Sinek kuşu

Sinek kuşu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Apodiformes (Ebabiller)
Familya: Trochilidae
(Sinek kuşugiller)
Vigors, 1824[1]
Alt familyalar

Phaethornithinae
Trochilinae

Sinek kuşu veya kolibri, sinek kuşugiller (Trochilidae) familyasını oluşturan küçük kuş türlerinin ortak adı. Havada asılı kalıp kanatlarını çok hızlı çırparak durabilmeleriyle tanınırlar. Türüne bağlı olarak saniyede 15 ila 80 kez kanat çırpabilirler.[2]

Havada asılı kalmalarının yanı sıra, geriye doğru ve dikey olarak uçabilirler ve çiçeklerin nektarlarını ince gagalarıyla emerken sabit konumda kalabilirler.[3] Kanatlarını hızlıca çırpmaları, insanın ağzı kapalıyken ses çıkartmaya çalışmasına benzer bir ses sunar. Bu yüzden İngilizcede "hummingbird" (hımlayan kuş) ismini almıştır.

Sinek kuşları, başta kırmızı çiçeklerinki olmak üzere birçok çiçek özüne ilgi duyarlar. Genelde çiçek nektarlarından beslenirler ve özellikle dar ağızlı çiçeklerin polenlerini taşımakta önemli rol oynarlar.[4] Birçok sinek kuşu özellikle yavrularını beslerken böcek de yer.

Karayip Adaları'nda yaşayan arı sinek kuşu (Mellisuga helenae), 1,8 gram ağırlığıyla dünyanın en küçük kuşu sayılır.[2] Kızıl sinek kuşu gibi daha tipik bir sinek kuşu ise 3 gram ağırlığında ve 10-12 santimetre uzunluğundadır. En büyük sinek kuşu olan dev sinek kuşlarının (Patagona gigas) kiminin ağırlığı 24 gramı bulur.[2][5]

Erkek sinek kuşlarının çoğu yuva kurmada eşlerine yardımcı olmazlar. Çoğu sinek kuşu türü, ağaç dallarında özenle dokunmuş bir kap görünümünde yuvalar yaparlar. Bu yuvalarda iki adet beyaz yumurta bulunur. Bunlar tüm kuş yumurtalarının en küçüğü olsalar da yetişkin bir sinek kuşunun boyuna oranla büyük sayılırlar. Kuluçka dönemi 14 ile 19 gün arasında sürer.[6]

Görünümleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuş dünyasında en parıltılı tüyler ve en gösterişli süslerin bazıları sinek kuşlarında görülür. Erkek sinek kuşları genelde parlak renklidir,[7] dişi sinek kuşları ise çoğunlukla daha soluk renklere sahiptir. Bu kuşlara hayran olan doğacıların taktığı adlar, perilere has bir zarafet ve mücevherimsi bir parıltı çağrıştırır. Brezilya yakutu, yakut-safir sinek kuşu gibi adlar bu gruptaki kuşlara verilen adlar arasındadır.

Gagaları ince ve uzundur, bu da derin çiçeklerden rahatlıkla besinlerini alabilmelerine yardımcı olur. Göğüsleri ve vücutlarının altları genelde beyaz renkte, kanatları, kanatlarının altları ve kafalarının üstü de sinek kuşu hangi renk ise o rengin tonlarındadır. Bütün türlerin vücutlarının bir ya da birkaç yerinde yeşil renk bulunur.[8]

Uçuş aerodinamiği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinek kuşlarının uçuş şekilleri aerodinamik açıdan ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Havada duran sinek kuşlarını sadece çok hızlı video kameralar çekebilir. Nature dergisinden Douglas Warrick ve iş arkadaşları kızıl sinek kuşunun bir rüzgâr tünelindeki uçuşunu incelemişler, kuşun aşağı ve yukarı kanat darbelerinin kaldırma gücünü araştırmışlardır.

Bu deneyler sonucunda sinek kuşunun ağırlığının %75'ini kanatların aşağı darbelerinde, %25'ini de yukarı darbelerinde kaldırıldığını gözlemlemişlerdir. Daha önceden iki tip darbenin de eşit kaldırma gücüne sahip olduğu varsayılırdı. Bu bulgular sinek kuşlarının havada asılı durma yeteneklerinin Sphingidae gibi böceklerinkine benzer, ama farklı olduğunu göstermiştir.[9]

Metabolizma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kızıl sinek kuşu uçarken

Böcekleri saymazsak, uçarken en yüksek metabolizmaya sahip hayvanlar sinek kuşlarıdır. Çok hızlı hareket eden kanatlarını destekleyebilmek için buna zorunludurlar. Kalp atışları dakikada 1260 defaya kadar yükselebilir[10] (mavi boğazlı sinek kuşlarına ait bir ölçüm). Genelde toplam ağırlıklarından daha fazla miktarda besin tüketirler, bunun için her gün yüzlerce çiçeği ziyaret ederler. Herhangi bir anda, açlıktan ölmeye sadece birkaç saat uzaktadırlar. Ancak, geceleri ve yemek az olduğunda metabolizmalarını yavaşlatabilir, kış uykusu gibi bir uyuşukluk içerisine girebilirler. Bu uyuşukluk içinde kalp atışları dakikada 50-180 arasına kadar düşebilir, bu da besin gereksinimini düşürür.[10]

