Marcus Porcius Cato

Marcus Porcius Cato (MÖ 234, Tusculum-MÖ 149), Romalı devlet adamı, hukukçu ve hatip. Yaşlı Cato veya Bilge Cato diye de bilinir. Oldukça ahlakçı ve prensiplidir, bu yüzden Scipio ailesine tavırlı olmasıyla bilinir.^[1]

MÖ 234 yılında Latium'un Tusculum bölgesinde doğmuştur. Plep sınıfından bir aileye sahipti. Çocukluğunu ve gençliğini doğa ile iç içe bu taşrada geçiren Cato; kıvrak zekası, yasalar hakkındaki bilgisi ve hitabet yeteneği ile kısa zamanda ilgi odağı olmuş, bir avukat olarak kabul görmüştür. Siyasi alandaki ilerleyişi ise kendisindeki cevheri gören patrici kökenli Lucius Valerius Flaccus sayesinde olmuştur. Bu vesileyle önemli bir siyasi kariyerin inşasına başlamıştır. İkinci Pön Savaşında askeri tribün olarak görev aldı. Marcus Porcius Cato, evvela MÖ 205'te atlı sınıfa seçildi (quaestor), MÖ 199'da aedile ve MÖ 198'de ise Sardinya'da praetor seçilmiştir ki, bu adı geçen şehirde vurgunculuk da denen fahiş faiz kazancıyla mücadele etmiştir. MÖ 195'te Flaccus ile birlikte konsül seçilmiştir ve Lex Oppia adlı kadınları kısıtlayıcı kanun ile lüks harcama miktarını sınırlayan yasayı nafile çabalarla engellemeye çalışıp başarısız olmuştur. Daha sonra Cato, geniş ve amansız bir sefer düzenlemek için yetkilendirildi ve İspanya'daki ayaklanmayı bastırdı, bu harekât sonucu merkezi otoriteyi sağlamak için yakın İspanya eyaletini kurdu. MÖ 191'de Manius Acilius Glabrio komutası altına atandı ve Thermopylae'deki bir savaşta Selevkos kralı III. Antiochus'u yendi. Kısa zaman sonra Scipio ailesinin destekçilerine yönelik ithamlarına komutanı Glabrio'yu dahil etmiştir. Politik anlamda saldırgan bir tavırla Lucius Scipio ve Scipio Africanus'un siyasi etkisini kırdı. MÖ 184'te iş arkadaşı Flaccus ile birlikte censorlük (denetçi) makamına seçilerek başarılarına devam etti. Censor Roma'daki nüfus kayıtları, ahlaki düzen ve bilirkişilik konularında görevli bir memurdu. Censor olarak yaptığı en önemli işler; mos majorum'u (ataların geleneği) korumak ve Roma'yı yozlaştıran bir etkiye sahip olduğuna inandığı Helen geleneğine karşı mücadele etmekti. Lüks tüketim malları için vergi koymakla kalmayıp senato üyeliklerinde yeniden değerlendirmeye gidip uygun olmayanları çıkardı. Vergi toplanması sırasındaki suistimallari araştırdı, kamusal binaların yapımına önem verdi ki, Basilica Porta (Roma'nın ilk sebze-meyve hali) onun döneminde yapıldı. Cato'nun censorlüğü oldukça etkin, sert ve marjinaldi; bu yüzden derin bir iz bıraksa da toplumdan fazla destek görmedi. Bu görevi sırasında çok fazla düşman kazanmıştı ve bunun bedelini de kendisini 44 kez mahkemelerde savunmak zorunda kalarak ödedi. Görevi sonrası bu ahlaki prensipleriyle ilgili vaazlar verdi ve özellikle kadınların ekonomik özgürlüğünü sınırlayan yasalardan yana tavır aldı. Cato, ömrünün son yıllarında çiftlik yöneticiliği, tefecilik ve borsa ile uğraştı ve aynı zamanda kitaplar da yazdı. MÖ 153'teki Kartaca elçiliği sırasında Roma'nın bu eski rakibinin küllerinden doğduğunu ve gelecek vadettiğini görüp Carthago delenda est yani Kartaca yıkılmalıdır deyişini şiar edindi ve her senato konuşması sonrası bunu ifade etti. İlginç şekilde Roma'nın Kartaca'ya savaş açtığı MÖ 149 yılını da görmüştü. Daha önce de ifade edildiği gibi Cato'nun Helen ve Scipio düşmanlığının altında plep bir aileden gelmesi yatıyor olabilir; ama ne olursa olsun prensip sahibi biriydi.^[1]

Cato'nun en önemli özelliklerinden biri de Latin edebiyatına yaptığı tartışmasız katkıdır. Bilge ve nüktedan biri olsa da tavırlarında kaba bir köylüyü andırıyordu. Plep kökenlerine bağlanabilecek bir tavır muhtemelen. Birçok kitap yazan, konuşmalarının çoğunu kaydeden biriydi; ancak bu konuşmaların salt yarısı hakkında parçalı bilgiler vardır. Eserlerinden günümüze yalnız De agricultura adlı kitabı tam olarak kalmıştır ve bu eser tam olarak korunmuş en eski Latince kitaptır. Tarımsal açıklamalar, küçük işletmelerin büyütülmesi ve hayvan otlatma ile ilgili ciddi bilgiler içermektedir. İlk Latince Roma tarihi Origines'in de yazarıdır. Tıp, hukuk, askeri bilimler vb. konularında da kitaplar yazmıştır.^[1]

• De agri cultura ya da de re rustica
• Origines
• Orationes circa centum quinquaginta quarum nonnulla fragmenta subsistunt
• De re militari
• De lege ad pontifices auguresque spectanti
• Praecepta ad Filium
• Historia Romana
• Carmen de moribus
• Apophthegmata

• De agri cultura 2 29 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Origines 7 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Orationum fragmenta

Romalı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.