Debian

Debian GNU/Linux
Debian 12 ekran görüntüsü
Geliştirici(ler)Debian Projesi
İşletim sistemi ailesiUnix tipi
Paket yöneticisidpkg
Üretime hazır olduğu tarih15 Eylül 1993[1]
Son kararlı sürümü12.6 "Bookworm" (30 Haziran 2024)
Kaynak türüAçık kaynak
LisansBaşta GPL ve diğer özgür yazılım lisansları[2][3]
Çekirdek türüMonolitik: Linux, kFreeBSD
(deneysel: Micro: Hurd)
Güncelleme yöntemiAPT
Platform desteğii386, AMD64, PowerPC, SPARC, ARM, MIPS, HPPA, S390, IA-64
Kullanıcı arayüzüGNOME
Cinnamon
KDE Plasma 5
LXDE
LXQt
MATE
Xfce
Web sitesiwww.debian.org
Dil sayısıÇokdilli (Türkçe dahil)[4]

Debian (/ˈdɛbiən/), 1993 yılında başlatılmış, Dünya'nın çeşitli bölgelerindeki gönüllüler tarafından hazırlanan; GNU/Hurd, GNU/Linux gibi farklı çekirdek seçeneklerine dayalı tamamen özgür bir Linux dağıtımıdır. En yaygın GNU/Linux dağıtımlarından biri konumundaki Debian, aynı zamanda Elive, Knoppix, Linux Mint, Mepis, Pardus, Parsix, Ubuntu, Peppermint OS ve Xandros gibi birçok GNU/Linux dağıtımına da kaynak teşkil etmekte ve Google başta olmak üzere iyi tanınan birçok Web sitesinde de tercih edilmektedir. Debian, farklı işletim sistemi çekirdekleriyle birlikte AMD64, ARM, DEC Alpha, i386, IA-64, PowerPC, SPARC, MIPS, HPPA, S390 gibi çok sayıda donanım platformunda da çalışabilmektedir. Desteklediği donanım ve çekirdek zenginliğinin yanı sıra Debian'ı diğer dağıtımlara nispetle özgün kılan en önemli husus, dağıtım kapsamındaki yazılımların bütünüyle özgür lisans şartlarına sahip olması, yazılım özgürlüğünü denetlemek ve sürekli kılmaya yönelik bir Debian Sosyal Sözleşmesi'nin bulunmasıdır.

1993 yılında Purdue Üniversitesi'nde bir öğrenci olan Debian'in kurucusu Ian Murdock, "Debian Manifesto" isimli yazısında Debian'ın misyon ve felsefesini anlatmıştır. Bu doğrultuda Debian, İnternet üzerindeki ilk demokratik topluluklardan birini temsil etmektedir. 1996 yılında Ian Murdock'ün yeri Bruce Perens'e geçerken Ian Murdock, 2015 Aralık ayında ölümüne kadar Debian projesi içerisinde çalışmaya devam etmiştir.

"Debian" adı, Ian Murdock'ın kız arkadaşı (daha sonra eşi olmuştur) Debora'nın Deb'i ve Ian'ın ismi yan yana getirilerek oluşturulmuştur.

Debian'da, kendine özgü bir paket (uygulamalar) üslubu olan .deb kullanılmaktadır. Paket yönetimi için alt seviyede dpkg ve buna eşlik eden bir dizi araçla birlikte daha üst seviyede APT denilen gelişkin bir paket yönetim sistemi de mevcuttur. İstenilen bir paketin bağımlı olduğu diğer paketlerle birlikte İnternet veya CD-ROM gibi ortamlar üzerindeki paket arşivlerinden otomatik olarak kurulumuna imkân veren APT sistemini, apt-get adında basit bir komut satırı istemcisiyle veya ncurses tabanlı bir metin arayüzü sunan dselect, aptitude veya GTK+ tabanlı bir grafik kullanıcı arayüzü sunan synaptic gibi uygulamalarla kullanmak mümkündür. Debian'ın on binlerce derlenmiş paket içeren zengin paket depoları sayesinde belirli bir uygulamayı kurmak veya kurulan bir paketi yeni sürüme yükseltmek oldukça basittir. İnternet üzerindeki paket depoları Dünya'nın çeşitli konumlarında yansılanmaktadır. apt-spy, netselect-apt gibi araçlarla bulunduğunuz konuma en yakın depoyu seçmek ve bu suretle sistemi ağ üzerinden sürekli güncel durumda tutmak mümkün olmaktadır.

Kurulum

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yazı modunda kurulum
Grafiksel kurulum arayüzü seçeneği

Debian'ın ihtiyaca uygun kurulum kalıp dosyasını, yazılımın Web sitesindeki edinme30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bölümünden temin etmek mümkündir. Debian'ın farklı mimarilere yönelik çeşitli kalıp dosyaları bulunmaktadır. Debian'ın Web sitesinde bu kalıplardan amd64 seçeneği 64-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayara yöneliktir. i386 seçeneği ise 32-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayarlar içindir.

