Halkların Demokratik Partisi

"HDP" buraya yönlendirilmektedir. Aynı kısaltmaya sahip eski parti için Hür Demokrat Parti (Türkiye) sayfasına bakınız.
Halkların Demokratik Partisi
KısaltmaHDP
Eş Genel BaşkanlarCahit Kırkazak
Sultan Özcan
Onursal Genel BaşkanErtuğrul Kürkçü
Parti sözcüsüEbru Günay
Slogan(lar)İnadına Barış, İnadına HDP
Biz'ler Meclise
Kuruluş tarihi15 Ekim 2012 (12 yıl önce) (2012-10-15)
ÖnceliBarış ve Demokrasi Partisi
ArdılıHalkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi
MerkezÇankaya, Ankara
Üyelik (2024)azalış 19.855[1]
İdeoloji
Resmî:

Parti içi düşünceler:

Siyasi pozisyonSol[19][20]
Ulusal üyelik
Uluslararası üyelik
Avrupa üyeliğiAvrupa Sosyalistler Partisi (ortak)[23]
Resmî renkler          Mor, yeşil, gök mavisi, pembe ve siyah
İnternet sitesi
Parti bayrağı
Halkların Demokratik Partisi Bayrağı

Halkların Demokratik Partisi, 15 Ekim 2012 tarihinde kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren siyasi partidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "HDP" şeklindedir. Simgesi gövde bölümü iki adet elden oluşan ağaç tasviridir. Eş genel başkanları Cahit Kırkkazak ve Sultan Özcan'dır.[24]

Halkların Demokratik Kongresinin parlamentoda bir siyasi partiyle temsil edilmek üzere verdiği kararla Yavuz Önen ve Fatma Gök tarafından kuruldu. 27 Ekim 2013'te yapılan 1. Olağanüstü Genel Kurulda Eş Genel Başkanlıklara İstanbul milletvekili Sebahat Tuncel ve Mersin Milletvekili Ertuğrul Kürkçü getirildi.[25] 22 Haziran 2014'te toplanan 2. Olağanüstü Genel Kurulda Van Milletvekili Figen Yüksekdağ ve Hakkâri milletvekili Selahattin Demirtaş HDP Eş Genel Başkanlıklarını devraldılar.[26] 3 Şubat 2017'de toplanan 3. Olağanüstü Genel Kurulda Figen Yüksekdağ'ın mahkûmiyeti dolayısıyla siyasi haklardan yoksun bırakılması üzerine Serpil Kemalbay Pekgözegü Selahattin Demirtaş'la Eş Genel Başkanlığı paylaştı.[27][28]

Halkların Demokratik Partisi, Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri sonrasında kurulan 63. Türkiye Hükûmetinde iki bakanlıkla temsil edildi, Kocaeli milletvekili Ali Haydar Konca Avrupa Birliği bakanı ve İzmir milletvekili Müslüm Doğan ise kalkınma bakanı olarak görev yaptı. Bu bakanlar 23 Eylül 2015 günü bakanlıktan istifa etti. Parti, son genel seçimler olan 2018 Türkiye genel seçimlerinde %11,7 oy alarak 67 milletvekiliyle Türkiye Büyük Millet Meclisinde yer aldı.

Halkların Demokratik Partisinin merkezi komitesi, il ve ilçe başkanları ve eski liderlerinin çoğu tutukludur. Aynı zamanda bu zamana kadar Halkların Demokratik Partisi ile bağlantılı 15 bin kişi gözaltına alınmış, 6 bini tutuklanmıştır. Gene aynı rapora göre, Temmuz 2015'ten bu yana 89 il eş başkanı, 193 ilçe eş başkanı tutuklanmıştır. Aynı zamanda Halkların Demokratik Partisi'nin 1 Kasım seçimlerinde meclise giren 59 milletvekilinin 9'u tutuklu, 31'i gözaltına alınıp serbest bırakıldı. 9 kişinin vekilliği süreç içerisinde düşürüldü.[29][30]

Gelişim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halkların Demokratik Kongresi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Halkların Demokratik Kongresi

Halkların Demokratik Partisi; Barış ve Demokrasi Partisi, Devrimci Sosyalist İşçi Partisi, Emek Partisi, Ezilenlerin Sosyalist Partisi, Sosyalist Demokrasi Partisi, Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi, Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi gibi solcu partilerin yanı sıra bazı aşırı sol gruplar, feminist hareket, LGBT dernekleri, sendikalar ile Alevi, Ermeni ve Pomakları temsil eden etnik girişimlerin dahil olduğu Halkların Demokratik Kongresi (HDK) oluşumunun partileşme kararı almasıyla ortaya çıktı.[31] HDK, 2011 Türkiye genel seçimlerine %10 seçim barajını geçebilmek için 'Emek, Demokrasi ve Özgürlük Bloku' adı altında 61 bağımsız milletvekilini destekleyerek dahil oldu ve bu vekillerden otuz altısı meclise girdi.[32][33] Ancak Hatip Dicle'nin milletvekilliğinin Yüksek Seçim Kurulu tarafından düşürülmesiyle bu sayı otuz beşe indi.[34]

HDP'nin kurucu eş başkanlarından Fatma Gök, HDK'yı vatandaşlar için bir umut zemini olarak tanımladı ve misyonunun genel anlamda Türkiye'deki siyasete müdahil olmak olduğunu söyledi. HDK, meclis ve koalisyonlar hâlinde çalışarak kendi siyasi hedeflerini gerçekleştirmek ve siyasette örgütlü bir güç olarak yer almak için HDP'yi kurdu.[35]

Kurucu ilkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

HDK, siyasi parti oluşumu için İçişleri Bakanlığına 15 Ekim 2012'de resmen başvurdu. Partinin eş başkanlarından Yavuz Önen, yeni oluşumun HDK'nin bir alternatifi olmaktan ziyade kongreyi besleyecek siyasi kanadı olacağını belirtti.[36]

