Gjergj Fişta
Gjergj Fişta | |
|---|---|
.jpg) Gjergj Fişta'nın portresi | |
| Doğum | 23 Ekim 1871 Fishtë  Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 30 Aralık 1940 (69 yaşında) İşkodra  Arnavutluk |
| Milliyet | Arnavut |
| Eğitim | Katolik ilahiyatı |
| Meslek |
|
| İmza | |
.svg){kind=small} | |
Gjergj Fişta (Arnavutça telaffuz: [ɟɛɾɟ ˈfiʃta]; 23 Ekim 1871 - 30 Aralık 1940) Arnavut Fransisken frer, şair, eğitimci, siyasetçi, aktivist, çevirmen ve yazardır. Epik başyapıtı Lahuta e Malcís ve Arnavutluk'un bağımsızlığından sonra en yetkili dergilerden ikisi olan Posta e Shypniës ve Hylli i Dritës'in editörü olması edeniyle 20. yüzyılın en etkili Arnavut yazarlarından biri olarak kabul edilir.[1]
Tanınma nedenlerinden biri de Arnavut alfabesini onaylayan Manastır Kongresi komisyonunun başkanı olmasıdır. 1919'da Paris Barış Konferansı'na katılan Arnavut heyetinin bir parçasıydı. 1921'de Arnavut parlamentosunun üyesi ve başkan yardımcısı oldu, daha sonra Arnavutluk'ta 20'li ve 30'lu yıllarda en etkili kültürel ve edebi şahsiyetler arasındaydı.[2] Komünist rejim iktidara geldikten sonra edebi eserleri dolaşımdan çekildi ve komünizmin çöküşüne kadar da öyle kaldı.[3]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Gjergj Fişta, o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu olan Zadrima bölgesindeki Fishtë'de Ndoka ve Prenda Kaçi'nin çocuğu olarak doğdu.[4] Üç erkek ve bir kız kardeşin en küçüğü olan Zef adıyla vaftiz edildi. Fişta'nın da dahil olduğu Troshan'ın bucak rahibi Palmanova'dan Marian Pizzochini, ailesinden onu frer yapmalarını istedi. Kilise cemaatine rağmen, Zef, Troshan Koleji'nin faaliyete başladığı 1880 yılına kadar İşkodra'daki Fransisken okuluna gitti.[5] Bosna'da (Kraljeva Sutjeska, Livno ve Kreševo'da Fransisken manastırlarında ilahiyat) Bosnalı Hırvatlar arasında felsefe ve Katolik teolojisi okudu.[6] 1902'de İşkodra'daki Fransisken kolejinin başkanı oldu.[6][7] Fishta, Robert Elsie'ye göre Hırvat ve Sırp edebiyatının ulusal destanlarından etkilenerek ana eseri Lahuta e Malcís'i[8] yazdığında Avusturya-Macaristan'daki manastırlarda öğrenciyken Hırvat Fransisken rahiplerinin etkisi altındaydı.[9] Gusinyeli komutan Ali Paşa'ya ithaf edilen eser, Arnavut millî uyanışının bir sembolü haline gelen Prizren İttifakı olaylarına odaklanan 30 kantodan oluşan destansı bir şiirdir.[10]
1919'da Paris'teki konferansta Arnavutluk'u yorumladı. Nisan 1919'un başından 1920'ye kadar, Paris Barış Konferansı'nda Arnavut heyetinin Sekreteri olarak görev yaptı. 1920'nin sonunda İşkodra mebusu olarak parlamentoya seçildi ve 1921'de Arnavutluk parlamentosunun Başkan Yardımcısı oldu. 1924'te Fişta, Arnavutluk'ta demokratik bir sistem kurma girişiminde Fan Noli'yi destekledi. Zogu rejiminin kurulmasından sonra, Fişta, 1940'ta öldüğü İşkodra'da öğretmen ve yazar olarak görevine devam etmeden önce, 1925/26'da İtalya'da sürgüne gitmek için gönüllü olarak ayrıldı.
