Gündönümü Harekâtı

Gün Dönümü Harekâtı
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi
Tarih 15-18 Şubat 1945 Bölge Pomeranya Sonuç Sovyet zaferi
Taraflar
Almanya	Sovyetler Birliği
Komutanlar ve liderler
Walther Wenck Felix Steiner	Georgi Jukov
Güçler
Vistül Ordular Grubu	1. Belarus Cephesi

Gün Dönümü Harekâtı (Almanca: Unternehmen Sonnenwende), II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesinde gerçekleşen son Alman tank taarruz harekâtıdır. Harekât, bazı kaynaklarda "Stargard Tank Muharebesi" olarak geçmektedir.^[1] Alman plânlamasında geniş kapsamlı bir taarruz olarak ele alınmıştı, fakat uygulamada daha dar kapsamlı olarak hayata geçirildi. Alman saldırısı Kızıl Ordu tarafından püskürtüldü. Fakat yine de Sovyet Yüksek Komutanlığı'nı (STAVKA), Berlin Harekâtı'nı ertelemeye yöneltmiştir.

Harekât, doğal olarak Kızıl Ordu kuvvetlerinin Berlin yönündeki ilerleyişini durdurmayı amaçlamıştır.

General Heinz Guderian başlangıçta Mareşal Georgi Jukov'un Oder Nehri'ni aşmış olan ileri unsurlarını yenilgiye uğratarak 1. Belarus Cephesi'ne karşı geniş çaplı bir taarruz yapmayı planlamıştı. Sovyet kuvvetlerinin Pomeranya'nın kuzeyinden güneybatısına, oradan da Silezya ve Brandenburg'a taarruz edeceği düşünülüyordu.^[2] Hitler'in kurmaylarıyla yaptığı bir toplantıda General Guderian, bu taarruz planlarını gerçekleştirebilmek için Kurlandiya Kuşatması altındaki Alman birliklerini deniz yoluyla tahliye etmeyi, ayrıca Norveç ve İtalya'daki birlikleri de Doğu Cephesine getirmeyi Hitler'e önermiştir. Macaristan'da, General Sepp Dietrich'in 6. SS Panzer Ordusu'nun da katılacağı bir karşı taarruz tasarlanmaktaydı. Hitler Kurlandiya'nın elde tutulmasında ve Orduların Macaristan'da planlanan taarruzlara devamı konularında ısrarcı bir tutum içindeydi. Toplantı bu hava içinde devam etti.^[3]

Daha sınırlı bir karşı taarruz konusunda fikir birliğine varıldıktan sonra General Guderian, o sıralar Vistül Ordular Grubu Komutanı olan General Heinrich Himmler yerine harekâtı General Walther Wenck'in yönetmesini önerdi. Bu öneri de Hitler'le General Guderian arasında hararetli tartışmalara yol açmıştır. General Guderian'ın anlatımıyla Hitler, "neredeyse çığlık"la tepki vermiştir.^[2][4]

Plânın son şeklinde Gün Dönümü Harekâtı, çok daha sınırlı bir operasyon olarak şekillendi. Buna göre 11. SS Panzer Ordusu'nun üç kolordusu, Sovyet 1. Belarus Cephesi ileri unsurlarına karşı yapılacak bir karşı taarruz için Pomeranya'da toplanacaktı. Alman kuvvetleri Pomeranya'nın kuzeyindeki Stargard kasabasından, 50 km'lik bir cephe hattından Batı Pomeranya'daki Arnswalde yönünde güneydoğuya taarruz edecekti. Taarruzun nihâî amacı Küstrin'deki küçük bir garnizonun kuşatmadan kurtarılmasıdır. Küstrin, Berlin'in 60 km doğusunda, 1. Belarus Cephesi kuvvetlerinin ulaştığı en batı uçta kuşatılmış durumdaydı. Sovyet - Alman cephe hattını gösteren krokiye bakan herhangi bir kimse dahi, Berlin'e yönelik, neredeyse kaçınılmaz görünen bir Sovyet genel taarruzunun buradaki köprübaşı üzerinden yapılacağını görebilirdi.

