Fâriskûr Muharebesi (1250)

Fâriskûr Muharebesi, Yedinci Haçlı Seferi'nin son büyük muharebesidir. Muharebe, 6 Nisan 1250'de Fransa Kralı IX. Louis liderliğindeki Haçlılar ile Eyyubi Hanedanı'ndan Turanşah liderliğindeki Mısır kuvvetleri arasında yapıldı. Mansûre Muharebesi'nde daha önceki bir Haçlı yenilgisinin ardından, Fâriskûr, Haçlı ordusunun tamamen yenilgisiyle ve IX. Louis'nin ele geçirilmesiyle sonuçlandı.

Papa Innocent IV'ün Birinci Lyon Konseyi sırasında tam desteğiyle, Fransa Kralı IX. Louis, kardeşleri Charles d'Anjou ve Robert d'Artois eşliğinde Mısır'a karşı Yedinci Haçlı Seferi'ni başlattı. Haçlı seferinin amaçları Mısır'ı yenmek, Mısır ve Suriye'deki Eyyubi hanedanını yok etmek ve Müslümanların 1244'te geri aldığı Kudüs'ü tekrar almaktı.

Gemiler Mısır sularına girdi ve Yedinci Haçlı Seferi birlikleri Haziran 1249'da Dimyat'a çıktı. Louis IX, Mısır Eyyubi Sultanı Salih Eyyub'a bir mektup gönderdi. Dimyat'taki Eyyubi garnizonunun komutanı Emir Fahreddin Yusuf, Sultan'ın Ashmum-Tanah'taki kampına çekildi ve bu durum, Nil'in batı yakasını Dimyat'a bağlayan köprüyü sağlam bırakarak kasabadan kaçan Dimyat halkı arasında büyük bir paniğe neden oldu.

Haziran 1249'da Mısır'ın Dimyat limanını işgal ettikten sonra Louis, üçüncü kardeşi Alphonse de Poitiers liderliğindeki takviye kuvvetlerinin gelişi ve Salih Eyyub'un ölüm haberiyle cesaretlenerek Kahire'ye yürümeye karar verdi. Franklar, Ashmum Kanalı'nı (bugün al-Bahr al-Saghir adıyla bilinir) geçmeyi başardılar ve Mansure'den 3 km (2 mil) uzaklıktaki Gideila'daki Mısır askerî kampına sürpriz bir saldırı başlattılar. Kamptaki, gafil avlanan Mısır birlikleri Al Mansurah'a çekildi ve haçlılar şehre doğru ilerledi. Mısır kuvvetlerinin liderliği, geri çekilen birlikleri yeniden organize etmeyi başaran Memlük komutanları Faris ed-Din Aktai ve Baybars el-Bundukdari'ye geçti. Mısır'ın tüm sorumluluğunu üstlenen Şeceriddür, Baybars'ın Al Mansurah'ı savunma planı konusunda hemfikir oldu. Baybars, haçlı şövalyelerinin şehre girmesine izin vermek için bir kapının açılmasını emretti. Haçlılar, terk edilmiş olduğunu düşündükleri şehre hücum ettiler ve kendilerini içeride sıkışmış halde buldular. Haçlılar, Mısır güçleri ve şehrin halkı tarafından her yönden kuşatıldı ve onlara ağır kayıplar verildi. Bir eve sığınan Robert de Artois (Louis IX'un kardeşi) ve Salisbury'li William, El Mansurah'ta öldürülenler arasındaydı. Savaştan sadece beş Tapınak Şövalyesi sağ kurtuldu. Haçlılar, bir hendek ve duvarın içinde kamp kurdukları Gideila'ya düzensiz bir şekilde geri çekilmek zorunda kaldılar. 11 Şubat sabahının erken saatlerinde, Müslüman güçleri Haçlıların kampına karşı bir saldırı başlattı. Franklar, haftalarca kamplarında kalmaya ve yorucu bir gerilla savaşına katlanmaya zorlandılar. Birçok haçlı esir alındı ve Kahire'ye götürüldü.

27 Şubat'ta yeni sultan Turanşah, Hasankeyf'ten Mısır'a geldi ve Mısır ordusuna liderlik etmek üzere doğrudan Mansure'ye gitti. Gemiler karadan taşındı ve Haçlıların gemilerinin arkasına (Bahr al-Mahala'ya) bırakıldı, Dimyat'dan takviye hattını kesti ve Kral Louis IX'un haçlı kuvvetini kuşattı. Mısırlılar Yunan ateşi kullandı ve birçok gemiyi ve ikmal gemisini yok etti ve ele geçirdi. Kısa süre sonra kuşatma altındaki haçlılar yıkıcı saldırılar, kıtlık ve hastalıktan muzdarip oldu. Bazı haçlılar Müslüman oldu ve taraf değiştirdi.

