Eyüpsultan Mezarlığı

Eyüp Sultan Mezarlığı
Diğer ad(lar)	Eyüp Mezarlığı
Konum	Eyüpsultan, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°03′08″K 28°56′00″D / 41.05222°K 28.93333°D / 41.05222; 28.93333
Tür	Sivil Mezarlık
Din	Müslüman Mezarlığı
Durum	Kullanımda

Eyüp Sultan Mezarlığı (Eyüp Mezarlığı olarak da bilinir), İstanbul'un Eyüpsultan ilçesinde, Haliç kıyısında bulunan tarihi bir mezarlık.

Eyüpsultan semti gibi Eyüp Sultan Mezarlığı da adını, Emeviler'in 7. yüzyılda Konstantiniye'ye düzenlediği başarısız seferde (674–678) sancaktarlık yapan ve İstanbul surları önünde şehit düşen Ebu Eyyûb el-Ensarî'den alır. Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin türbesinin burada bulunuşu ve halkın ona yakın gömülme isteği Eyüp Sultan Mezarlığı'nın meydana gelişine neden olmuştur.^[1]

İstanbul'daki en büyük İslam mezarlıklarından biri olan Eyüp Sultan Mezarlığı'nda padişahlar, sadrazamlar, şeyhülislamlar, vezirler, kumandanlar, hanım sultanlar, saray mensupları, din, tasavvuf, ilim, fikir, sanat adamları, şairler ve halktan kişiler gömülmüştür. Eyüp Sultan Mezarlığı, Haliç kıyılarından, Karyağdı Bayırı'na, tepedeki sırtlara ve oradan da Edirnekapı surlarına ulaşmıştır. Edirnekapı ile Alibeyköy'e ulaşan yolların çevresindeki mezar taşları da Eyüp Sultan Mezarlığı'nın uzantısıdır. Haliç çevresi ile sırtlarında yapılan yol çalışmaları ve kamulaştırmalar buradaki mezarlara büyük zarar vermiştir.^[2]

İstanbul'un fethinden hemen sonra Eyüp'te ölülerin gömülmesiyle mezar taşlarında toplumun düşünce yapısı ortaya çıkmıştır. Buradaki ilk mezar taşları gösterişten uzaktır. Anadolu mezar taşlarındaki çeşitlilik, burada da dikkati çekmektedir. Başlıbaşına birer sanat eseri niteliğindeki bu taşlar ölünün kimliği konusunda da bilgi vermektedir.

18. yy'ın sonlarında yeni mermer ocaklarının bulunuşuyla Eyüp Sultan Mezarlığı'nda mermerlerden daha çok yararlanıldığı görülmüştür. Osmanlı türbe mimarisinin uyguladığı plan tipleri, üslup ve bezeme ile burada karşılaşılmıştır. Buradaki açık ve kapalı türbelerde, hazirelerde mermer, taş ve tuğla ile birlikte kullanılmış, çini, kalem işi, ştuk ve yazı da onları tamamlamıştır.^[2]

• Abdurrahman Paşa^[kim?]
• Âdile Sultan
• Alaettin Çelebi^[kim?]
• Alaeddin Ali

Çelebi^[kim?]