Debian 4.0 sürümü ile Debian-Installer kurulum aracına grafiksel arayüz seçeneği eklenmiştir. Yazı ve grafik ortamında basit kurulum seçeneğinin yanı sıra gelişmiş kurulum seçenekleri mevcuttur. Debian kurulum medyasını (CD, DVD ya da USB bellek) bilgisayara takıp kurmak istendiğinde ilk ekranda Install, Graphical install, Advanced Options gibi seçeneklerin yer aldığı bir ekran görülür. Burada en başta yer alan Install seçeneği, metin tabanlı basit kurulum yöntemini ifade eder. Grafiksel arayüz üzerinden kurulum yapabilmek için bu ekranda İngilizce: Graphical install seçeneği kullanılmalıdır.

Sürümler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Debian'ın şu ana kadarki sürüm isimleri Toy Story (Oyuncak Hikâyesi) filmindeki karakterlerden alınmadır. Debian 3 değişik şekilde bulunabilir: Kararsız, Deneme, Kararlı

Kararsız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sürümün adı sid olup yeni geliştirilen ya da güncellenmiş paketlerin deneme sürümünden önce ilk konulduğu sürümdür. Dolayısıyla en güncel sürüm olmakla birlikte kararsız oluşundan dolayı çalışma garantisi yoktur. Daha çok Debian geliştiricileri tarafından kullanılır. Büyük bir hatası olmayan paketler buradan deneme sürümüne aktarılırlar.

Kararsız sürüm olduğu için adı Oyuncak Hikâyesi filminin kötü karakteri olan Sid olarak seçilmiştir.

Deneme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Geliştirilmesi test aşamasında devam eden sürümdür. Tam anlamıyla kararlı değildir. Kararsız sürümden paketler bu sürüme aktarılıp burada denemeye bırakılırlar. Deneme aşaması birkaç yıl devam eder ve sonunda yeni kararlı sürüm olarak ilan edilir. Debian'ın güncel olmasını isteyen kullanıcılar, bu sürümü tercih etmektedirler. Paketlerde günlük yenilemeler olmakta ve kullanıcılar her an işletim sistemlerini güncelleyebilmektedirler. Fakat deneme aşamasında bir sürüm olduğu için dikkatli olmak gerekir.

Kararlı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Deneme sürecini bitirmiş kararlı olan sürümlerdir. Birkaç yılda bir yeni sürüm yapılmaktadır. Bugüne kadar sunulmuş ana Debian sürümleri aşağıda sıralanmıştır.

1.0 sürümü asla yayınlanmamıştır. Nedeni ise Infomagic adında bir CD dağıtıcısının Debian'ın geliştirme sürümlerinden birisini 1.0 olarak etiketleyip piyasaya sürmesidir. Karışıklık çıkmaması için ilk kararlı dağıtım 1.1 olarak numaralandırılmıştır.

Sürüm Kod adı Çıkış tarihi Paketler Notlar
1.1 buzz 1996-06-17 474 dpkg, ELF geçişi, Linux 2.0[5]
1.2 rex 1996-12-12 848 -
1.3 bo 1997-06-05 974 -
2.0 hamm 1998-07-24 ≈ 1,500 glibc geçişi. Yeni mimari: m68k [5]
2.1 slink 1999-03-09 ≈ 2,250 APT, yeni mimariler: alpha, sparc [5]
2.2 potato 2000-08-15 ≈ 3,900 Yeni mimariler: arm, powerpc[6]
3.0 woody 2002-07-19 ≈ 8,500 Yeni mimariler: hppa, ia64, mips, mipsel, s390[5]
3.1 sarge 2005-06-06 ≈ 15,400 Modüler kurulum, yarı resmî amd64 desteği
4.0 etch 2007-04-08 ≈ 18,000 Grafiksel kurulum desteği, udev geçişi, modüler X.Org geçişi. Yeni mimari: amd64. Düşen mimari: m68k.[7] Son güncelleme sürümü 4.0r9, yayınlanma tarihi: 2010-05-22.[8]
5.0 lenny 2009-02-15[9] ≈ 23,000[10] Yeni mimari/ikili ABI: armel.[11] SPARC 32-bit donanım desteği düştü.[12] Eee PC tam desteği.[13] Son güncelleme sürümü 5.0.10, yayınlanma tarihi: 2012-03-10.[14]
6.0 squeeze 2011-02-06[15] ≈ 29,000[15] Yeni mimariler/çekirdekler: kfreebsd-i386, kfreebsd-amd64. Düşen mimariler: alpha, hppa, OABI[16] arm.[15] glibc yerine eglibc [17] Bağımlılık tabanlı önyükleme sırası ki bu paralel init betiği işlemine izin verir.[18] GTK 1'e kadar eski kütüphaneler çıkarıldı.[19] Varsayılan Linux çekirdeğinde, özgür olmayan donanım yazılımları tasfiye edildi.[20]
7 wheezy 2013-05-04[4] ≈ 36,000[4] 32-bit ve 64-bitlik paketlerin aynı sistemde kullanılmasını sağlayan çoklu mimari (multiarch) desteği.[21]

Yeni mimariler: armhf­,[22] s390x.[23] Qt 3 kadar eski kütüphaneler çıkarıldı.[24]
UEFI ile yükleme ve önyükleme desteği ("Secure Boot" henüz desteklenmiyor).