Kral Louis IX, Mısırlılara Kudüs ve Suriye kıyısındaki bazı kasabalar karşılığında Dimyat'ın teslim edilmesini önerdi. Haçlıların zor durumunun farkında olan Mısırlılar, kuşatma altındaki kralın teklifini reddetti. 5 Nisan'da gecenin karanlığında, haçlılar kamplarını boşalttılar ve kuzeye, dimyat'aa doğru kaçmaya başladılar. Panik ve telaş içinde, kanal üzerine kurdukları bir dubalı köprüyü yok etmeyi ihmal ettiler. Mısırlılar kanalı köprüden geçerek onları Fariskur'a kadar takip ettiler ve Mısırlılar 9 Nisan'da haçlıları tamamen yok ettiler. Binlerce haçlı öldürüldü veya esir alındı. Kral Louis IX ve hayatta kalan birkaç soylusu, yakınlardaki Moniat Abdallah (şimdi Meniat el Nasr) köyünde yakalandılar ve buraya sığındılar. Louis IX, öldürülmeyeceğine dair söz verilmesinin ardından el-Salihi adlı bir hadıma teslim oldu ve iki kardeşi Charles d'Anjou ve Alphonse de Poitiers ile birlikte El Mansurah'a götürüldü ve burada kraliyet şansölyesi İbrahim bin Lokman'ın evine zincirlenerek ve Sobih el-Moazami adlı başka bir hadımın koruması altında hapsedildi. Kral Louis'in başlığı Suriye'de sergilendi. İbrahim bin Lokman'ın evi, Louis IX ve soylular için bir hapishane olarak kullanılırken, El Mansurah'ın dışında binlerce savaş esirini barındırmak için bir kamp kuruldu.

Haçlıların yenilgisi ve Kral Louis IX'un Fariskur'da yakalanması Fransa'da şok etkisi yarattı. Haçlılar Avrupa'da yanlış bilgiler yayıyordu, Louis IX'un Mısır Sultanı'nı büyük bir savaşta yendiğini ve Kahire'nin onun eline teslim edildiğini iddia ediyorlardı.^[1][2] Fransız yenilgisinin haberi Fransa'ya ulaştığında, Fransa'da Çobanların Haçlı Seferi adı verilen histerik bir hareket meydana geldi.

Louis IX, 400.000 dinar fidye karşılığında serbest bırakıldı. Mısır'a bir daha dönmeyeceğine dair söz verdikten ve Damietta'yı Mısırlılara teslim ettikten sonra, 8 Mayıs 1250'de kardeşleri ve aralarında eski savaşlardan kalma bazı esirlerin de bulunduğu 12.000 esirle birlikte Akka'ya gitmesine izin verildi. Mısırlılar bu esirleri serbest bırakmayı kabul etti. Diğer birçok esir idam edildi.^[3][4] Louis'in kraliçesi Marguerite de Provence kabuslar gördü. Haber (kocası Louis'in yakalanması) onu o kadar korkuttu ki, her uykuya daldığında odasının sakallı Müslümanlarla dolu olduğunu hayal etti ve "Yardım edin! Yardım edin!" diye bağırdı.^[5]

8 Mayıs'ta kutlanan Dimyat Valiliği Ulusal Günü, Louis IX'un 1250'de Mısır'dan kovulmasının yıldönümünü anmaktadır.

Yedinci Haçlı Seferi 1250'de Fariskur'da sona erdi ve o dönemde var olan tüm bölgesel devletler için tarihi bir dönüm noktası oldu. Mısırlılar, Louis'in haçlı seferini yendi ve İslam'ın sağlam bir kalesi olduğunu kanıtladı. Yedinci Haçlı Seferi, haçlıların Mısır'a karşı gerçekleştirdiği son büyük saldırıydı. Haçlılar Kudüs'ü asla geri alamadılar ve Louis IX hariç Avrupa kralları yeni haçlı seferleri başlatma konusundaki ilgilerini kaybetmeye başladılar. Ancak Fariskur savaşından kısa bir süre sonra, Eyyubi Sultanı Turanşah, Fariskur'da öldürüldü ve Al Mansurah'ın aynı muzafferleri olan Memlükler, Mısır'ın yeni yöneticileri oldu. Güney ve doğu Akdeniz havzasının güç haritası dört ana egemenlik arasında bölündü: Memlük Mısır, Eyyubi Suriye, Akka Frankları ve Suriye Hristiyanlari ile Kilikya Ermeni devleti. Mısır Memlükleri ve Suriye Eyyubileri çatışan rakipler haline gelirken, Franklar ve Kilikya Ermenileri ile Antakya Prensliği müttefikti. Avrasya Bozkırı'ndan aniden çıkan Moğollar, ordularını 1241'de Oder Nehri'ne ve Adriyatik'in kuzeydoğu kıyısına kadar batıya doğru sürdüler ve Fariskur Muharebesi sırasında tüm bitişik bölgelere derinlemesine nüfuz ettiler.