• Ayas Mehmed Paşa *Bulak Mustafa Paşa
• Cafer Paşa
• Çifte Gelinler (Çifte Gelenler)
• Defterdar Nazlı Mahmud Çelebi
• Dukaginzade Mehmed Paşa, * Ebu'd-Derda
• Edhem
• Ferhad Paşa
• Feridun Ahmed Paşa
• VZübeyde Fıtnat Hanım *vHacı Beşir Ağa
• Hafir
• Hançerli Sultan *Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa
• Hatice Canan Hanım
• Hubba Hatun
• Hüsrev Paşa
• İzzet Efendi
• Ka'b
• Karabaş Ahmed Efendi *Kırımî Hüseyin Efendi *Lala Mustafa Paşa *Lala Hüseyin Paşa *Mahmud Ağa
• Mahmud Celaleddin Efendi *Mehmed Çelebi
• Mihrişah Valide Sultan
• Mirimiran Mehmed Paşa *Nakkaş Hasan Paşa *Pertev Mehmed Paşa *Siyavuş Paşa
• Sokollu Mehmed Paşa * V. Mehmed (Reşad)
• Şah Sultan *ŞeyhülislamUryanizade Ahmed Esad Efendi
• Semiz Ali Paşa *Şeyhülislam Ebussuud Efendi
• Alâeddin Arabî Efendi
• Ali Kuşçu
• Zekai Dede Efendi *İhtifalci Mehmed Ziya *Pir Ahmed Edirnevi
• Lütfi Paşa
• Hoca Sadeddin Efendi * Mahfiruze Sultan
• Zal Mahmud Paşa^[2]

Fransız yazar Pierre Loti'nin zaman zaman gelerek kahve içtiği söylenen kahvehaneye (Pierre Loti Tepesi) çıkan yokuşun çevresinde tanınmış kişilerin mezarları vardır. Yokuşun hemen başında, 1900'de cihan pehlivanlığını kazanan, 1904'te de ölen Kara Ahmed'in demir parmaklıklı mezarı vardır. Aynı yol üzerinde Kaşgari Murtaza Efendi Cami çevresindeki mezarlıklarda da Türk musikisinin büyük üstadı Zekai Dede Efendi, hattat Kâmil Efendi, Edirne tarihi yazarı Badi Ahmed Efendi, Mareşal Fevzi Çakmak gömülüdür.^[3] Çakmak'ın kabrinin yakınında Nakşi şeyhi Küçük Hüseyin Efendi'nin kabri bulunur. Eyüp Sultan Mezarlığı Nakşibendiler'in gömüldüğü bir yer olarak eski İstanbullular tarafından "Nakşi Tarlası" olarak adlandırılırdı.^[4]

Kaşgâri Tekkesi'nden yukarıda, Karyağdı ismiyle tanınan Bektaşî Tekkesi'ne uzanan yolun iki yanında daha eskiye inen mezar taşlarıyla karşılaşılır. Koca Sinan Türbesi yakınında Eyüb Sultan Türbesi'nin ilk türbedarı ve aynı zamanda II. Bayezid'in tahta çıkışında ona kılıç kuşatan Şeyh Baba Yusuf Efendi'nin, Vezir Sinan Paşa Türbesi yanında Hacı Abdullah Paşa'nın mezarı vardır. Öte yandan Eyüp Sultan Mezarlığı'nda gömülmenin kutsallığı inancı yeni gömü için eski mezarların tahribi sonucunu doğurmuştur. Bu nedenle de Eyüp Sultan Mezarlığı'nda pek çok ünlü kişinin mezarı kırılmış veya kaybolmuştur. Ebu'l-Fazıl Alaeddin Efendi'nin mezarı yerine başkaları gömülmüş, Şeyhülislam Sadi Sadullah Efendi'nin, Ali Kuşçu'nun mezar taşları caminin arkasında kırık olarak bulunmuş ve yerine yerleştirilmiştir.

Eyüp Sultan Mezarlığı'nda yapılan araştırmalar ortaya ilginç tarihi belge niteliğinde mezar taşlarını çıkarmıştır. Nitekim Kırım'da Bahçesaray'da gömülü olduğu sanılan, II. Gazi Giray'ın oğlu Devlet Han'ın mezar taşı Eyüpsultan'da bulunmuştur.

