Damdaki Kemancı (film, 1971)

Damdaki Kemancı

Fiddler on the Roof
Filmin, Bill Gold tarafından hazırlanmış afişi
Yönetmen	Norman Jewison
Yapımcı	Norman Jewison Patrick Palmer
Senarist	Joseph Stein
Hikâye (eser)	Tevye the Dairyman (ya da) Tevye and His Daughters
Uyarlama	Sholom Aleichem hikayeleri
Anlatıcı	Tevye
Oyuncular	Haim Topol Norma Crane Leonard Frey Paul Mann Molly Picon Rosalind Harris Michele Marsh Neva Small Paul Michael Glaser Ray Lovelock Alfie Scopp Vernon Dobtcheff
Müzik	Jerry Bock Sheldon Harnick (müzikal) John Williams
Görüntü yönetmeni	Oswald Morris
Sanat yönetmeni	Robert F. Boyle Michael Stringer Peter Lamont
Dağıtıcı	United Artists
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Müzikal
Renk	Renkli
Yapım yılı	1971, ABD
Çıkış tarih(ler)i	3 Kasım 1971
Süre	181 dk. (1979 yeni yayımında 149 dk.)
Ülke	ABD
Dil	İngilizce ve İbranice
Bütçe	22 milyon $[1]
Hasılat	50 milyon $
Diğer adları	Fiddler on the Roof, Anatevka

Damdaki Kemancı, (İngilizce: Fiddler on the Roof) aynı adlı müzikal tiyatro eserinden uyarlanan, 1971 yapımı müzikal film. Fiddler on the roof filminin Türkçede yaygın olarak bilinen adı Damdaki Kemancı'dır. 1972 yılında aynı adla çekilmiş Türkçe bir uyarlaması da mevcuttur.^[2] Damdaki Kemancı, Sholom Aleichem hikâyelerinden Sütçü Tevye (Tevye the Dairyman) ya da Tevye ve Kızları (Tevye and His Daughters) adıyla bilinen hikâyenin 1964 yapımı Broadway'de sahnelenen müzikal gösterisinin, müzikal film olarak çekilmiş halidir. 1905 yılında Rus Çarlığı topraklarındaki bir Yahudi köyü olan Anatevka'da yaşayan fakir, geleneklerine bağlı Sütçü Tevye ve onun kızlarının başından geçen hikâyeleri anlatan film, arka planda da Rus toplumundaki değişimleri, Yahudi toplumunun yaşadığı zorlukları ve pogromları anlatmaktadır.

Film, Yugoslavya'nın bir parçası olan Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti'nde, Lekenik ve Mala Gorica köylerinde ve Zagreb kentinde çekilmiş, filmin sonunda da bu yerleşim yerlerinde yaşayanlara teşekkür edilmiştir. Filmin büyük üne kavuşmasında önemli payı olan ve Damdaki Kemancı karakterinin canlandırdığı sololar da dahil olmak üzere filmin müziklerinde kemanıyla katkı yapan sanatçı ise Isaac Stern'dir.

Norman Jewison filmin hem yapımcılığını üstlenmiş hem de yönetmenliğini yapmıştır, filmin senaryosunu ise Joseph Stein hazırlamıştır. Filmin başrolü olan Tevye karakteri için karaktere müzikal gösterilerde hayat veren ve bu sayede üne kavuşan Zero Mostel de düşünülen adaylar arasında olmasına rağmen bu rolü canlandırması için Haim Topol (kısaca Topol) tercih edilmiştir.

Film 1905 yılında Rus Çarlığı topraklarında yer alan Yahudi köyü Anatevka'da yaşayan Tevye ve ailesi etrafında gelişen olaylar merkezinde geçmektedir. Anatevka, iki ana grubun yerleştiği bir köydür; köyün büyük toplumunda Ortodoks Hristiyanlar yer alırken, Tevye'nin de aralarında bulunduğu Ortodoks Yahudiler de köyün küçük toplumunu oluşturmaktadır. Filmde Tevye biz onları rahatsız etmeyiz, şimdiye kadar onlar da bizi. diyerek iki toplumun birbiriyle ilişkisini ifade etmiştir. Tevye Anatevka'yı izleyiciye anlatırken yalnızca fakirliğin zorluklarından, köy yaşamının yoksunluğundan şikayet etmez, aynı zamanda Yahudi olmayan toplumdan gelebilecek tacizlerden sürekli bir korkuyu da ifade etmektedir.

Sütçülük yapan Tevye, Anatevka'da yaşayan diğer Yahudiler gibi çok fakir, geleneklerine bağlı ve çalışkandır. Karısı Golde (Norma Crane) ve beş kızından oluşan ailesi vardır. Karısı Golde kızlarına çeyiz dahi yapamayacak durumda olmaları nedeniyle kızlarını zengin kişilerle evlendirmek istemektedir, Tevye ise bilgili bir damadı tercih etmektedir. Fakat kasabadaki geleneklere göre kızların evliliği ancak çöpçatanın yani Çöpçatan Yente'nin (Molly Picon) uygun bir eşleşmeyi sağlayacak çifti seçmesiyle yapılmaktadır.