HDP, emek sömürüsünü ortadan kaldırmayı, Türkiye'de barışı sağlamayı ve özgürlüklerin kazanılmasını sağlamayı benimseyerek kurulduğunu belirtti.[36] Ayrıca buna ek olarak mevcut kapitalist sisteme solcu muhalif hareketi birleştirerek köklü bir değişim getirmeyi hedeflediğini amaçladı. Gök, HDK ile benzer amaçlara sahip olan ancak kongreye katılmayan tüm oluşumlarla da seçim süreçlerinde birlikte hareket etmekten memnun olacaklarını iddia etti. Ancak Önen, HDP'nin zaten aynı amaçlara sahip müttefik partilerin birleşiminden oluştuğunu ve koalisyonlar yerine tüm bileşenleriyle birlikte tek başına seçimlerde yer alacağını söyledi.[35]

HDK üyesi olan Kürt milliyetçisi Barış ve Demokrasi Partisinin HDP'nin de bir parçası olması, yeni parti oluşumunun genel anlamda bir Kürt partisi olarak gösterileceği konusunda endişelere yol açtı. Ancak Önen, HDP'nin hedefinin Türk siyasetine farklı görüş açılarından bakan bir akım yaratmak ve alternatif bir anlayışla yeni bir örgütlenme modeli ortaya koymak olduğunu söyledi. Bu süreçte kendilerinin de yeni şeyler öğreneceklerini ve Kürt siyasi hareketinin bir devinim yaşayacağını ekledi.[35][37] Ekim 2013'te Barış ve Demokrasi Partisi'nin öne çıkan milletvekillerinden Ertuğrul Kürkçü, Sebahat Tuncel ve Sırrı Süreyya Önder partiden ayrılarak HDP'ye katıldı. Bu milletvekilleriyle birlikte Emek Partisi eski başkanı ve bağımsız milletvekili Levent Tüzel de HDP'ye katıldı.[38]

Bu isimlere karşın Altan Tan ve Adem Geveri gibi muhafazakar ve İslamcı görüşleri savunan insanlar da partide yer almaktadır.

Emek Partisinin ayrılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Emek Partisi kurucusu Abdullah Levent Tüzel, partisinin HDP'den ayrılmasına rağmen mecliste HDP'nin bir üyesi olarak yer aldı.

Halkların Demokratik Kongresinin bir üyesi olan Emek Partisi (EMEP), 2012'de HDP'nin kuruluş sürecinde de bir bileşen olarak yer aldı ancak 17 Haziran 2014'te bir açıklama yayımlayarak HDP'den ayrıldığını duyurdu. EMEP bunun sebebinin HDP'nin "BDP'nin ideolojik ve siyasi hedeflerine bağlı olarak toplumun radikal demokrasi temelinde dönüşümü için politika yapan bir kitle partisi olarak kendisini yeniden örgütleme" sürecine girmesi olduğunu ve radikal demokrasi hedefi açısından ortaklaşamayacağını açıkladı.[39] Bununla birlikte HDP'nin "belirli bir ideolojik yaklaşıma sahip bir kitle partisi" olmasını onaylamadığını, aksine çeşitli yapıların ortak bileşen partisi olarak kalması gerektiğini belirtti. Bunun yanı sıra EMEP, HDK'nin bir üyesi olmaya devam etti.[40] Ayrıca 2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde HDP'nin adayı Selahattin Demirtaş'ı destekledi ve Haziran 2015 genel seçimlerine katılmadı.[41][42]

Seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
2014 cumhurbaşkanlığı seçimleri il ve ilçe seçim sonuç haritası

2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde partinin adayı olan Genel Başkan Selahattin Demirtaş 3.958.048 oy alarak %9,76 oy oranına ulaşmıştır.

HDP Haziran 2015 Türkiye genel seçimlerine parti olarak katılmaya karar verdi ve Demirtaş bu kararı şöyle açıkladı: "HDP, 2015 seçimlerine parti olarak girecek. Bu tartışmalar geride kaldı. Bizim açımızdan kesinleşti, seçime parti olarak gideceğiz. Bağımsız adaylarla seçime gitmek haksızlık olurdu. Şu anda bile HDP'nin yüzde 9,5 oyu var. Türkiye, HDP'yi yeni yeni tanımaya başlayacak. Köşk seçimi öncesi 2015 seçimine parti olarak girmeye karar vermiştik."[43]

Ülkede uygulanan %10 seçim barajı nedeniyle HDP'nin parti olarak seçime katılması çeşitli tartışmalara konu oldu.[44]

Halkların Demokratik Partisi 2015 genel seçimlerinde %13,12 oy alarak 80 milletvekiliyle TBMM'ye girdi.

Partinin Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri sonrasında kurulan 63. Türkiye Hükûmetinde milletvekili sayısına göre üç bakanlıkla temsil edileceği duyuruldu.[45] Levent Tüzel kendisine yapılan bakanlık teklifini parti kararına rağmen kabul etmedi, partiden başka bir isme bakanlık teklifi götürülmediği için HDP seçim hükûmetinde iki bakanlıkla temsil edilmiş, Kocaeli Milletvekili Ali Haydar Konca Avrupa Birliği bakanı, İzmir Milletvekili Müslüm Doğan ise kalkınma bakanı olarak görev yapmıştır.[46] Bu bakanlar 23 Eylül 2015 günü bakanlıktan istifa etmişlerdir.[47]

Seçmen yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

KONDA adlı araştırma şirketine göre 2013'ten beri HDP'ye oy veren seçmen kitlesi ağırlıklı olarak etnik kimliğini Kürt olarak nitelendirmektedir. Buna karşın HDP kendini Kürt olarak tanımlamayanların da giderek desteklemeye başladığı bir parti haline gelmektedir. Bu durum 2015 seçimlerinde HDP'nin Türklerden %9, Kürt ve Zaza olmayan diğer etnik gruplardan da %4 oy almasıyla pik yapmıştır. HDP'ye Türk oyu 2016 ve 2017'de %1 ile %2'lik seviyede düşüş yaşamıştır. Etnik kimliğini Zaza olarak tanımlayan kişiler HDP seçmenin %4'ünü oluşturmaktadır.[48]