Eyüp Sultan Mezarlığı'nın ilginç bir bölümü de Gümüşsuyu'na çıkan sırtlardaki cellat mezarlığıydı. Cellatlık halk arasında iyi karşılanmadığından bu işi yapanlar ayrı bir mezarlığa gömülmüşlerdir. Buradaki mezar taşları oldukça kalın ve insan büyüklüğündeki taşlardan yapılmıştır. Pier Loti yakınlarındaki cellat mezarlığı bugün tamamen yok olmuştur. Normal mezarlıkla birbirine karışmış ve çok sayıda yeni dönem mezarları oluşturulmuştur. Tek tük bulunabilen cellat mezarlarının birçoğu yeni mezarların arasında kalmış, bazıları ise tahribata uğramıştır. Bazıları ise yeni mezarların yapımında kullanılmıştır.^[5]

Eyüpsultan'a mistik bir görünüm veren mezarlığın büyük bir bölümü, doğanın tahribine, kamulaştırmalara, gecekondu yapımında yok olmalarına, kırılmalarına, modern mezarların onların yerini almalarına karşılık yine de korunmuştur.

En güzel Haliç manzalarından birine sahip olan Pierre Loti Tepesi'yle Haliç kıyısı arasında uzanan Eyüp - Piyer Loti Teleferik Hattı mezarlığın üzerinden geçer. 2005 yılında hizmete giren 384 m uzunluğundaki hat, Maçka - Taşkışla Teleferik Hattı'ndan sonra İstanbul'un ikinci teleferik hattıdır.

• Abdülkadir Töre (1873-1946), besteci
• Adil Serdar Saçan (1962-2023), polis
• Âdile Sultan (1826-1899), divan edebiyatı şairi
• Ahmet Cevdet Oran (1862-1935), yayıncı, yazar ve gazeteci
• Ahmet Haşim (1887-1933), şair ve yazar
• Ali Kuşçu (1403-1474), Osmanlı bilim insanı
• Ali Taygun (1943-2009), oyuncu, yönetmen ve aktivist
• Enver Ören (1939-2013), iş insanı
• Erkan Aydoğan Oflu (1972-2011), oyuncu
• Fikret Adil (1901-1973), gazeteci ve çevirmen
• Gani Turanlı (1926-2005), görüntü yönetmeni
• Hafız Ziya Efendi (1853-), siyasetçi
• Hızır Çelebi (1407-1456), din alimi
• Hüseyin Hilmi Işık (1911-2001), din adamı
• İdris-i Bitlisî, devlet adamı
• İlyas Tetik (1960-2021), besteci ve müzisyen
• Kamil Akdik (1861-1941), hattat
• Kara Ahmed (1870-1902), güreşçi
• Lala Mustafa Paşa (1500-1580), Osmanlı devlet adamı
• Mahmud Esad Coşan (1938-2001), din adami
• Mehmet Ali Ülgen (1887-1952), asker
• Melih Gülgen (1946-2017), sinemacı
• Mevlâna İdris Zengin (1966-2022), lyazar ve şair
• Murat Öztürk (pilot) (1953-2013), akrobasi pilotu ve haber muhabiri
• Mustafa Miyasoğlu (1946-2013), romancı ve yazar
• Necip Fazıl Kısakürek (1904-1983), şair
• Rasim Özdenören (1940-2022), öykü ve deneme yazarı
• Salih Mirzabeyoğlu (1950-2018), örgüt lideri
• Sinan Toros (1943-2013), gazeteci ve muhabir
• Süheyl Eğriboz (1927-2014), oyuncu
• Süleyman Sabit Bey (1846-1885), Osmanlı devlet adamı
• Süleyman Özmen (1948-1970), çatışmada ölen Türk öğrenci
• Topal İzzet Mehmed Paşa (1792-1855), Osmanlı devlet adamı
• Yavuz Bahadıroğlu (1945-2021), İslamcı yazar ve komplo teorisyeni
• Yenişehirli Avni (1826-1884), Osmanlı divan şairi
• Yunus Hazarlı (1893-1965), rütbeli Azerbaycan ve Türk askeri
• Zübeyde Fıtnat Hanım (1725-1780), Osmanlı divan şairi

• Türkiye'deki mezarlıklar listesi
• Konstantinopolis Kuşatması

Wikimedia Commons'ta Eyüpsultan Mezarlığı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.