Tevye karakteri izleyiciye dönerek doğrudan onlara seslenip konuşarak, gökyüzüne bakıp Tanrı'yla konuşur gibi yaparak filmin bazı sahnelerinde dördüncü duvarı aşmaktadır. Hikâyenin çoğunluğu müzikal formda anlatılmaktadır.Film 2 ana bölümden oluşmaktadır ve 181 dakika sürmektedir.

Film, Anatevka'da yeni bir güne hazırlanan sütçü Tevye'nin seyirciye yönelik konuşmasıyla başlar.^[2] "Dengede kalabilmelerinin" ancak "gelenekleri" sayesinde olabildiğini söylemesiyle ve köydeki herkesin bir çeşit damdaki kemancı olduğunu ifade etmesiyle devam eder. Böylece filmin girişindeki kısa sahnelerin ardından Gelenek (Tradition) adlı ilk müzikal parçaya geçiş yapılır. Tevye'nin günün ilk saatlerindeki hayatı anlatılırken Anatevka'daki annelerin, babaların, oğulların ve kızların günlerini ve hayatlarını nasıl geçirdiği de görülmektedir.

Bu girişin ve ardından gelen jeneriğin sonrasında filmin ilk sahnesinde Golde ve çöpçatan Yente'nin buluşması vardır. Tzeitel için müstakbel damat adayları hakkında konuşurlar ve Yente burada kasap Lazar Wolf'un evlenme niyetini ve Tevye'yle görüşme isteğini Golde'ye iletir. Golde de bu konuyu Tevye'ye açacak ve kasapla Şabat duasından sonra konuşması için onu ikna edecektir. Bu iki sahne arasında kızların söylediği Çöpçatan (Matchmaker) parçası bulunur; bu parçada evlilikleri ve ailelerinin istedikleri adaylar hakkında yorumlar yaparlar. Evde bunlar olurken Tevye satış sırasında ayağı sakatlanan atını ahıra bırakmak için evine geri döner, daha sonrasında da köy meydanına geri dönecektir. Tevye, bu iki sahne arasında filmin en ünlü parçası olan Ah Bir Zengin Olsam (If I Were a Rich Man) parçasını seslendirir. Ardından köy meydanına satış yapmak için gidecektir. Burada satış yapmaya başladığında, bölgedeki Yahudilere uygulanması için Çar'ın çıkardığı kararnamelerin ilk haberleri köye ulaşmaya başlamıştır. Köydekiler bu konuyu tartışırken, konuya yorumlarıyla dahil olan devrimci üniversiteli genç Perchik ile Tevye tanışır. Sohbetin ardından Tevye onu evine, Şabat yemeğine davet eder ve kızlarının eğitiminde kısa süreliğine yardımcı olmasını ister.Yemek, Şabat duası adlı parçayla devam eder. Yemeğin ardından Lazar Wolf ile konuşmaya giden Tevye, karşılıklı içilen içkilerin ardından büyük kızı ile kasabın evliliğini kabul eder ve bunu kutlamak için kasabanın meyhanesine giderler. Meyhanedeki eğlence To Life! (L'Chaim!) parçasıyla başlar. Bu parça söylenirken köydeki Yahudi toplumuyla Ortodoks toplumunun ortak alanlardaki ilişkileri, birbirlerinden nasıl çekindikleri, hatta birbirlerine kızdıkları ve eğlencede ortaklık bulmaları işlenir.

Sabah olduğunda Perchik kızlara dini hikâyeleri kendi görüşlerine göre yorumlayarak aktarmaktadır. Dersin sonrasında Hodel ile Perchik arasındaki ilk duygusal yakınlaşma gerçekleşir ve birlikte dans ederler. Tevye ise sabah kalktığında evlilik haberini önce karısı Golde'ye, sonra kızı Tzeitel'a verir. Tzeitel bu söze karşı çıkar ve babasına onu evlendirmemesi için yalvarır; ki Tevye de bu isteği sonunda kabul edecektir. Bu sahnenein ardından Tzeitel ile evlenmek isteyen ve Tzeitel'ın da sevdiği terzi Motel gelerek Tevye'den kızını ister. Tevye, kendi kendiyle ve Tanrı'yla konuşur gibi yaptığı monoloğun ardından evliliklerine onay verir. Bu damat değişikliğine karısını ikna edebilmek için ise karısının batıl inançlarını kullanır. Akrabalarının ve Lazar Wolf'un eski karısının rüyasına girerek bu evliliği istemediği hikâyesini uydurur ki Golde de bu hikâyeyi bir işaret olarak yorumlayıp kızının evliliğine razı olur. Evlilik kararını Mucizelerin mucizesi olarak yorumlayan Tzeitel ve Motel bunu kutlarken, evlilik çağına gelmiş olan küçük kız Chava da kasabanın Ortodoks halkından olan Fyedka ile okuma merakları vesilesiyle tanışır ve arkadaşlıklarını geliştirmeye başlarlar.

