John von Neumann

John von Neumann
Doğum	János Lajos Neumann 28 Aralık 1903 Budapeşte, Macaristan Krallığı
Ölüm	8 Şubat 1957 (53 yaşında) Washington, DC, Amerika Birleşik Devletleri
Milliyet	Yahudi
Vatandaşlık	(önce) (sonra)
Eğitim	Eötvös Loránd Üniversitesi ETH Zürih Göttingen Üniversitesi
Meslek	Matematikçi, fizikçi, istatistikçi, ekonomist, bilgisayar bilimci
Önemli eser(ler)	Neumann cebiri
Evlilik	Klara von Neumann
Çocuk(lar)	Marina von Neumann
Çalıştığı yerler Berlin Üniversitesi Princeton Üniversitesi Los Alamos Laboratuvarları

John von Neumann (28 Aralık 1903 - 8 Şubat 1957), Macar-Amerikalı matematikçi ve bilgisayar bilimcisi.

Yahudi bir ailenin çocuğu olan Neumann 1921 yılından 1923 yılına kadar Berlin Üniversitesinde kimya tahsili gördü. İki yıl sonra İsviçre'de Teknik Yüksek Okulu'ndan kimya mühendisliği diploması aldı. Nihayet 1926 yılında Budapeşte Üniversitesi'nden matematik doktorası aldı. Budapeşte'deki çalışmalarını bitirir bitirmez, genç matematikçiye Göttingen Üniversitesi'nde Rockefeller bursu verilmişti. Burada, 23 yaşındayken ilk şaheser eseri "Kuantum Mekaniğinin Matematik Temelleri"ni yayınladı.

Bu eser bütün atom ve Çekirdek fiziğinin üzerine kurulduğu "Kuantum alan kuramı" anlayışı için çok önemliydi. Gene o yıllarda von Neumann Berlin Üniversitesi'nde ilk öğretim üyeliğini kabul etti.

John von Neumann Berlin'de iken poker oyununu incelemeye başladı. Özellikle bu oyun onun ilgisini çekmişti, çünkü bu oyunla sadece şans faktörü değil aynı zamanda oyuncunun strateji meselesi de işe karışıyordu. Böyle bir oyun matematik terimleriyle tarif edilebilir miydi? Genç matematikçi işe girişti! Birkaç ay içinde matematik incelemelerine yeni bir saha getiren "Oyunlar Teorisi"ni geliştirdi. Bu yaklaşımı sadece şans ve strateji oyunlarına değil, aynı zamanda ekonomi, askeri strateji ve sosyoloji gibi önemli alanlara da uygulandı. "Oyunlar teorisi" Von Neumann yalnızca yirmi beş yaşında iken, matematiksel bir sanat eseri olarak kabul edildi. 1930 yılında Princeton'un bir yıllık ders teklifini kabul etti ve 1931 yılında burada kalmaya karar verdi. Burada da Berlin'de olduğu gibi farklı öğretim metotları ile öğrenci ve profesörlerin ilgisini çekmiştir. 1933 yılında von Neumann, Princeton'da araştırmacılar için yeni açılan uluslararası bir merkez olan İleri Araştırmalar Enstitüsü'nde profesör olması çağrısı aldı. Orada birkaç yıl matematik araştırmalarına derinlemesine daldı.

2. Dünya savaşına uzanan yıllarda ve savaş süresince von Neumann, askeriye için çalışmıştır. Kendisi burada askeriye için ilk elektronik hesaplayıcı olan "ENIAC" ı 1945'te savaş sona erene kadar tamamlamıştı. Ayrıca burada 1957'de kanserden ölümüne sebep olan radyasyon hastalığı ile temas ettiği tahmin ediliyor. Savaştan sonra bir matematikçi (kendi türü bir matematikçi) olarak sürdürmeye devam etti.

Uzun araştırmalar sonucu onun harika makinesi "MANIAC" (Matematiksel Analizci, Nümerik Integralci ve Computer), insanların hizmetine hazırdı. Öyle ki bu makine önceleri birkaç yıl alan bir problemi bir saatte tamamlayabiliyordu. NORC (Noval Ordinanse Research Computer - Askeri Düzeni Araştırma Bilgisayarı) von Neumann 'ın ikinci bilgisayarıydı. Bu hünerli makine yirmidört saatlik bir hava tahminini birkaç dakikalık zamanda verebiliyor, yerkürenin özü hakkında bilgi kaydedebiliyordu. Atlantik ve Pasifik Okyanusları'nın med ve cezir hareketlerini hesaplayabiliyor ve askeri manevra problemlerini çözebiliyordu. 1953 yılında, Amerikan güdümlü mermi programının fizibilitesini araştıran bilim adamları ve askeri liderler komisyonuna başkan atandı. Onun başkanlığında Kıtalararası Balistik Güdümlü Mermi (ICBM) projesi üzerinde çalışmaya başladı.

1954 yılında von Neumann en büyük düzeyde olan Atom Enerjisi Komisyonu 'na atandı ve burada hücre otomata teorisi üzerine kanserden öldüğü 1957 yılına değin çalışmalarına devam ederek miras olarak geriye bugün hayatımızın ihtiyaçlarını karşılayan teorileri ve kavramları bıraktı. Von Neumann'ın olağanüstü başarıları yeniden gözden geçirilirse, bunların insan aklının ürünü olduğuna inanmak imkânsız gibi görünür. Fizikçi Hans Bethe'nin sözleri Von Neumann'ın dehasını belki de en iyi biçimde açıklar. Şöyle yazmıştır:

Vikipedi'nin kardeş projelerinden hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisöz'de alıntılar

• Von Neumann mimarisi
• Von Neumann yorumu

• "John von Neumann". 5 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "John von Neumann", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
• "von Neumann's contribution to economics". International Social Science Review. 27 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "von Neumann's Scholar Google profile". 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Oral history interview with Alice R. Burks and Arthur W. Burks". 12 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Oral history interview with Eugene P. Wigner". Minneapolis: University of Minnesota. 12 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Oral history interview with Nicholas C. Metropolis". University of Minnesota. 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Kronz, Fred; Lupher, Tracy (1 Temmuz 2019). "Von Neumann vs. Dirac on Quantum Theory and Mathematical Rigor". Zalta, Edward N. (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. 
• "John von Neumann Postdoctoral Fellowship – Sandia National Laboratories". 13 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Von Neumann's Universe". 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "John von Neumann's 100th Birthday". 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020. 
• "Annotated bibliography for John von Neumann from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues". 28 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
• "Tech Polytechnical Institution – John von Neumann Faculty of Informatics". 25 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
• "John von Neumann speaking at the dedication of the NORD". 7 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
• "The American Presidency Project". 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Find a Grave'de John von Neumann
• "Jewish.hu: Famous Hungarian Jews". 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.