Hamparsum Limonciyan

Hamparsum Limonciyan
Doğum	1768 İstanbul, Osmanlı imparatorluğu
Ölüm	29 Haziran 1839 İstanbul, Osmanlı imparatorluğu
Meslek	Bestekâr ve müzik hocası

Hamparsum Limonciyan (Ermenice: Համբարձում Լիմոնճեան, d. 1768, İstanbul - ö. 29 Haziran 1839, İstanbul) veya Baba Hampartsum, Osmanlı Ermenisi bestekâr ve müzik hocası.

İstanbul'da o zamanlar Pera adıyla anılan Beyoğlu semtindeki Çukur Sokak'ta, Harput'tan İstanbul'a gelerek yerleşmiş, Ermeni Katolik cemaatine mensup yoksul bir Ermeni çiftinin oğlu olarak dünyaya gelmiştir (Serkis ve Gadarine Limonciyan). Hamparsum, ilkokulu bitirdikten sonra, hem ileride bir meslek sahibi olabilmesi hem de harçlığını çıkarabilmesi için bir terzinin yanına çırak olarak verilmiştir.

Müziği çok seven Hamparsum'un yeteneği ve ilgisini fark eden Darphane Amiri Hovhannes Çelebi Düzyan'ın (1749-1812) dikkatini çekerek, himayesine girmiş ve Düzyan'ların Kuruçeşme'deki konağında, Klasik Avrupa müziği üzerine müzik eğitimi almıştır. Hagop Çelebi Düzyan (1793-1847) ve Zenne Bogos'un (1746-1826) öğrencisi olmuştur. Hamparsum'un müziğe olan merakı sadece Klasik Batı Müziği ve Ermeni Kilise Müziği ile sınırlı olmayıp, Klasik Türk müziğine de büyük ilgi duymuş ve Beşiktaş Mevlevihanesi'ne devam ederek Türk müziği bilgisini geliştirdi. Burada Dede Efendi tarafından yeteneği fark edilerek, onun öğrencisi olmuştur.

Büyük bir olasılıkla ünlü bestekâr Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi'nin aracılığı sayesinde kendisi de bir Mevlevi ve müzisyen olan Sultan III. Selim'in huzuruna kabul edilmiş, saraya kabul edilmiştir.

Galata'daki "Lusavorçagan Mektebi"'nde musiki hocalığı yaptı. Bu arada Beşiktaş Mevlevihanesine devam ederek Türk müziği bilgisini geliştirdi. Büyük bir olasılıkla ünlü bestekâr Hammâmizâde İsmail Dede Efendi'nin aracılık ve yol göstermesi sayesinde Sultan III. Selim'in huzuruna kabul edilerek padişahın beğenisini kazanmıştır. III. Selim Dönemi, padişahın sanata ve özellikle müziğe olan merakı ve saygısı nedeniyle günümüz Türk Müziği tarihçileri tarafından "Türk Müziğinin Altın Çağı/Dönemi" olarak adlandırılmıştır. Saray, onun saltanatı sırasında adeta bir müzik okulu ve araştırma merkezi haline gelmiştir. Kendi dönemine kadar usta-çırak ilişkisine dayalı 'meşk metodu' nedeniyle erozyona uğrayan Türk müziği eserlerinin gelecek kuşaklara ilk ve özgün halleriyle intikâl ettirilebilmeleri amacıyla çevresindeki müzisyenlerden bir notasyon geliştirmelerini istemiş ve onun bu talebine Abdülbâki Nâsır Dede ile Hamparsum Limonciyan karşılık vermişlerdir. Her ikisi de, geliştirdikleri notasyonla kaydettikleri çalışmalarını padişaha sunmuşlardır.

Hamparsum, 1812-1814 yılları arasında bu konuda çalışmalarına devam ederek, Eski Ermeni Kilise ilahilerinin kaydedilmesinde kullanılan "Khaz Sistemi"'ni, Türk Müziğine uyarlamış ve geliştirdiği notasyon ile sadece peşrev ve saz semailerinin bizzat notaya aldığı 6 adet nota defterinin III. Selim'e takdim etmiştir. Notanın kullanıldığı ilk beste, Tanburi İsak Efendi'nin bayati peşrevidir. Kendi adıyla anılacak olan bu notasyon, Hagop Çelebi Batı müziğinden aldığı bazı kavramlarla geliştirdi. Hamparsum notasına daha sonra bestekâr Kapriel Yeranyan (1827-1862) tarafından çeşitli eklemeler yapılmıştır.

Yaşamının büyük bir bölümünü evinde müzik dersleri vererek geçiren Hamparsum, bir ara Kirkor Balyan'ın kâtipliğini yapmış, bir süre sonra oğlu Neyzen Zenop Limonciyan'la birlikte ticarete atılarak Galata'da gıda maddeleri toptancılığı ile uğraşmıştır. 1837'de Ermeni harfleri ile Türkçe otobiyografisini kaleme aldı. 29 Haziran 1839'da Hasköy'deki evinde öldü ve Surp Agop Katolik Mezarlığı'na defnedildi.

Orta Çağ Ermeni Kiliselerinde kullanılan Khaz Sistemine dayalı, genel "Hamparsum notası" olarak bilinen bir notasyon geliştirerek Klasik Türk müziğinde kullanılmasını sağlamış; böylece Türk müziği eserlerinin kaydedilerek günümüze ulaşmalarında çok önemli bir rol oynamıştır.

Tambur sanatçısı olarak ün kazandı. Türk musikisi alanında bilinen 27 şarkı, 11 peşrev ve 9 semaisi, Ermenice 20 kadar ilahisi mevcuttur.

• Gülay Karamahmutoğlu, "Hamparsum Limonciyan ve Nota(lama) Sistemi", Müzik ve Bilim Dergisi, S.1, No.1, Mart 2004
• Kevork Pamukciyan, Biyografileriyle Ermeniler, Aras. Y. 2003, s. 289-292.

• http://www.hamparsum.net 12 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.