[4]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Minhac'ul Vusul ila ilmi'l Usul: Fıkıh usulüne dairdir.
- Serhu Mesabihu's Sünne: El Begavi'nin (ö. 1122) hadise dair Mesâbîhu's-Sünne adli eserinin açıklamasıdır.
- Nizâmu't Tevarîh: Farsça olan bu eseri İslam'da ilk insan ve peygamber Âdem'den başlayarak 1275 yilina kadar gelen genel ve özet bir tarihtir.
- Ğâyetu'l-Kusvâ fî Dirâyeti'l-Fetva: Şafii Mezhebi'ne göre kaleme alinmis olan bu eser furûu'l-fikha dairdir. Gazzâlî'nin el-Vasîtu'l-Muhît bi Aktâri'l-Basit'in muhtasarı şeklindeki şâfiî fıkhına dair bir eserdir
- Tavâliu'l Envâr min Metâlii'l Enzâr: Kelâm bilimine dairdir.
- Envaru't Tenzîl ve Esraru't Te'vil: Tefsirdir.
- Havâssu'l-Kur'an: Sûrelerin fazile-tine dairdir.
- Tuhfetu'l-Ebrâr Şerhu Mesâbîhi's-Sünne: Bu ki-tap Ferra el-Begavî'nin (H.516) Mesâbihu's-Sünne adlı ha-dis kitabının şerhidir.
- Lübbü'l-Elbâb fî İlmi'l-İ'rab: Osman bin Ömer bin Ebû Bekr İbn Hacib'in (H.646) nahiv konusunda yazdığı el-Kâfiye isimli eserinin muhtasarıdır.
- Risale fî Ta'rifâti'l-Ulûm ve Mevzûâtihâ: Dînî ve din dışı ilimlere ait tariflerin yapıldığı ve ilgili konularının açıklandığı risale, orta boy üç buçuk varaktır.
- Müntehe'l-Münâ bi Şerhi Esmâillahi'l-Hüsnâ: Bu eser bir giriş ve iki bölümden müteşekkildir. Kitabın giriş bölümünde, Allah'ın zât ve sıfatlarının mahiyetini bilme hususunda insan aklının yetersiz kaldığı açıklanmıştır.
- Minhâcu'l-Vusul ilâ İlmi'l-Usul: Fıkıh usulü kitabıdır. Bir mukaddime ve yedi bölümden müteşekkildir. Üzerine birçok şerh yazılmıştır
- Misbâhu'l-Ervâh fî Usûli'd-Dîn: Tavâli'u'l-Envâr min Matâli'i'l-Enzâr isimli eserinin özeti şeklindedir.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Esposito, John L. (2004). The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press. s. 39. ISBN 0195125592.
- ^ Bilmen, Ö. Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Ankara 1960, 2. cilt, s.350
- ^ Aykaç, Mustafa, Nâsıruddin el-Beyzâvî ve Osmanlı Kelâm Geleneğindeki Yeri = Naser Addin al-Baidawi and His Place on Ottoman Theology Tradition, İslami Araştırmalar, 2016/27,sa.3, s.389
- ^ Kitapyurdu
- ^ Aykaç, Mustafa, Nâsıruddin el-Beyzâvî ve Osmanlı Kelâm Geleneğindeki Yeri = Naser Addin al-Baidawi and His Place on Ottoman Theology Tradition, İslami Araştırmalar, 2016/27,sa.3, s.390