Din açısından HDP seçmenleri Türkiye demografisine paralellik göstermektedir. Bu nedenden ötürü parti dini açıdan "Türkiye'nin mikrokozmu" olarak nitelendirilmiştir. Seçmenlerin ortalama olarak %90'ı Sünni (Şafi veya Hanefi), %5 ile %6'si Alevi, geri kalan kesimleri ise "diğer" kategorisine mensuptur. HDP seçmenlerinin Türkiye'nin genel ahalisinden dini açıdan en büyük farkı, "diğer" kategorisinin özellikle son senelerde %6'ya ulaşmasıyla Türkiye ortalamasına kıyasla yaklaşık 2 katına çıkmasıdır. Seçmenlerin yarısı kendini dindar olarak nitelendirenlermiş olup, bu oran Türkiye ortalamasından daha düşüktür. Kendini inançsız olarak nitelendiren kişilerin oranı 2017'de %11'e ulaşmıştır. Bu, Türkiye ortalaması olan %3'ün çok üzerindedir.[48]

Parti kongreleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti, çeşitli şehirlerde birçok kongre toplamış, bunun dışında iki olağanüstü kongre ile başkanlarını belirlemiştir.

1. Olağanüstü Kongre, 2013

[değiştir | kaynağı değiştir]

Partinin 1. olağanüstü kongresi 27 Ekim 2013'te Ankara'da Ahmet Taner Kışlalı Spor Salonu'nda 'Bu daha başlangıç' sloganıyla düzenlendi. Kongrede hapisteki PKK lideri Abdullah Öcalan'ın müzakerenin önemini vurgulayan bir mesajı okundu: "HDP, ortak demokrasi mücadelemizde önemli bir tarihsel sapağa işaret etmektedir. 71 devrimciliği devlete isyan devrimciliğidir. 40 yıllık isyandan sonra artık devletle müzakere önemlidir. Zira devrimci mücadeleler ancak nitelikli bir müzakere süreciyle kalıcı bir insanlık kazanımına dönüşebilir." Parti Meclisi için 80 kişilik tek liste sunuldu, eş genel başkanlık için İstanbul Milletvekili Sebahat Tuncel ve Mersin Milletvekili Ertuğrul Kürkçü dışında aday gösterilmedi.[49]

2. Olağanüstü Kongre, 2014

[değiştir | kaynağı değiştir]

HDP'nin 2. Kongresi 22 Haziran 2014'te Ankara Ahmet Taner Kışlalı Spor Salonu'nda gerçekleştirildi. Tek listenin olduğu seçimde Figen Yüksekdağ ile Selahattin Demirtaş eş başkanlık için aday gösterildi. Kongreye sendika, baro ve STK temsilcileri katıldı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi Parlamento Başkan Yardımcısı Cafer İbrahim, Kürdistan Bölgesel Yönetimi Hükûmet Temsilcisi Kemal Kerküki, Rojava Halk Meclisi Eş Başkanı Abdulselam Ahmet, Partiya Neteweyî Kurdistan Temsilcisi Xidir Bilbas, Rusya Sovyetler Birliği Komünist Parti Genel Sekreteri Sergey Skvortsov, İsveç Sosyal Demokrat Partisinden Yılmaz Kerimo'nun da aralarında olduğu çok sayıda uluslararası davetli de kongrede yer aldı. Ertuğrul Kürkçü yaptığı konuşmada "Bu hayalin peşine düşmek cesaret isterdi. HDP bundan 4 yıl önce, umuda yelken açan bir avuç insanın zihninde doğdu." dedi.[50]

3. Olağanüstü Kongre

[değiştir | kaynağı değiştir]

4. Olağanüstü Kongre

[değiştir | kaynağı değiştir]

HDP'nin 4. Kongresi 27 Ağustos 2023 tarihinde gerçekleştirildi. Parti yönetimi hakkındaki kapatılma davası sebebiyle aktif siyasi çalışmaları Yeşil Sol Partiye devredeceğini açıkladı. Kongrede yapılan seçimde partinin yeni eş genel başkanları Sultan Özcan ve Cahit Kırkazak oldu.[24]

Parti tüzüğü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti kendisini parti tüzüğünde şu şekilde tanımlamıştır: "Parti, tüm ezilenlerin ve sömürülenlerin; dışlanan ve yok sayılan bütün halkların ve inanç topluluklarının, kadınların, işçilerin, emekçilerin, köylülerin, gençlerin, işsizlerin, emeklilerin, engellilerin, LGBT bireylerin, göçmenlerin, yaşam alanları tahrip edilenlerin; aydın, yazar, sanatçı ve bilim insanları ile bütün bu kesimlerle birlikte mücadele yürüten güçlerin her türden baskı, sömürü ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve insan onuruna yaraşır bir yaşam kurmak üzere bir araya geldiği, demokratik halk iktidarını hedefleyen bir siyasi partidir." Yeni yaşam çağrısında partinin ilkeleri anlatılmıştır.[51]

Çözüm süreci

[değiştir | kaynağı değiştir]

Demokratik sosyalist ve sol bir parti olarak HDP, siyasette önceliğini Türkiye-PKK çatışmasının barış ile sonlandırılması için yürütülen Çözüm Süreci'ne vermektedir.[52] HDP, 1978 yılından beri süren Türkiye-PKK çatışmasının barış ile sonlandırılması için yürütülen Çözüm Süreci'nin bir parçasıdır. PKK lideri Abdullah Öcalan ile İmralı'da sürdürülen görüşmelere HDP adına Pervin Buldan, Sırrı Süreyya Önder ve İdris Baluken, Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri süreci başlayana kadar katılmıştır.[53]