Batılı Hristiyanlar ve Kilikya Ermenileri her zaman İslam Dünyası'na karşı Moğollarla büyük bir ittifak kurmayı ummuşlardır. Kilikya Ermenileri 1247'de Moğol egemenliğine boyun eğdiler ve 1254'te Kralları Hetoum Moğolların başkentini ziyaret etti. 1246'da Mısır'a karşı Yedinci Haçlı Seferi'ni tam olarak destekleyen Papa IV. Innocentius, Fransisken elçisi Giovanni da Pian del Carpine'i Müslümanlara karşı bir ittifak araması için Karakurum'daki Moğolların Büyük Hanı'na gönderdi. Ancak, kendisine ve Avrupa krallarına Moğollara boyun eğmeleri gerektiğini söyleyen Güyük Han'dan hayal kırıklığı yaratan bir cevap aldı. 1253'te Mısır'daki yenilgisinden sonra Kral Louis IX, Akka'dan daha önceki Mısır seferinde kendisine eşlik eden Fransisken rahibi Rubruck'lu William adında başka bir elçi gönderdi, ancak bunun cevabı da olumsuz oldu.

1258'de Hulagu Han liderliğindeki yaklaşık 50.000 kişilik bir Moğol ordusu Bağdat'ı yağmaladı ve Abbasi Halifeliğini tasfiye etti, ardından Suriye'ye ilerledi ve Şam'ı ele geçirdi. Mısır'a giden yol artık açıktı. Moğollar, Mısır'a Moğollara boyun eğmesini isteyen tehdit edici bir mesaj gönderdi. Ancak Hulagu, kuvvetlerinin büyük kısmıyla Bağdat'ın batısına çekildi ve sadece komutanı Kitbuga ile birlikte 10.000 kişilik (tek bir tümen) bir garnizon bıraktı. 1260'ta Memlük Sultanı Kutuz ve komutan Baybars el-Bundukdari liderliğindeki bir Mısır ordusu - aynı El Mansurah muzafferleri - bu Moğol kuvvetini Ayn Calut'ta yok etti. Savaşta öldürülen Moğol ordusunun komutanı, Kilikya Ermenistanı'nın Hristiyan kralı ve Antakya'nın Hristiyan prensi eşliğindeki bir Nasturi Hristiyan olan Kitbuga'ydı. Tarafsız kalan ve Kutuz tarafından ihanet etmemeleri konusunda uyarılan Akka Frankları, Mısır ordusuna geçit verdi. Muzaffer ordu Şam'ı aldı ve Suriye, Memlüklerin egemenliğinin bir parçası oldu.

Daha sonra, Sultan Zahir Baybars el-Bundukdari döneminde, Kilikya Ermenileri ve Antakya Prensliği Moğollarla ittifakları için büyük bir bedel ödemek zorunda kaldılar. Ayn Calut Muharebesi'nden sonra Memlükler, Moğolların Suriye'ye yaptığı üç işgali daha püskürttüler. Baybars yönetimindeki Mısır Memlük Sultanlığı'nın çabaları sayesinde İslam, doğduğu tarihten bu yana hiçbir zaman bu kadar büyük bir tehlike altında olmamasına rağmen, birleşik Haçlılar ve Moğol istilalarından sağ kurtuldu.

1257'de, Avrasya bozkırının batı yarısındaki Altın Orda Moğolları İslam'a dönüp Memlüklerle ittifak kurunca (bkz. Berke-Hülagu savaşı) Moğol İmparatorluğu ciddi bir bölünme yaşadı ve sonraki yıllarda diğer Moğollar da bunu izledi. 1270'te Louis IX son girişimini yaptı ve Tunus'a karşı yeni bir haçlı seferi (Sekizinci Haçlı Seferi) düzenledi, oradan tekrar Mısır'a saldırabilmeyi umuyordu, ancak Tunus'ta öldü. Sultan Baybars'ın saltanatı sırasında Frankların Suriye kıyısındaki hakimiyet alanları büyük ölçüde azaldı. Akka ve son Frank kaleleri 1291 ile 1292 arasında Memlük Sultanı el-Eşref Halil tarafından ele geçirildi.