Wehrmacht kayıtlarında harekâtın kapalı adı Husarenritt Harekâtı olarak geçmekte olup SS Sonnenwende adında ısrar etti.^[1]

Mareşal Jukov, kendi 61. Ordu'su ve 2. Muhafız Tank Ordusu karşısındaki Alman hatları gerisinde bazı kuvvetlerin toplanmakta olduğu konusunda bilgi sahibi olmuştur fakat saldırının niteliği ve zamanlamasına gelince, kesin bir bilgisi yoktu.^[5]

Taarruzda kullanılmak üzere elde 1.200 kadar tank vardı. Fakat yeterli tren katarı olmadığı için cepheye sevk edilemedi.^[1] Ayrıca ekonomik darboğaz nedeniyle sadece üç günlük mühimmat ve akaryakıt stoku tedarik edilebildi.^[1]

Harekâta katılan kuvvetler:

• General Felix Steiner komutasındaki 11. SS Panzer Ordusu'nun 39. Panzer Kolordusu^[2]
• General Martin Unrein komutasındaki 3. SS Panzer Kolordusu^[2]
• General Günther Krappe komutasındaki 10. SS Kolordu

Harekâta Mareşal Georgi Jukov komutasındaki 1. Belarus Cephesi kuvvetleri katılmıştır. Bu birlikler,

• 47. Ordu
• 61. Ordu
• 70. Ordu
• 3. Vurucu Ordu
• 1. Muhafız Tank Ordusu
• 2. Muhafız Tank Ordusu

Planlamaya göre taarruzun başlama tarihi olan 15 Şubat'ta, Stettin köprübaşında toplanması ve takviye görmesi gereken tüm Alman birimleri henüz yerlerini almış değildi. Bununla birlikte kolordunun merkezdeki tümeni olan SS Nordland Tümeni, belirlenen günde Arnswalde yönünde taarruza geçti.^[2] Taarruz, karşısındaki Sovyet 61. Ordu'su için beklenmedik bir durum yaratarak başlangıçta başarılı oldu. Alman ileri unsurları kuşatma altındaki Arnswalde dış kesimine ulaşarak kuşatmayı yardılar.^[2]

Esas genel bir taarruz, bir sonraki gün başladı.^[2] Alman kolordusunun kanatlarından yapılan daha ileri girmeler ve ilk başarılarla Arnswalde'ye açılan merkez koridor daha da genişletildi.^[2] Birçok Sovyet tankı, Alman Tiger II tankları tarafından uzak mesafeden imha edildi. Ancak Alman ilerlemesi, sert Sovyet direnişi^[2] ve eriyen karların neden olduğu çamur nedeniyle yavaşladı. Son derece ağır Alman tankları, bu çamur koşullarında yeterince uygun manevra yapamadı. Öte yandan Sovyet T-34 tankları, bu koşullarda bile kusursuz hareket yeteneğine sahip olabilmekteydiler.

Harekâta komuta eden General Wenck, 17 Şubat'ta bir trafik kazasında ciddi biçimde yaralandı. Berlin'deki bir brifing dönüşünde, 24 saattir görev başında olan şoföründen direksiyonu aldı ve kendisi de direksiyon başında uyudu.^[2] Yerine derhal General Hans Krebs atandı. Ancak inisiyatif zaten kaybedilmişti. Bir sonraki gün Mareşal Jukov, 3. Vurucu Ordu ile bir karşı taarruz gerçekleştirdi ve Alman taarruzunu durdurdu.

Vistül Ordular Grubu taarruzu 18 Şubat'ta durdu.^[2] Mareşal Jukov, 19 Şubat'ta 61. Ordu, 2. Muhafız Tank Ordusu ve 7. Muhafız Süvari Kolordusu'nu kullanarak, Stettin'i almayı amaçlayan bir karşı taarruz başlattı. Ancak Arnswalde'nin alınışı sırasındaki şiddetli sokak çatışmalarıyla ileri hareket durdu.^[6] Alman birliklerinin geri çekilmesinde acil bir durum yoktu. Fakat Mareşal Jukov'un 70. Ordu'yu 23 Şubat'ta muharebeye sokması durumu birden değiştirdi, genel bir ricata neden oldu. Alman kuvvetleri birçok tankı ya kaybetti ya da terk etmek zorunda kaldı.

Başlangıçta başarılı bir gelişme göstermesine karşın Alman taarruzu taktik anlamda tümüyle başarısız oldu. Alman kuvvetleri Küstrin yönündeki yarma harekâtında başarılı olamadı ve geri çekilirken de ağır teçhizat yönünden büyük kayıplara uğradılar. Ancak Stalin ve Mareşal Jukov, Berlin yönünde yapılacak genel taarruzda kuzey kanadın korumasız olduğu endişesine kapıldılar. Böylece Doğu Pomeranya Taarruzu ile Pomeranya'daki Alman kuvvetleri atılana kadar, iki ay Berlin Harekâtı'nı ertelediler.

• Doğu Pomeranya Taarruzu

İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Operation Solstice

• Berlin: The Downfall 1945 - Antony Beevor
• Red Storm on the Reich: The Soviet March on Germany, 1945 - Christopher Duffy
• Zhukov at the Oder: the decisive battle for Berlin - Tony Le Tissier