PKK ile bağlantı iddiaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

HDP milletvekillerinin ve parti yetkililerinin bazı demeçleri, görüşmeleri ve faaliyetleri ile birlikte yargı kararları; Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği'nin de aralarında olduğu çeşitli ülke ve uluslararası organizasyon tarafından terör örgütü olarak tanınan PKK'nin HDP ile ilişkilendirilmesine ve partinin PKK'nin siyasi kanadı olduğu şeklinde birçok eleştiri ve suçlamaya gerekçe oluşturmuştur. HDP ise bu suçlamaları reddederek, silahsız çözüm isteyen siyasi bir hareket olduklarını ve PKK ile hiçbir organik bağları olmadığını savunmaktadır.[54]

13 Kasım 2012'de HDP eş başkanı Selahattin Demirtaş, Mardin'in Kızıltepe ilçesinde yaptığı bir açıklamada: "Alana gelmeden önce bir müdahale olmuş, demişler ki: 'Abdullah Öcalan posterini asamazsınız.' Onu diyenlere açıkça sesleniyoruz; Kürtlerin katili Kenan Evren'in heykelini dikebiliyorlar da bir halk önderinin posterini mi açamaz? Siz ne diyorsunuz be! Biz bu meydana Başkan Apo'nun heykelini dikeceğiz heykelini." ifadelerine yer verdi.[55][56]

26 Temmuz 2015'te HDP Hakkâri Milletvekili Abdullah Zeydan, Hakkâri'nin Yüksekova ilçesinde Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından PKK'nin Kuzey Irak'taki kamplarının savaş uçakları ile bombalanmasının protesto edildiği bir eylemde yaptığı açıklamada; "PKK, Türkiye'yi ve Orta Doğu'yu güller bahçesine çevirmek için ortaya çıkmış barış ve halk hareketidir. Eğer PKK Türkiye'yi güller bahçesine çevirmek istemeseydi, PKK'nin öyle bir gücü var ki sizi tükürüğüyle boğar" ifadelerini kullandı.[57][58]

28 Nisan 2015'te PKK'nin gençlik yapılanması YDG-H üyeleri Diyarbakır'ın Silvan ilçesinde bir kahvehanede siyasi propaganda yaptıktan sonra silah zoruyla 7 Haziran genel seçimleri için HDP'ye oy istedi.[59] Ayrıca PKK yöneticilerinden Cemil Bayık, Fırat Haber Ajansı'nda yaptığı bir konuşmada Halkların Demokratik Partisi için oy istedi ve şu ifadeleri kullandı. "...Onun için bu seçimlerde AKP ve Erdoğan'a karşı HDP'ye oy vererek yerel seçimlerden çok daha büyük bir sonuç ortaya çıkaracaklardır. Bunu da herkese ispatlayacaklar."[60] Ayrıca 1 Kasım 2015 genel seçimlerinden önce verdiği bir demeçte Haziran'daki genel seçimlerde HDP'ye oy verenlere teşekkür etti ve tekrar HDP'ye oy vermelerini istedi.[61]

Halkların Demokratik Partisi siyasetçilerinin, Türk güvenlik güçleri ile PKK arasında 2015 yılının Haziran ayından beri devam eden çatışmalarda öldürülen PKK üyelerinin cenaze törenlerine katılması ve taziye ziyaretlerinde bulunması birçok eleştirilere ve tartışmalara neden oldu. 2015-16 Sur çatışmaları sırasında PKK'nin Sur sorumlusu 'Çiyager' kod adlı Cihat Türkan'ın Batman'da düzenlenen cenaze törenine HDP Batman Milletvekili Mehmet Ali Aslan ve Siirt Milletvekili Besime Konca da katıldı.[62] Van Milletvekili Tuğba Hezer Öztürk, Tunceli'nin Nazımiye ilçesinde 27 Ağustos 2015'te bir çatışma sırasında öldürülen PKK militanı "Destan Rüstem" kod adlı Sıdıka Yıldız'ın Van'ın Başkale ilçesindeki cenaze törenine katıldı.[63] Hezer ayrıca PKK'ya yakın olduğu iddia edilen TAK'ın üstlendiği ve 29 kişinin öldüğü Ankara'daki canlı bomba saldırısı sonrası, saldırıyı düzenleyen Abdulbaki Sömer'in evine taziye ziyaretinde bulundu.[64][65]

HDP Şırnak Milletvekili Faysal Sarıyıldız'ın, PKK'ya verilmek üzere Suriye'den Şanlıurfa'nın Ceylanpınar ilçesine getirilen ağır silahları teslim alacak kuryeye yardım ettiği iddia edildi.[66] 2 Mayıs 2016'da, Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasası Komisyonunda görüşülen yasama dokunulmazlığı görüşmeleri sırasında Adalet ve Kalkınma Partisi ve HDP'li milletvekilleri arasında kavga çıktı. HDP milletvekilleri komisyonu terkederken Abdullah Öcalan lehine sloganlar atarak Gerilla Marşı'nı söylediler.[67]

Eylül 2016'da, parti eş genel başkanı Selahattin Demirtaş Almanya merkezli Süddeutsche Zeitung gazetesine verdiği demeçte; "Biz PKK'yi terör örgütü olarak tanımlamıyoruz. Ancak, sivilleri hedef alan eylemlerini terör olarak nitelendiriyoruz. Bunu protesto etmekten de geri kalmıyoruz." ifadelerini kullandı.[68]

Tutuklamalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halkların Demokratik Partisi eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ dahil çok sayıda HDP'li milletvekili, siyasetçi ve yönetici; Türk Ceza Kanunu'nun " silahlı terör örgütüne üye olmak", "terör örgütü propagandası yapmak", "suçu ve suçluyu övmek", "halkı kin ve düşmanlığa tahrik", "terör örgütüne üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemek" ve "devletin birliğini ve bütünlüğünü bozmaya teşebbüs" ve "terör örgütüne eleman temin etmek" suçlamaları sebebiyle Türkiye mahkemeleri tarafından tutuklanmasına ya da hapis cezasına çarptırılmasına karar verildi.[69][70][71][72]