8 jessie 2015-04-25 [25] ≈ 43,000[26] Yeni öntanımlı başlatıcı sistemi systemd dahil edildi.[26]

32-bit UEFI sistemlerde çalışan 64-bit çekirdekler için, 32-bit sistemlerde UEFI desteği ve birçok bilinen firmware hatasının giderilmesi.[26]

9 stretch 2017-06-17 ≈51,000 5 Şubat 2017'de "Freeze", ağ arabirimlerinin yeni isimleri, MySQL standardı yerine MariaDB, [58] Nftables ilk kez dahil edildi
10 buster 2019-07-06 [27] ≈60,000 -
11 bullseye 2021-08-14[28] ≈60,000
12 bookworm 2023-06-10 - Güncel sürüm
Renkler ve anlamları: Eski sürüm; desteklenmiyor Eski sürüm; hâlâ destekleniyor Güncel sürüm Gelecek sürüm

Debian tabanlı dağıtımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Debian tabanını kullanan çok sayıda Linux dağıtımı vardır.[29] Bu dağıtımların geniş bir listesine Debian'ın web sitesinden ulaşılabilir.[30]

Debian tabanlı başlıca Linux dağıtımları, alfabetik olarak şöyle sıralanabilir:

Debian Projesi öncüleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Debian projesinin kurucusu Ian Murdock ve sonrasında gelen proje liderleri aşağıda sıralanmıştır.[31][32]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "www.ibiblio.org". 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2014. 
  2. ^ "License information". 25 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2009. 
  3. ^ "Debian GNU/Linux Licenses". Ohloh. 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2009. 
  4. ^ a b c "Debian 7.0 Wheezy yayınlandı"". 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  5. ^ a b c d "A Brief History of Debian: Debian Releases". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  6. ^ "Debian GNU/Linux 2.2, the "Joel 'Espy' Klecker" release". 15 Ağustos 2000. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  7. ^ "Debian GNU/Linux 4.0 released". 8 Nisan 2007. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  8. ^ "Debian -- News -- Debian GNU/Linux 4.0 updated". 12 Mart 2012. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  9. ^ "lists.debian.org/debian-devel-announce/2009/02/". 20 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  10. ^ "Debian GNU/Linux 5.0 released". 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  11. ^ "Release Update: arch status, major transitions finished, freeze coming up". 2 Haziran 2008. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  12. ^ "Retiring the sparc32 port". 18 Temmuz 2007. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  13. ^ "Bits from the Debian Eee PC team, summer 2008". 3 Ağustos 2008. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  14. ^ "Debian -- News -- Updated Debian 5.0: 5.0.10 released". 10 Mart 2012. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012. 
  15. ^ a b c "Debian 6.0 "Squeeze" yayınlandı". 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  16. ^ "Wiki.debian.org'da "Terminology" sayfası". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  17. ^ "Aurelien's weblog: Debian is switching to EGLIBC". 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009. 
  18. ^ "LSBInitScripts/DependencyBasedBoot". 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2011. 
  19. ^ "ReleaseGoals/RemoveOldLibs". 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013. 
  20. ^ "Debian 6.0 "Squeeze" to be released with completely free Linux Kernel". 6 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2010. 
  21. ^ "Debian 7 Wheezy to introduce multiarch support". Debian. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2011. 
  22. ^ "ArmHardFloatPort - Debian Wiki". 20 Ağustos 2012. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013. 
  23. ^ "Bit from the Release Team: armhf and s390x". 7 Haziran 2012. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2011. 
  24. ^ "Ana's blog » Blog Archive » post and pre-release fun". Ekaia.org. 7 Şubat 2011. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2011. 
  25. ^ "Jessie (cowgirl) in Toy Story 2 and Toy Story 3". 10 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  26. ^ a b c "Debian 8 Jessie released". Debian.org. 25 Nisan 2015. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2020. 
  28. ^ "Debian -- News -- Debian 11 "bullseye" released". www.debian.org. 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2021. 
  29. ^ "Software distributions based on Debian". 29 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  30. ^ http://www.debian.org/misc/children-distros29 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  31. ^ What does a Debian Project Leader do 25 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. www.debian.org
  32. ^ "A Brief History of Debian Chapter 2: Leadership". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2008. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Debian&oldid=33685917" sayfasından alınmıştır