Edebi çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]
1899'da Fişta, Preng Doçi ve Ndre Mjeda ile birlikte sadece Arnavutça dil kitapları yayınlayan Shoqnia Bashkimi (Birlik Derneği) veya İşkodra'nın Bashkimi (Birlik) olarak bilinen edebi topluluk olan Shoqnia e bashkimit të gjuhës shqipe'yi (Arnavut Dilinin Birliği Derneği) kurdu.[11][12][13] Geç Osmanlı döneminde Fishta'nın yayınları türküleri ve zamanın diğer Arnavut yayınları gibi çoğu zaman yurt dışında basılması ve sansürden kaçınmak için imparatorluğa gizlice sokulması gereken bir dizi şiir içeriyordu.[14]
1907'de Fişta, Arnavutları ulusal çıkarların üzerine koyan zamanın Arnavutlarını ve kendilerini Arnavut dilini incelemeye adamayan ve ona karşı küçümseyen aydınları eleştiren hiciv eseri Parnasus''un Eşekarısı'nı yazdı.[8] Arnavut Dilinin Birliği Derneği'nin bir temsilcisi olarak,[12] Fişta, 1908'de yapılan Manastır Kongresi'ne katıldı ve komite başkanlığına seçildi.[15][16] Kongre katılımcıları Fişta'nın Latin Başkimi alfabesi önerisini kabul etti ve birçok unsuru İstanbul alfabesiyle birleştirildi ve standart Arnavut alfabesi elde edildi.[15][16][17] 1916'da, İşkodra alt lehçesini standart edebi Arnavutça olarak yerleştirmeye çalıştığı Arnavut Edebiyat Komisyonu'nun çekirdek kurucusuydu.
Hem bir öğretmen olarak hem de edebi eserleriyle Fişta, anadili Geg Arnavutçasının yazılı biçiminin gelişmesinde büyük bir etkiye sahipti. Fişta ayrıca çevirmen olarak da çalıştı (Molière, Manzoni, Homer ve diğerleri).
Eleştiri
[değiştir | kaynağı değiştir]Robert Elsie, Lahuta e Malcís'de Fişta'nın, Arnavutların Slav komşuları tarafından son katledilmeleri ve kovulmalarından sonra,[18] Osmanlılara karşı mücadelenin Slavlara karşı bir mücadeleyle yer değiştirdiğini öne sürer.[19] II. Dünya Savaşı'ndan sonra Yugoslavya'daki yetkililer ve Yugoslav komünistlerinden etkilenen Tiran'daki komünist rejim tarafından kontrol edilen Arnavut tarihçiliği yetkilileri Fişta'nın eserlerini Slav karşıtı propaganda olarak tanımladıkları için yasakladılar.[20]
Arshi Pipa'ya göre, edebi bir düzeye yükselttiği İşkodra'nın Bejte geleneğinden sonra Fişta'nın hiciv eserlerinin niteliği değişmiştir.[21]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayatı boyunca aldığı ödüller
[değiştir | kaynağı değiştir]Arnavutluk'taki Osmanlı yönetiminin son yıllarında, İşkodra'nın valisi Hasan Rıza Paşa'nın önerdiği şekilde, yerel eğitime katkılarından dolayı 2. sınıf Maarif Nişanı ile ödüllendirildi. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu makamlarından Franz Joseph Nişanı ile, daha sonra 1925'te Papalık tarafından Medaglia di Benemerenza ile 1931'de Yunanistan tarafından Phoenix Nişanı ile ödüllendirildi. İtalya'nın Arnavutluk'u işgalinden sonra İtalya Kraliyet Akademisi'nin bir parçasıydı.
Tarihsel
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyet tarihçiliğinde, "Avusturya-Macaristan emperyalizminin Arnavutluk'taki açgözlü planlarına" karşı çıkan Slav halkı ve Pan-Slavizm'e rol oynadığı için "Avusturya-Macaristan emperyalizminin eski ajanı" ve "Arnavutluk'a karşı İtalyan saldırganlığı için" Katolik Din adamlarının hazırlanmasında rol aldığı için anılmıştır.[22]
Bibliyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lahuta e Malcís, epic poem, (Zara, 1902)
- Anzat e Parnasit, satire, (Sarajevo, 1907)
- Pika voese republished afterwards and retitled Vallja e Parrizit, (Zara, 1909)
- Shqiptari i qytetnuem, melodrama, (1911)
- Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisi-t, (1912)
- Juda Makabe, tragedy, (1914)
- Gomari i Babatasit, (Shkodër, 1923)
- Mrizi i Zanave, (Shkodër, 1924)
- Lahuta e Malcís (2d. ed.), Gesamtdruck, (Shkodër 1937). In English The Highland Lute, trans. by Robert Elsie and Janice Mathie-Heck. I. B. Tauris (2006) 1-84511-118-4
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Fishta, Giorgio". Treccani, Enciclopedia online. 17 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2019.
- ^ Plasari, Aurel (1999). "Fishta meditans". Fishta: Estetikë dhe Kritikë. Tiranë: Hylli i Dritës & Shtëpia e Librit. s. 11. ISBN 9992764600.
- ^ Hamiti 2013.