4 Kasım 2016 tarihinde HDP Eş Genel Başkanları ve Genel Başkan Yardımcısı Alp Altınörs ile birlikte milletvekilleri Nursel Aydoğan, Sırrı Süreyya Önder, Selma Irmak, Ziya Pir, Ferhat Encü, Gürser Yıldırım, İdris Baluken, Leyla Birlik ve İmam Taşçıer gözaltına alındı. Sırrı Süreyya Önder, Ziya Pir ve İmam Taşçıer adli kontrol şartıyla serbest bırakılırken, HDP Eş Genel Başkanları Selahattin Demirtaş, Figen Yüksekdağ ile HDP Grup Başkanvekili İdris Baluken, milletvekilleri Abdullah Zeydan, Ferhat Encü, Leyla Birlik, Gülser Yıldırım ve Nursel Aydoğan tutuklandı.[73][74] Tutuklu milletvekillerinden Gülser Yıldırım 15 Kasım 2017 tarihinde Mardin 3. Ağır Ceza Mahkemesi'nde görülen duruşmada tutuklu bulunduğu dosyadan tahliye edilmiştir.[75]

HDP'ye yönelik operasyon, dünya çapında sert tepkilere ve eleştirilere neden oldu.[76] Avrupa Parlamentosu Başkanı Martin Schulz, "Gözaltılar, Türkiye'de siyasi çoğulculuğun durumuyla ilgili tüyler ürpertici bir işaret veriyor. Selahattin Demirtaş, Figen Yüksekdağ ve HDP milletvekilleri Türk toplumunun meşru ve demokratik temsilcileridir, HDP de TBMM'deki üçüncü büyük partidir. Demirtaş ile birçok kez görüştüm. Barış sürecine, şiddete başvurulmamasına, siyasi diyaloğa ve hukukun üstünlüğüne bağlı bir lider. Eylül sonundaki son görüşmemizde gözaltına alınma sırasının kendisine geldiğinden korkuyordu. HDP'ye baskının devamı olan bu son üst düzey gözaltı serisiyle Türk yetkililer Türkiye'yi demokrasiden daha da uzaklaştırmanın yanı sıra AB-Türkiye ilişkilerinin temelini oluşturan değerlere, ilkelere, normlara ve kurallara sırtlarını dönüyor" dedi.[77][78] Avrupa Parlamentosu Türkiye raportörü Kati Piri, Türkiye'nin hızla diktatörlüğe kaydığını söyledi ve Avrupa Birliği ile üyelik müzakerelerinin derhal askıya alınması çağrısında bulundu.[77] Beyaz Saray sözcüsü Josh Earnest, tutuklamaların "Türkiye'deki muhalif yayınlara yönelik artan baskının hemen ardından" geldiğini ve derin kaygı duyduklarını söyledi.[77] ABD Demokrasi ve İnsan Haklarından Sorumlu Bakan Yardımcısı Tom Malinowski ise yaptığı açıklamada "Türk hükûmetinin, HDP milletvekillerini tutuklayıp, internete erişimi engellemesi dost ve müttefik olarak bizi derinden rahatsız etti." sözlerini kullandı.

2019 kayyum atamaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: 2019 Türkiye kayyum atamaları
HDP Eş Başkanı Sezai Temelli (ortada), Van Büyükşehir Belediye Başkanı Bedia Özgökçe Ertan (soldan ikinci), Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Adnan Selçuk Mızraklı (sağda), Kars Belediye Başkanı Ayhan Bilgen (solda) ve HDP Diyarbakır il yöneticisi Hülya Alökmen Uyanık ile birlikte 2019 yerel seçimleri sonrası Diyarbakır'da gerçekleştirilen toplantıda, 7 Nisan 2019.

Ağustos 2019'da 2019 yerel seçimlerinden zaferle çıkan Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Adnan Selçuk Mızraklı, Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk ve Van Büyükşehir Belediye Başkanı Bedia Özgökçe Ertan'ın İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alındı ve yerlerine kayyum atandı. Belediye başkanlarının görevden alınmasının ardından pek çok bölgede basın açıklamaları ve protesto gösterileri düzenlendi.[79] Adana'da,[79] Ankara'da,[80] pek çok ilde kayyum karşıtı açıklamalar yapıldı ve düzenlenen gösterilerde zaman zaman polis ile çatışmalar yaşandı. Yaşanan olaylarda milletvekilleri ve protestocular yaralandı.[81]

Kapatılma davası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Halkların Demokratik Partisinin kapatılma davası

14 Şubat 2018'de Vatan Partisi, HDP'nin kapatılması için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına başvuruda bulundu. Genel başkan yardımcısı Nusret Senem, 11 Şubat 2018'de gerçekleştirilen olağan kongrede eş genel başkan Serpil Kemalbay ile Sırrı Süreyya Önder ve Pervin Buldan'ın Afrin Harekâtını eleştiren, PKK-PYD'yi öven açıklamalar yaptığını ve kongrede Abdullah Öcalan'ın posterlerinin yer aldığını anımsattı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nı görevini yapmaya davet etti.[82] Türkiye İçişleri Bakanı Süleyman Soylu Haziran 2018'de yaptığı bir açıklamada, "..HDP diye bir siyasi parti yok zaten, PKK diye bir anlayış var. HDP bu anlayışın sahadaki maske giymiş uygulamasıdır bu kadar basit. Bunu herkes biliyor. Bunu kendileri de biliyor." ifadelerini kullandı.[83]

16 Şubat 2021'de MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, partisinin grup toplantısında "HDP'yle hesaplaşmadan 'PKK'yı bitirdik, yok ettik, mahvettik.' diyemeyiz. Bu itibarla HDP'nin kapatılması elzemdir, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı inanıyorum ki gereğini yapacaktır." sözlerini kullanarak HDP'nin kapatılması gerektiğini söyledi.[84] Yaklaşık iki hafta sonra ise 2 Mart tarihinde AKP Grup Başkanvekili olan Cahit Özkan, "Yargı yolunu açmak için dokunulmazlıkları kaldıracağız. HDP hem siyasi hem de hukuken kapanacaktır. Milletin vicdanında kapatılacaktır." sözlerini kullandı.[85]

