Cunda

Cunda ya da Alibey Adası (Yunanca: Μοσχονήσι Moshonisi, Grekçe: Εκατόνησα Hekatonisa),^[1] idari bakımdan Balıkesir'in Ayvalık ilçesine bağlı bir ada. Ayvalık koyundaki Ayvalık Adaları olarak adlandırılan irili ufaklı 22 adanın içerisinde yerleşime açık tek ada Alibey'dir. Türkiye'nin Ege Denizi'nde bulunan sırasıyla Gökçeada, Bozcaada ve Uzunada'dan sonra 4. büyük adasıdır. Konumu gereği Batı Anadolu'da deniz yollarının kesişme noktasında bulunan bir adadır.

13 Nisan 2023'te, Cunda Adası cumhurbaşkanlığı kararı ile doğal sit alanının koruma statüsünün yeniden değerlendirilmesi sonucunda kesin korunacak hassas alan olarak tescil ve ilan edildi.^[2]

Index Anatolicus'a göre Cunda isminin kökeni Türkçe yaban atı anlamına gelen yunt kelimesine dayanmaktadır. Piri Reis'in Kitâb-ı Bahriye eserinde Ayvalık Adaları'nın bütünü için "Yund Adaları" adı kullanılmıştır. Cunda'nın, Türkçe yunt adının Rum telaffuzuna uydurulmuş biçimi olduğu belirtilmektedir. Bu isim günümüzde sadece en büyük ada için kullanılmaktadır. 1922'den sonra adaya Kuvâ-yi Milliye reislerinden Ali Çetinkaya onuruna Alibey adı verilmiştir.^[3]

Ada MÖ 454'te Atina'ya haraç ödeyenler listesinde, MS 150'de ise Batlamyus'un Coğrafya eserinde Pordoselênê (Πορδοσελήνη) olarak geçmektedir. Modern Rumca Μοσχονήσι (Mosxónisi) adı "misk adası" anlamına gelmektedir.^[3]

Adanın nüfusunun çoğunluğu Girit ve Midilli adalarından Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi zamanında göç eden Türklerden oluşmaktadır. Bu yüzden adanın yaşlı nüfusunun çoğu Yunancayı bilmektedir. Son yıllarda ada nüfusu, emeklilik günlerini sakin bir yörede geçirmek isteyen büyük şehir sakinleri tarafından arttırılmıştır.

Adanın nüfusu 2000 yılı itibarıyla 3.000'dir. Ancak bu rakam yazın 20.000'e kadar çıkabilir.^{[güncellenmeli]}

Alibey Adası'nın anakaraya bağlantısı iki ayrı köprü ile sağlanmaktadır. Dolap Boğazı mevkiinde 1964 yılında inşa edilmiş olan Türkiye'nin ilk boğaz köprüsü, Alibey ve Lale adalarını birleştirmektedir. Lale Adası ise anakaraya 1817 yılında denizin doldurulmasıyla yapılan 700 metrelik bir hemzemin bir köprü-yol ile bağlanmaktadır.

Alibey Adası son yıllarda yerli turizm merkezleri arasına girmiştir. Özellikle sahil şeridindeki balık lokantaları ile bilinir. Günlük tekne gezileri sayesinde civar adalara ve adanın karadan ulaşılması zor bölgelerine gitmek mümkündür. Midilli Adası'na günü birlik seferler ise özellikle yaz aylarında yabancı turistlerin adaya ve Ayvalık'a gelmelerini sağlamıştır.

Ada halkının turizm yanında iki büyük geçim kaynağı vardır: zeytincilik ve balıkçılık. Ada zeytinleri özellikle zeytinyağı üretimi için uygundur.

Alibey Adası doğal güzellikleri ve tarihi yapıları nedeniyle koruma altına alınmış ve 1976 yılında Ayvalık ve çevresindeki 17.900 hektarlık alan doğal ve tarihi sit alanı olarak kabul edilmiştir. Alibey Adası'nda mübadele öncesinden, Rum Ortodoks cemaatinden kalma birçok kilise ve manastır mevcuttur. Bu yapıların koruma altına alınması ancak Alibey Adası'nın tanınması ve restorasyon için sermaye aktaracak sponsorların adada mülk satın almaları ile mümkün olabilmiştir. Son olarak 'Aşıklar Tepesi' olarak bilinen mevkide bulunan değirmenin restorasyonu 2006 yılında tamamlanmış ve ziyarete açılmıştır. Adada, hâlen restorasyon için sponsor bekleyen pek çok tarihî eser bulunmaktadır.

Adadaki tarihi binalardan bazıları aşağıdaki gibidir:

• Çamlı Manastır/Taksiyarhis Ta Çamya: Ada merkezinden yaya olarak ve Patriça yolundaki Ekşi Çeşme'nin solundaki yol izlenerek yarım saatte varılabilir
• Koruyan Meryem Manastırı/ Panagias Tis Lekai :Ayvalık Dalyan Boğazı'ndan çıkışta sağda zeytin ağaçlarının arasından gözüken boğaza hakim manzaralı restore edilmiş özel mülk
• Ay Işığı Manastırı/ Ai Dimitri Ta Salina: Patriça 2. köyden yürüyüşle 45 dakika mesafededir
• Ayos Apostolos Manastırı/ Adaya giderken köprüyü geçtiğinizde soldaki sahil yoluna saptığınızda 500 metre mesafe sonra sağ yukarıdaki küçük tepeciktedir
• Tavuk Adası Manastırı/Ayiu Ionnu Tu Podromu: Alibey Adası'nın karşısındaki Tavuk Adası üzerinde inşa edilmiştir
• Güvercin Adası Manastırı/Ai Yorgi: Pateriça Körfezinin ortasında, andezitten oluşmuş küçük bir adanın üzerinde inşa edilmiştir
• İlyas Peygamber Manastırı/Profit İliya: Köprünün Ada'ya giriş yönünde 200 metre sonra deniz tarafındadır; temel kalıntılarından az miktarı geriye kalmıştır.
• Kızlar Manastırı/Evangelistriya
• Panaya Kilisesi
• Taksiyarhis Kilisesi
• Hamidiye Camii

• 
  Alibey/Cunda Adası, bir balıkçı lokantasından görünüm
• 
  Alibey/Cunda Adası sahili
• 
  Alibey/Cunda Adası yanındaki küçük Tavuk adasından ve üstündeki tarihi kilise kalıntılarından bir görüntü
• 
• 
  Taksiyarhis Kilisesi
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  "Mis Kokulu" isimli Rum tavernasinda şarkıcılar Yunanca ve Türkçe karışık şarkı söylerken.
• 
  Adanın Arka tarafındaki Patriça Koyundaki Manastır
• 
  Cunda Adası'nda bir yeldeğirmeni
• 
  Cunda Adası'ndaki yeldeğirmeninden Edremit Körfezi'ne bakış

Wikimedia Commons'ta Cunda ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Harvard ve Koç Üniversitelerinin ortak Osmanlı Türkçesi Yaz Okulu, 1997 yılından beri Alibey Adası'nda gerçekleşmektedir.

• Gencer, Ceylan İrem (2006). Cunda Adası'nda Tarihi Çevre Koruma ve Sıhhileştirme Çalışması (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.