- ^ Kurti 2003, s. 123: "Georgius (P) Josephus Fishta, f. Antonii et Venerandae Kaçi, n. Fishtae, d. Sappatensis 23 Oct. 1871 [...]"
- ^ Bardhi 2010, ss. 21–28.
- ^ a b "Pater Gjergj Fishta (1871–1940)". 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ Skendi 1967, ss. 129–130.
- ^ a b Skendi 1967, ss. 124–125, 331.
- ^ Elsie, Robert. "Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation" (İngilizce). 5 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
Fishta was not uninfluenced or unmoved by the literary achievements of the southern Slavs in the second half of the nineteenth century... the role played by Franciscan pater Grga Martic whose works served the young Fishta as a model... by the writings of an earlier Franciscan writer, Andrija Kacic-Miosic ...by the works of Croatian poet Ivan Mazhuranic... the Montenegrin poet-prince Petar Petrovic Njegos... His main work, the epic poem, Lahuta e Malcís(The highland lute), ... propagates anti-Slavic feelings and makes the struggle against the Ottoman occupants secondary.
- ^ Gawrych 2006, ss. 62, 69.
- ^ Blendi Fevziu (1996), Histori e shtypit shqiptar 1848–1996, Shtëpia Botuese "Marin Barleti", s. 35, OCLC 40158801, 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Kasım 2021
- ^ a b Skendi 1967, s. 142.
- ^ Gawrych 2006, s. 89.
- ^ Gawrych 2006, s. 90.
- ^ a b Skendi 1967, ss. 370–373.
- ^ a b Gawrych 2006, ss. 165–166.
- ^ Elsie, Robert. "Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation". 5 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
Great Soviet Encyclopaedia of Moscow, ...(March 1950): "the congress had elected Gjergj Fishta to preside over a committee... Sami Frashëri’s Istanbul alphabet which, though impractical for printing... a new Latin alphabet almost identical to Fishta’s Bashkimi alphabet...".
- ^ Ernesto Koliqi; Nazmi Rrahmani (2003). Vepra. Shtëpía Botuese Faik Konica. s. 183.
- ^ Detrez, Raymond; Plas, Pieter (2005), Developing cultural identity in the Balkans: convergence vs divergence, Brüksel: P.I.E. Peter Lang S.A., s. 220, ISBN 90-5201-297-0, 28 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Kasım 2021,
... substitution of the central motif of the fight against the Turks by that of the fight against Slavs.
- ^ Elsie, Robert. "Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation". 5 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
After the war, ... The official Tirana..., restricted its treatment of Fishta to an absolute minimum...the alleged anti-Slavic sentiments expressed in ‘The highland lute’ which caused the work and its author to be proscribed by the Yugoslav authorities,...‘The highland lute’ as anti-Slavic propaganda...
- ^ Pipa 1978, ss. 146–147
- ^ Elsie, Robert. "Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation". 5 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
Great Soviet Encyclopaedia of Moscow, ...(March 1950): "The literary activities of the Catholic priest Gjergj Fishta reflect the role played by the Catholic clergy in preparing for Italian aggression against Albania. As a former agent of Austro-Hungarian imperialism, Fishta, ..., took a position against the Slavic peoples who opposed the rapacious plans of Austro-Hungarian imperialism in Albania. In his chauvinistic, anti-Slavic poem ‘The highland lute,’ this spy extolled the hostility of the Albanians towards the Slavic peoples, calling for an open fight against the Slavs."
- Genel
- Bardhi, Pashko (2010). "A. Gjergj Fishta - me rasen e 25 Vjetorit të Meshtarís së Tij". Dema, Benedikt (Ed.). Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940. Shkodër: Botime Françeskane. ISBN 978-99956-97-03-7.
- Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. Londra: IB Tauris. ISBN 9781845112875. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- Hamiti, Sabri (2013). Letërsia moderne shqipe. Tiranë: UET press. ISBN 9789995639457.
- Kurti, Donat (2003). Provinça Françeskane Shqiptare. Shkodër: Botime Françeskane. ISBN 99927-789-1-1.
- Pipa, Arshi (2013) [1978]. Trilogia Albanica I: Albanian folk verse: Structure and genre [Trilogjia Albanika I: Vargu folklorik shqip: ndërtimi dhe gjinitë]. Tiranë: Princi. ISBN 9789928409065.
- Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9781400847761. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Maximilian Lambertz: Gjergj Fishta und das albanische Heldenepos "Lahuta e Malsisë" – Laute des Hochlandes. Eine Einführung in die albanische Sagenwelt. Leipzig 1949.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Biography of Gjergj Fishta 2 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