17 Mart 2021 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin, HDP'nin kapatılması istemiyle Anayasa Mahkemesinde dava açtı. Mahkeme'ye gönderilen iddianamede "HDP üyelerinin beyan ve eylemleriyle devletin milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, ortadan kaldırmayı amaçladıkları" belirtildi.[86]

Parti, gösterilen delillere itiraz ederken Semra Güzel yargılamasının sürdüğünü belirterek davanın reddini istemişti. Dosyadaki ses kayıtlarının çözümü için ayrıca süre isteyen HDP, mahkeme üyesi İrfan Fidan'ı reddetmeyi talep etmişti. Anayasa Mahkemesi, HDP'nin talebini reddetti ve dosyaya giren ek deliller için de savunma hazırlaması için partiye süre verdi.[87]

Anayasa Mahkemesi, kapatma davası sürecinin genel seçimlerden sonraya bırakılması yönündeki talebi 27 Ocak 2023 tarihinde reddetti; tedbir hakkındaki savunma için 15 gün ek süre verdi, 14 Mart 2023 Salı günü ise esas hakkındaki savunmayı alma kararını aldı.[88]

Eş başkanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
# Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1 Fatma Gök - Yavuz Önen 15 Ekim 2012 27 Ekim 2013
2 Sebahat Tuncel - Ertuğrul Kürkçü 27 Ekim 2013 22 Haziran 2014
3 Figen Yüksekdağ - Selahattin Demirtaş 22 Haziran 2014 9 Mart 2017
4 Serpil Kemalbay - Selahattin Demirtaş 20 Mayıs 2017 11 Şubat 2018
5 Pervin Buldan - Sezai Temelli 11 Şubat 2018[89] 23 Şubat 2020
6 Pervin Buldan - Mithat Sancar 23 Şubat 2020 27 Ağustos 2023
7 Sultan Özcan - Cahit Kırkazak 27 Ağustos 2023[24] Görevde

Seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Harita Eş Genel Başkanlar Oy Sandalye Meclis Sıra
# % ± Y # ±
2015 Haziran Selahattin Demirtaş
Figen Yüksekdağ 		6.058.489
%13,12
 —
80 / 550
 — Seçim Hükûmeti 4.
2015 Kasım 5.144.108
%10,75
 azalış 2,37
59 / 550
 azalış 21 Muhalefet
2018 Sezai Temelli
Pervin Buldan 		5.867.564
%11,70
 artış 0,93
67 / 600
 artış 8 3.

Yerel seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Genel Başkan İl Genel Meclisi Büyükşehir Belediye Belediye Belediye Meclisi
Oy % Kazanılan Oy % Kazanılan Oy % Kazanılan Oy % Kazanılan
2014 Sebahat Tuncel
Ertuğrul Kürkçü 		38.538
%0,38
1 / 1.251
 817.494
%2,34
0 / 30
 836.741
%2,01
0 / 1.351
 881.830
%2,12
9 / 20.498
2019 Pervin Buldan
Sezai Temelli 		833.237
%7,93
101 / 1.272
 1.137.552
%4,15
3 / 30
 1.951.185
%4,52
57 / 1.355
 2.409.485
%5,60
1.230 / 20.745

