Eşref Musa

Eşref Musa veya Melik Eşref Musa (Tam ismi: "Melik Eşref Muzaffereddin Musa bin Nasır Yusuf bin Mesud Yusuf") (d.1240 - ö.1254) çocuk yaşında Emir Aybeg tarafından ismen son Eyyubiler Mısır Sultanı olarak 1250-1254 döneminde Mısır Sultanı olarak tahta geçirilmiş ve tahttan indirilmiş hükümdar.

Eşref Musa'nın ailesinin aslı hakkında tarihçiler arasında tartışmalar bulunmaktadır. Bazı tarihçilere göre babası Yusuf olup dedesi Mesud Yusuf Eyyubilerin son Yemen Emiriydi. Eyyubilerin Yemen'deki hakimiyeti sona erince ailece Mısır'a yerleşmişlerdi.

Diğer tarihçiler Eşref Musa'nın babasının önce Halep Emiri sonra Suriye Sultanı olan Aziz Muhammed olduğu; dedesinin Halep Emiri olan Aziz Muhammed ve dedesinin babasının Halep Emiri Zahir Gazi olduğunu bildirirler.^[1]

Mısır'da Eyyubilerin hükümdarlık yapmalarının efektif olarak sona ermesi 1249'da Yedinci Haçlı Seferi sırasında Mısır'da Dimyat kalesine hücum edip Mısır'ı istila etmek için harekâta başlamaları sırasında Eyyubiler Mısır Sultanı Salih Eyyub'un 22 Kasım 1249'da ölmesi ve veliahtı olan Muazzam Turanşah'ın Hasankeyf'te olması dolayısıyla Mısır'ı ve Mısır ordusunu idare eden kölemen memlüklü emirlerin yardım desteği ile Sultan Salih Eyyub'un dul eşi olan Şecer-üd-Dürr'un Mısır tahtına geçtiğinin kabul edilmesi ile efektif olarak sona ermiştir. Sultan Salih Eyyub'un ölümünü Şecer-üd-Dürr önce gizli tutmuştur.

Şubat 1250'da Mısır Sultanı olması gereken Muazzam Turanşah Mısır'a gelene kadar tek olarak Sultana Şecer-üd-Dürr efektif olarak Mısır hükümdarı olmuştu. Şubat 1250 Muazzam Turanşah Mısır'a erişince Sultan Salih Eyyub'un ölümü halka ilan edilmiştir. 6 Nisan 1250 "Fariskur Muharebesi" ile "Yedinci Haçlı Seferi" ile gelmiş olan Haçlı orduları büyük bir mağlubiyete uğratılıp, en önemli komutanları olan Fransa Kralı IX. Louis dahil, ordu esir alındı. Bu tarihten sonra Muazzam Turanşah ile Şecer-üd-Dürr ve etrafındaki memlüklü kölemen emirler arasında çatışma iyice ortaya çıktı. Muazzam Turanşah 2 Mayıs 1250'de memlüklü emirleri tarafından suikasta maruz kalıp öldürüldü.

Şecer-üd-Dürr Kahire Kalesinde memlüklü kölemen emirler tarafından Mısır Sultanı olarak ilan edildi ve memluklu emirlerinden İzzeddin Aybeg Mısır orduları "Başkomutanı (Atabek el-Asakir)" oldu. Fakat Şam, Suriye ve Filistin'de bulunan Eyyubiler hanedan mensubu emirler ona biat etmeyi kabul etmediler. Bağdat'ta bulunan Abbasiler Halifesi Mustasım Billah'da Şecer-üd-Dür'ün Mısır hükümdarlığını onaylamadı. Memluklular bu onayı sağlamak için bu tahta geçme olayından üç ay sonra Emir İzzeddin Aybeg'i Mısır Sultanı olarak ilan ettiler. Aybeg Mısır tahtından feragat ettiğini ilan eden Şecer-üd-Dür ile evlendi.

Şam sehri idarecileri şehre Eyyubiler Halep Emiri olan Nasır Yusuf'u çağırdılar ve o da Eyyubiler Suriye Sultanlığı görevine geçtiğini ilan etti. Eyyubiler Hama Emiri II. Mansur Muhammed de Şam'a geldi ve en yaşlı Eyyubiler lideri olarak bir Eyyubiler hükümdarları grubu toplanmasına başlandı ve gruba daha az önemli Eyyubiler Hanedanı mensubu hükûmet idarecileri de katıldı. Bu grup Mısır'ı ele geçirip Eyyubiler idaresini Mısır'da yeniden kurma amacı ile Mısır'a bir sefer tertip etme hazırlıklarına başladı.