Tzeitel ve Motel'ın düğünlerinin yapılmasıyla birinci bölüm sonlanmaktadır. Düğün sahnesinde, önce Gündoğumu, Günbatımı (Sunrise, Sunset) parçası, evlilik töreni sonrası kutlamada ise Şişe Dansı ve Evlilik Kutlaması (Wedding Celebration/The Bottle Dance) parçaları yer alır. Düğünün sırasında Rus polis memurunun daha önceden Tevye'ye haber verdiği tatsız olaylar yaşanır ve Yahudi karşıtı kalabalık düğünü basar. Köydeki evlerin bazılarını yakar ve Yahudi halka ait olan mallara zarar verirler. Tevye'nin dağılmış düğün alanındaki sahnesiyle birlikte birinci bölüm biter ve araya girilir.

Filmin ikinci bölümüne geçildiğinde artık köye sonbahar gelmiştir ve hasat dönemidir. Devrimci görüşlerini gerçekleştirmek için Kiev'e gitmeye karar veren Perchik, bunu Hodel'a söyler. Aralarındaki ayrılık konuşması birbirlerine sevgilerini ilan etmelerine vesile olur. Sonunda Hodel'a evlilik teklif eden Perchik, eve dönüş yolunda Hodel ile birlikte Tevye'ye rastlarlar. Tevye önce bu nişanlanmaya karşı çıksa da sonunda kabul eder. Her kızının evliliği Tevye'nin inandığı değerlere, geleneklerine daha büyük bir darbe vurmaya devam etmektedir. Kiev'de eylem sırasında tutuklanan Perchik'ten haber alan Hodel, onun peşinden Sibirya'ya gitmeye karar verir ve Hodel da böylece aileden ayrılır.

Motel'ın uzun süredir almak istediği dikiş makinesini aldığı gün, köy meydanında Chava ile Fyedka Tevye'nin yanına gelirler. Chava'nın evlenme isteğine Tevye bu sefer kesinkes karşı çıkar ve farklı inançtan birisiyle evlenmesine izin vermez. Evden ayrılan Chava giderek Ortodoks kilisesinde Fyedka ile evlenir ve kiliseye gidip papazla bu konuyu konuşan Golde durumu öğrenir. Tevye ise bu haberi aldıktan sonra Chava ile yolda karşılaşır. Kızının onların evliliğini kabullenmesini istemesini inancına, cemaatine arkasını dönmek olarak yorumlayan Tevye, bunu kabul etmenin kimliğinden feragat etmek olduğumu söyleyip bunu reddeder.

Evine dönen Tevye ise köylülerin evinde bekleştiğini görmüştür. Rus polis şefi Tevye'nin evine geldiğinde köylüleri orada toplanmış halde bulur. Bütün bölgedeki köylerden Yahudi halkın sürüldüğünü ve bölgeyi üç gün içinde boşaltmaları gerektiğini söyler. Bu haberi duyan Anatevkalı Yahudiler göçe hazırlanır ve hepsi farklı farklı ülkelere gitmeye hazırlanmaya başlar. Tevye ve ailesi de Tevye'nin erkek kardeşi Avram'ın yaşadığı New York'a gidecektir. Tzeitel ve ailesi ise para biriktirmek için bir süre daha şehirde kalacaktır. Bu sürgünden rahatsız olan Chava ve Fyedka da bölgeden göç edip Kraków'a gidecektir ve Chava babasıyla vedalaşmaya geldiğinde ... ve Tanrı sizinle olsun... sözüyle Tevye o dakikaya kadar yok saydığı kızı ve damadıyla vedalaşır.

Filmin son sahnesinde Tevye bütün eşyalarını arabaya yüklemiş, ailesiyle birlikte yolda ilerlerken arkalarından gelen "Damdaki Kemancı"'nın keman sesiyle film sona erer. Kemancının çaldığı parça, tıpkı filmin başlangıcında olduğu gibi Gelenek (Tradition) parçasıdır.

Bu filmin Cüneyt Gökçer, Cihan Ünal, Ayten Gökçer, Engin Çağlar ve Esen Püsküllü'nün aralarında bulunduğu oyuncu kadrosu tarafından 1972 yılında Hulki Saner tarafından Türkiye'de çekilmiş bir uyarlaması da mevcuttur.^[3]

20 Eylül 2007 tarihinde başlayan ve Atv'de gösterilen Elveda Rumeli dizisi de Damdaki Kemancı hikâyesinden esinlenilerek yaratılan bir dizidir. Erdal Özyağcılar'ın canlandırdığı Sütçü Ramiz karakteri ve beş kızının başından geçen ve dizinin ana yapısını oluşturan hikâyeler, Damdaki Kemancı'daki hikâyenin Balkanlar'da yaşayan Müslüman Türklere uyarlanmış halidir.

• IMDb'de Fiddler on the Roof
• Rotten Tomatoes'ta Fiddler on the Roof
• http://boxofficemojo.com/movies/?id=fiddlerontheroof.htm 25 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.