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı". 17 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020. 
  2. ^ "HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ PROGRAMI". 9 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2022. 
  3. ^ "Hdp Parti Programı". 1 Mayıs 2020. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.  Başlık 5: "Partimiz için yerel yönetimler, gündelik yaşamı ilgilendiren kararların doğrudan demokrasi ile alınacağı ve uygulanacağı özyönetimlerdir. Yerel demokrasi anlayışımız, temsili demokrasiyi aşan doğrudan demokrasiye dayanır. Siyasetin demokratikleştirilmesi ve topluma ait kılınması, halkların kendi kendini yönetmesiyle, güçlü, demokratik ve özerk yerel ve bölgesel yönetimlerle mümkündür."
  4. ^ "Demirtaş: Çoğulculuk, Bölünmemenin Teminatıdır". Sondakika.com. 25 Temmuz 2014. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015. 
  5. ^ "Tayip Temel: Üçüncü Yol üçüncü siyasi aktördür". HDP.org. 29 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2023. 
  6. ^ Nordsieck, Wolfram (2018). "Turkey". Parties and Elections in Europe. 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  7. ^ "Demirtaş:Demokratik sosyalizm mümkündür; radikal demokrasi dediğimiz şey demokratik sosyalizmin yol haritasıdır". 7 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Sebastian Maisel, (Ed.) (2018). The Kurds: An Encyclopedia of Life, Culture, and Society. ABC-CLIO. s. 45. ISBN 9781440842573. The successor of the BDP, Peoples' Democratic Party (HDP) is a progressive political party that emphasizes democracy, ecology, women's rights, and equality for all individuals. 
  9. ^ "İlerici Enternasyonal kuruluyor". 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Hdp Parti Programı". 1 Mayıs 2020. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2022.  Başlık 10: "Erkek egemen sistemin (patriyarkanın), toplumun her alanında kök salmış sistematik bir egemenlik biçimi olduğunu kabul eden Partimiz, erkek egemenliğin, diğer tüm egemenlik ve sömürü biçimlerinin (sınıfsal, ulusal, inançsal) karşısında özgül bir ezme ve sömürü biçimi olduğundan hareketle, kadınların toplumsal açıdan maruz kaldığı her türlü ezilme ve sömürülme ilişkisinde kadınlardan yana tutum alır. Kadınların özgürleşme (kurtuluş) mücadelesini destekler, bunun kazanılması için mücadele eder. Partimiz, başta kendi içindeki cinsiyetçilikle mücadele olmak üzere, tüm cinsiyetçi ilişkilere ve dile karşı mücadeleyi görev bilir.."
  11. ^ "Turkey arrests pro-Kurdish MPs from only party with pro-LGBT policies". PinkNews. 27 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2016. 
  12. ^ "Hdp Parti Programı". 1 Mayıs 2020. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.  Başlık 11: "Partimiz, heteroseksizmi bir tür ırkçılık olarak görür. Lezbiyen, gey, biseksüel ve transseksüellerin (LGBT) maruz kaldıkları homofobi ve transfobi temelli ayrımcılığa ve şiddete karşı mücadele eder. LGBT bireylerin özgürleşmesinin heteroseksüelleri de özgürleştireceğini savunan Partimiz, heteroseksüelliği zorunluluk olarak gösteren ve dayatan nefret söylemine ve nefret suçlarına karşı mücadele eder."
  13. ^ "Turkey's Undead Pro-Kurdish Political Parties, Part 3: The HDP Enters Mainstream Politics". New Lines Institute (İngilizce). 17 Kasım 2021. 5 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2022. 
  14. ^ "Kobani and Kurdish Nationalism in Turkey". Carnegie Endowment for International Peace (İngilizce). 14 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2022. Kobani crisis caused leaders of the PKK and Turkey’s Kurdish nationalist party, the Peoples’ Democratic Party (HDP), to call for nationwide demonstrations. 
  15. ^ Yeğen, M. (2021). Kurdish Nationalism in Turkey, 1898–2018. In H. Bozarslan, C. Gunes, & V. Yadirgi (Eds.), The Cambridge History of the Kurds (pp. 311-332). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108623711.013
  16. ^ Deniz Çifçi, (Ed.) (2019). The Kurds and the Politics of Turkey: Agency, Territory and Religion. Bloomsbury Publishing. s. 84. ISBN 9781788316385. The party shares a left-wing ideology with emphasis on social democracy, secularism, feminism, minority rights and pluralism (Halkların Demokratik Partisi Tüzüğü 2014). 
  17. ^ Tekdemir, Ömer (20 Şubat 2015). "Is a socialist EU possible via left-wing populist parties such as Syriza, Podemos and the HDP?". openDemocracy. 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2015. 
  19. ^ "legal sol kazandı". aksiyon.com.tr. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2015. 
  20. ^ ""Hdp trenindeki şaşkın yolcular"". Akşam- Kayahan Uygur. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015. 
  21. ^ "Consultative parties". Sosyalist Enternasyonal. 8 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2016. 
  22. ^ "Parties & Organisations - Progressive Alliance". 6 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2018. 
  23. ^ "PES congratulates associate parties HDP and CHP with historic election result". Avrupa Sosyalistler Partisi. 8 Haziran 2015. 15 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2016. 
  24. ^ a b c "HDP'de yeni eş genel başkanlar Sultan Özcan ve Cahit Kırkazak oldu: 'Birikimimizi Yeşil Sol Parti'ye yığacağız'". BBC News Türkçe. 27 Ağustos 2023. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023. 
  25. ^ "HDP Eş Genel Başkanlığına Tuncel ve Kürkçü Seçildi". 5 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 
  26. ^ "HDP'nin Eş Genel Başkanları Yüksekdağ ve Demirtaş". 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 
  27. ^ "HDP'nin yeni Eş Genel Başkanı Serpil Kemalbay: Mücadeleyi yükselteceğimiz bir döneme giriyoruz". 6 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 
  28. ^ "HDP'nin yeni eş genel başkanları Sancar ve Buldan oldu". Deutsche Welle. dw.com. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2020. 
  29. ^ "Hangi hdp milletvekilleri tutuklu?". 15 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ "HDP'den hak ihlalleri raporu: 15 bin kişi gözaltına alındı, 6 bin kişi tutuklandı". 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  31. ^ Red Bilisim. "HDK Bileşeni Kurumlar - Halkların Demokratik Kongresi". halklarindemokratikkongresi.net. 15 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  32. ^ Arslan, Ferit; Bulut, Bayram (10 Nisan 2011). "BDP'nin adayları belli oldu". Hürriyet. Diyarbakır. DHA. 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  33. ^ Başer, Kumru (13 Haziran 2011). "BDP destekliler 36 milletvekili çıkardı". Diyarbakır: BBC Türkçe. 31 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  34. ^ "YSK Hatip Dicle'nin vekilliğini düşürdü". Radikal. 22 Haziran 2011. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  35. ^ a b c "Halkların Demokratik Partisi (HDP) Eş Başkanları Fatma Gök ve Yavuz Önen: 'Başarmaktan başka çaremiz yok'". halklarindemokratikkongresi.net. 5 Mart 2013. 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  36. ^ a b "HDK partileşti HDP oldu". Milliyet. 18 Ekim 2012. 25 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  37. ^ Avşar, Barış (22 Ekim 2012). "'Kongre'si bitmeyen parti kuruldu". Radikal. 27 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  38. ^ "3 BDP'li vekil istifa etti". Radikal. 23 Ekim 2013. 24 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2016. 