Mısır'ı idare eden Kahire'de yerleşmiş olan Memlük emirleri ve özellikle kısa bir zaman önce Mısır Sultanı ilan edilmiş olan Aybeg, bu gelişmeden hiç hoşlanmadılar. Kahire ve Mısır'da bulunan Eyyubiler destekçilerini tutukladılar. Suriye ve Filistin'den gelen bir Eyyubiler ordusu Kahire'yi eline geçirse bu şehirde onları çok sevinçle karşılayacak bir kalabalık halk bulunacağından ve kendilerinin sadece siyasi iktidar güçlerini kaybetmekle kalmayıp hayatlarını da kaybedeceklerinden korkmakta idiler. Bu nedenle temkinli davranarak kendi idarelerinin meşruluğuna işaret etmek üzere Kahire'de göstermelik ismen bir Eyyubiler hükümdarının bulunmasını kabul ettiler. Bunu sağlamak için Mısır Sultanı ilan edilmiş olan memluklu Aybeg'in bir hafta gibi geçici bir süre için sultanlıktan ayrıldı ve onun yerine Mısır Sultanı olarak Eyyubiler hanedanı mensubu olan 6 yaşında bir çocuk olan Eşref Musa Mısır Sultanı olarak ilan edildi. Ama Aybeg "Ortak hükümdar" olarak Eşref Musa'nın dört yıllık hükümdarlığı boyunca ülkeyi yönetti.

Eyyubiler Suriye ordusu ve diğer daha az önemli Eyyubiler hükûmet idarecilerinin orduları Suriye Sultani ilan edilmiş Nasır Yusuf komutasında Mısır'a girdi ve Kahire'ye ilerlemeye koyuldu. Bu ordular Kahire'den gelen ve memlüklü emirler komutasındaki ordu ile Kahire dışında "Salihiye Muharebesi" adı verilen bir muharebeye girişti. Salihiya Muharebesi'nden memluklular ordusu galip çıktı ve Nasır Yusuf komutasındaki Eyyubbiler ordusu geri püskürtüldü. Nasır Yusuf en son olarak "Kora Muharebesi"'nde yenildi. Sonraki birkaç yılda Memlüklüler ellerinde bulunan arazileri genişleterek Filistin ve Suriye'nin güney kısımlarının idaresini ellerine geçirdiler. Suriye'de bulunan Eyyubiler hükümdarları bir Memlükler ordusunun Suriye'yi istila etmesinden korkmaya başladılar.

1254'te Mısır Sultanlığı devletini efektif olarak idare eden Aybeg'in idaresine karşı bir başka tehdit ortaya çıktı. Aybeg, Bahri Memluklularının lideri olan Emir Fariseddin Aktai'in ve ona bağlı olan memlüklülerin gayet ün kazanıp devlet içinde devlet olup Aybeg'in idaresine karşı geleceğinden korkmaya başladı. Emir Fariseddin Aktai yeni evlenmek istediği kişi ile Kahire kalesinde ikamet etmek için Aybeg'den izin istedi. Bu evlenmek istediği kadın Eyyubiler Hama Emiri Mansur'un kız kardeşi idi. Mısır'ın efektif lideri olan Emir Aybeg Emir Aktai'in bu evlilikle kendini meşru Eyyubiler Sultanı olarak ilan edeceğinden korktu. Emir Aybeg, Emir Kutuz ve diğer memlukluler bir komplo hazırladılar ve Emir Fariseddin Aktai sultanlık sarayında öldürüldü. Emir Fariseddin'e bağlı olan memlüklüler, Fariseddin'in yakın arkadaşı olan Emir Baybars Bundukdarî dahil, ya Kerek'a ya da Suriye'ye kaçtılar.

Böylece Aybeg iktidarını sağlamlaştırdı ve bundan sonra, hükümdarlık gücünü sadece kendi adına kullanmaya ve ismen de olsa bu iktidar gücünü diğer bir kişi ile paylaşmamaya karar verdi. Aybag sonra Eşref Musa'yı tahttan indirerek tek başına Mısır'ı yönetmeye başladı.

Eşref Musa'nın tahttan indirilmesiyle Eyyubi egemenliği resmen Mısır da bitti ve Memlûk Sultanlığı yönetimi başladı.

• Eyyûbîler Mısır Sultanlığı
• Eyyûbî Hükümdarları Listesi

• İbn Kesîr, (Tr.Hz: Mehmet Keskin) (2000) Büyük İslam Tarihi - El Bıdaye Ve´n-Nihaye 15 Cilt, İstanbul:Çağrı Yayınları c.13 b.7 s.355. PDF
• Lane Poole, Stanley, (1894), The Mohammedan Dynasties, Londra:Constable and Co. (İngilizce)
• Humphreys, R.Stephen, (1977), From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus 1193-1260, New York:SUNY Press, ISBN 0873952634 (İngilizce)