Franklin'in Kayıp Seferi

Franklin'in Kayıp Seferi (Franklin's Lost Expedition) 19. yy'da coğrafya ve denizcilik alanında önemli bir yer kaplayan Kuzeybatı Geçidi'ni bulma çabaları üzerine girişilmiş önemli bir keşif seferidir.^[1]

19. yy'da Kuzey Amerika'nın batı arktik bölgeleri karadan ciddi oranda keşfedilmişti ve bu sayede uzun süredir Pasifik'e ulaşmanın kolay yolu olarak düşünülen Kuzeybatı Geçidi'ne yönelik sefer planları yapılmaya başlanmıştı. Baffin arazisi yakınlarında Lancester boğazı adını almış yerin de keşfiyle Beaufort denizi'ne denizden büyük ölçüde yaklaşılmıştı. Donmuş denizin ve adaların arasından uygun bir rota bulunursa Pasifik-Atlantik bağlantısı bulunacaktı. İngilizler yeni bir keşif seferi hazırlığına giriştiler ve 1844'te seferin başına Sir John Franklin getirildi ve donanmanın iki önemli gemisi HMS Erebus (1826) ve HMS Terror'ün kullanılması kararlaştırıldı. John Franklin, 1801 ve 1803 yıllarında yapılan Avustralya keşif seferlerine de mürettebat olarak katılmıştı.^[1] John Franklin, kaptanlık kariyerinin başlarında Kuzeydoğu Geçidi'ni bulma amacıyla düzenlenen seferlerde Spitsbergen'e kadar yelken açmıştı. Ayrıca Trafalgar Muharebesi'nde de yer almıştır.^[2] Sir Franklin'in altında Francis Crozier ve James Fitzjames gibi 2 tecrübeli kumandan yer alıyordu ve 2 gemide 138 mürettebat hizmet veriyordu. Ayrıca gemilerde motor yapısı olsa da rüzgar gücüyle ilerliyorlardı, zira bu motor yapısının sadece buzlu suyu çalkalama ve buzları savurma amacıyla kullanılması planlanmıştı. Gemiler Arktik soğuk hava koşullarına uygun hale getirilmek için birtakım yenilemelerden geçmiştir. Gövde çift kat ahşap malzemeyle sağlamlaştırılmış olup demir bir örtü ile kaplanmıştır. Bunların yanında 200 teneke kutu da yardım çağrısı için yazılmış kağıt-not taşımak için depolanmıştır.^[3]

Yüzlerce denizciye uzun süre yetecek kadar sağlam bir stok ve tam donanımlı 2 geminin 19 mayıs 1845'te Thames Nehri'nin ağzından demir almasıyla sefer başlamıştı, keşif grubu doğrudan Atlantik'e geçmedi ve Britanya'nın doğu kıyısı boyunca seyahat ederek İskoçya açıklarındaki Orkney adalarının yanından geçti. Seferin yetkililerinden kumandan Crozier'dan kalan mektuplara göre Atlantik geçilirken; bir hayli ağır hava şartları sefer grubunu zorlamıştır.^[3] Gemiler arktik sulara girdiklerinde ilk başlarda seyahat sorunsuz ilerliyordu, öncelikle rahatça Lancaster Boğazı'ndan geçildi ve keşif grubu Beechey adasında kışladı. Şartların nispeten harekete izin vermesi üzerine grup güneye doğru yol tutarak Cornwallis adası'nın batı sahilini izleyerek Peel boğazına ulaştılar ve daha sonra Franklin boğazı adını alacak boğazda ilerlediler. Bundan sonra kral William adası açıklarında Victoria boğazı ortasında buzlar arasında sıkışıp kaldılar.^[3]

İlk etapta 3 genç denizci öldü ve felaketzedeler Beechey adası'na gömüldüler. Bu olaydan sonra keşif seferi bir trajediye dönüştü, zira buzlar 1846 ilkbaharında da erimedi ve gemiler bir daha da buz kapanından kurtulamadılar. Yolcular 18 ay boyunca buz esaretinde kalacak ve bu esnada tüm stoklar azar azar bitecekti. Seferin lideri kaptan Sir John Franklin 1847 Haziran'ında öldü. 22 Nisan 1848'de sağ kalan grup üyeleri nihayet gemileri terk etti ve Kuzey Amerika anakarasına içlerine doğru sandallarını da çekerek güneye doğru ilerlediler. Yıllar sonra İnuit (eskimo) yerlilerinin ifadelerine göre hastalıklı, zayıf onlarca üniformalı adamın yerlilerden yiyecek ve malzeme dilendiği ortaya çıkmıştır. Bölgeyi tanımadıkları için felaketten kurtulanlar da hastalık ve açlıkla Kanada'nın kuzeyinde ölmüşlerdir.^[1] Tüm bunlara ek olarak 1933'te Kral William Adasında bulunan cesetler üstünde yapılan otopsiler sonucu, mürettebat arasında gemilerin terk edilmesi sonrası yamyamlık görüldüğü de belgelendi.^[4]

1980'lerde yürütülen çalışmalara göre felaketin kaynağı bir tür zehirlenme olabilir, zira Beechey adası'ndaki mezarlarda denizcilerin naaşlarında olması gereken miktarın çok üstünde kurşuna rastlanmıştır. Yaygın teori de konserve kaplardaki kurşunun^[5] veya içme suyu hattındaki yapılardaki kaplamanın zehirlenmeye yol açmış olabileceğidir. Kurşun zehirlenmesinin tek başına bir etmen değil de zorluklar yaşayan mürettebat üzerinde ek bir sorun olduğu ve açlık, iskorbüt gibi hastalıkları derinleştirdiği düşünülmektedir. British Columbia'dan zehirbilimci Jennie Christensen'in Beechey adası'ndaki naaşlardan birinin tırnakları üzerindeki element incelemesine dayanan yeni çalışması da çinko yetersizliği üzerine görüş belirtmektedir. Çinko yoksunluğunun duygusal gel-gitler, ishal, bağışıklık sistemi iflası gibi sıkıntılara yol açtığı bilindiğinden bu teori de makul görülmektedir.^[6]