  39. ^ "Yeni HDP'ye Dair Açıklama". 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017. 
  40. ^ "Yeni HDP'ye Dair Açıklama". Emek Partisi (EMEP). 17 Haziran 2014. 15 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  41. ^ "Halkı Temsil Edecek Cumhurbaşkanı Adayımız Selahattin Demirtaş". Emek Partisi (EMEP). 2 Temmuz 2014. 10 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  42. ^ "İşte seçimlere katılacak 31 parti". Yeni Şafak. 1 Şubat 2015. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2015. 
  43. ^ "Demirtaş: HDP seçimlere parti olarak girecek". 31 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  44. ^ "'AKP, HDP'yi seçimlere bağımsız girmeye zorluyor'". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  45. ^ "HDP'den bakanlık teklifi yorumu: Kabul edeceğiz, partimizin kararı". 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015. 
  46. ^ "HDP'li Ali Haydar Konca Avrupa Birliği Bakanı oldu". 31 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015. 
  47. ^ "HDP'li bakanlar Müslüm Doğan ve Ali Haydar Konca istifa etti... İşte gerekçesi..." Hürriyet. 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2015. 
  48. ^ a b "Seçmen kümeleri: HDP" (PDF). Yusuf Kutlu. KONDA. Mayıs 2018. 
  49. ^ "Öcalan: Devletle müzakere önemlidir". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  50. ^ "HDP'den İkinci Kongre". 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  51. ^ "Halkların Demokratik Partisi Tüzüğü". hdp.org. 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  52. ^ Kardaş, Şaban (28 Ocak 2015). "Çözüm sürecini nasıl bir gelecek bekliyor?". Al Jazeera Turk. 30 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015. 
  53. ^ "Genişletilmiş HDP heyeti İmralı'da". 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015. 
  54. ^ "Selahattin Demirtaş Habertürk'e açıkladı: PKK ile organik bağımız yok". Habertürk. 22 Nisan 2015. 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  55. ^ "Demirtaş: Öcalan'ın heykelini dikeceğiz". Radikal. 13 Kasım 2012. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  56. ^ "Demirtaş: Öcalan'ın heykelini dikeceğiz". NTV.com.tr. 13 Kasım 2012. 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  57. ^ "'PKK sizi tükürüğüyle boğar' diyen vekile şok". Milliyet. 30 Temmuz 2015. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  58. ^ "DYP'nin anonsçusuydu PKK 'tükürükçüsü' oldu". Sabah. 2 Ağustos 2015. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  59. ^ "PKK kahvehane basıp oy istedi!". Sözcü. 28 Nisan 2015. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  60. ^ "PKK Liderlerinden Cemil Bayık, HDP için oy istedi". 28 Mayıs 2015. 23 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023. 
  61. ^ "PKK'LI TERÖRİST CEMİL BAYIK HDP İÇİN OY İSTEDİ!". Yeni Söz. 14 Eylül 2015. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  62. ^ "HDP'li 2 vekil PKK'nin Sur sorumlusunun cenazesine katıldı". Milliyet. 16 Mart 2016. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  63. ^ "HDP'li vekil Tuba Hezer PKK'lı teröristin tabutunu taşıdı". Sabah. Doğan Haber Ajansı. 2 Eylül 2015. 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  64. ^ "Canlı bombanın taziye ziyaretine HDP'den açıklama". Cumhuriyet. 23 Şubat 2016. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  65. ^ "HDP Van Milletvekili Tuğba Hezer hakkında soruşturma başlatıldı". NTV.com.tr. 23 Şubat 2016. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  66. ^ "HDP'li Sarıyıldız'dan "silah sevkiyatı" açıklaması". Milliyet. 26 Temmuz 2015. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  67. ^ "HDP milletvekilleri komisyonu "Biji Serok Apo" sloganlarıyla terk etti". Hürriyet. 2 Mayıs 2016. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  68. ^ "Demirtaş: Biz PKK'yı terör örgütü olarak tanımlamıyoruz". Al Jazeera Türk. 3 Eylül 2016. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  69. ^ "HDP il eş başkanları dahil 10 tutuklama". 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2016. 
  70. ^ "HDP İzmir Eş Başkanları tutuklandı". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2016. 
  71. ^ "HDP'li başkana 15 yıl hapis!". Milliyet. 4 Ocak 2016. Erişim tarihi: 27 Ekim 2024. 
  72. ^ "HDP Genel Başkan Yardımcısı Altınörs tutuklandı". Al Jazeera Türk. Anadolu Ajansı. 10 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2016. 
  73. ^ "HDP'ye terör operasyonu... Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş tutuklandı". 4 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  74. ^ "HDP Eş Genel Başkanları Demirtaş ve Yüksekdağ tutuklandı". 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  75. ^ "HDP'li Gülser Yıldırım'a tahliye kararı". 15 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2017. 
  76. ^ "Turkey draws Western condemnation over arrest of Kurdish lawmakers". Reuters. 5 Kasım 2016. Erişim tarihi: 27 Ekim 2024. 
  77. ^ a b c "HDP'ye yönelik operasyona dünyadan tepki yağdı". www.cumhuriyet.com.tr. 11 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 27 Ekim 2024. 
  78. ^ "Crackdown on HDP condemned in Europe – DW – 11/04/2016". dw.com (İngilizce). Erişim tarihi: 27 Ekim 2024. 
  79. ^ a b "Halk iradesine atanan kayyumlar pek çok ilde protesto ediliyor". Evrensel. 19 Ağustos 2019. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019. 
  80. ^ "Ankara'da da eylemcilere gözaltı". Gazeteduvar. 19 Ağustos 2019. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019. 
  81. ^ "Polis kayyum protestosuna saldırdı, Ahmet Şık'ı yerde sürükledi!". Birgün. 19 Ağustos 2019. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019. 
  82. ^ "Vatan Partisi'nden HDP'nin kapatılması için başvuru". NTV.com.tr. 14 Şubat 2018. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018. 
  83. ^ "Soylu: HDP diye bir siyasi parti yok". Cumhuriyet. 6 Haziran 2018. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2018. 
  84. ^ "Bahçeli'den çok sert sözler: HDP zaman kaybetmeden kapatılmalıdır". Hürriyet. 16 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  85. ^ "AKP'li Cahit Özkan: HDP hem siyasi hem de hukuken kapanacaktır". Sözcü. 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  86. ^ "SON DAKİKA HABERİ: HDP'ye kapatma davası açıldı". NTV. 17 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  87. ^ "AYM, HDP'NİN 'REDDİ HAKİM' TALEBİNİ REDDETTİ, EK DELİLLERE KARŞI SAVUNMA HAZIRLAMASI İÇİN PARTİYE SÜRE VERDİ". ankahaber.net. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2024. 
  88. ^ "AYM, HDP'NİN KAPATMA DAVASI İŞLEMLERİNİN SEÇİM SONRASINA BIRAKILMASI TALEBİNİ REDDETTİ". ankahaber.net. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2024. 
  89. ^ "HDP Eş Genel başkanları Pervin Buldan ve Sezai Temelli Oldu". 27 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Halkların_Demokratik_Partisi&oldid=34138278" sayfasından alınmıştır