Yakut Boğazlı Sinek Kuşu'nun göç ederken 800 km uzunluğundaki Meksika Körfezi'ni hiç durmadan geçebildiği gözlemlenmiştir. Sinek kuşlarının metabolizmasının incelenmesi sayesinde bunun nasıl mümkün olabildiği anlaşılmaktadır. Sinek kuşları, diğer göçebe kuşlar gibi, göç dönemleri öncesinde, yakıt olarak kullanmak üzere vücutlarında yağ depolar, ağırlıklarını %45-50 oranında artırır ve potansiyel uçuş süresini uzatmış olurlar.[11]

Dağılımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir sinek kuşu yuvasında iki yavru sinek kuşu

Sinek kuşları sadece Amerika kıtasında bulunur.[12] Alaska'nın güneyi ve Kanada'dan; Güney Amerika'da Tierra del Fuego'ya kadar yaklaşık 1.200.000 km²'lik bir alanda bu kuşları görebilmek mümkündür.[1][13] Birçoğu Orta ve Güney Amerika'daki tropikal iklimlerde yaşar; ancak bazı türleri ılıman iklimlerde de bulunur. Kimi zaman Küba ve Bahama'dan gelen gelip geçici türler sayılmazsa, Kuzey Amerika'nın doğusunda sadece göçmen yakut boğazlı sinek kuşları bulunur. Onun yakın akrabası olan siyah çeneli sinek kuşu da bir göçebe kuş olup; Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'nın batısında en yaygın olan sinek kuşu türüdür.

ABD ve Kanada'daki çoğu sinek kuşu, kışları daha sıcak iklimlere göç eder, bazıları ise sıcak kıyı bölgelerinde kalırlar. Güney Amerika'nın güneyindeki bazı sinek kuşları da tropik bölgelere giderler.

Kızıl sinek kuşu, Güney Amerika yerine ABD'nin doğusuna göç etmeye başlamıştır. Bunun nedeni bahçelerdeki suni yemliklerin bu kuşların hayatta kalma şansını artırmasıdır. Geçmişte, doğuya göç eden kuşlar genelde ölüyordu ama artık birçoğu yaşamaktadır. Değişen göç yolları yavrular tarafından da sürdürülmektedir. Yeterli yemek ve barınağa sahip olmaları halinde bu kuşlar oldukça dayanıklıdır, en az -20 °C sıcaklığa dayanabilirler.

Sistematik ve evrim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sinek kuşlarından Yeşil menekşekulaklı (Colibri thalassinus)

Geleneksel olarak sinek kuşları, içinde kırlangıçların da bulunduğu Apodiformes takımına ait sayılmışlardır. Sibley-Ahlquist sınıflandırmasına göre, sinek kuşları Trochiliformes adlı yeni bir takıma ayrılmıştır ama bu ayrım sonradan ortaya çıkan yeni bulgularla desteklenmemektedir. Sinek kuşlarının kanatlarının içi boş ve dolayısıyla kırılgandır, ender olarak fosilleşirler, bu yüzden evrimsel geçmişleri gizemli kalmıştır. Ancak çoğu bilim insanı sinek kuşunun yakın zamanlarda evrimleştiğine inanmaktadır, geçmişlerinin belirgin olmamasını buna bağlarlar. Uzmanlar, sinek kuşu türlerinin en çeşitli olduğu yer olması nedeniyle Güney Amerika'nın onların kaynağı olduğunu ileri sürerler. Bilinen türlerin yarıdan fazlası Brezilya ve Ekvador'da bulunur.

Farklı sınıflandırma bakış açılarına göre sinek kuşu türlerinin sayısı 325 ila 340 arasındadır. Bunlar iki alt familyaya bölünürler: Hermitler (Phaethornithinae alt familyası, 6 cins içinde yer alan 34 tür) ve tipik sinek kuşları (Trochilinae alt familyası, geri kalanlar).[14]

Sinek kuşlarının modern farklılıkları evrimsel biyologların Güney Amerika'daki araştırmaları sonucunda gerçekleşmiştir, lakin bu canlıların büyük çoğunluğu da buralarda bulunmaktadır. Ancak, mevcut sinek kuşlarının ataları Avrupa'da, günümüz Güney Rusya'sında daha önceleri yaşamış olabilir.

Genetik analizler sinek kuşlarının 35 milyon yıl önce Eosen devrinde en yakın akrabalarından ayrışmış olduğunu göstermektedir; ancak bu yöndeki fosil kanıtlar sınırlıdır. Pleistosen devrinden kalma fosiller Brezilya ve Bahamalarda bulunmuş, ama bilimsel olarak betimlenmemiştir. Hâlen var olan birkaç türün fosilleri bulunmuştur; ancak yakın zamana kadar, daha eski fosillerin sinek kuşlarına ait olduğu kesin olarak kanıtlanamamıştı.

Ardından 2004'te, Frankfurt'taki Senckenberg Müzesi'nden Dr. Gerald Mayr 30 milyon yıllık bir sinek kuşu fosilini tanımladı ve Nature dergisinde yayımladı.[15] Eurotrochilus inexpectatus (beklenmeyen Avrupalı sinek kuşu) olarak adlandırılan bu ilkel sinek kuşunun fosili yıllardır Stuttgart'ta bir müze çekmecesinde durmaktaydı. Sinek kuşlarının Amerika kıtası dışında hiç bulunmadığı varsayıldığından, Almanya'da Heidelberg'in güneyinde Wiesloch-Frauenweiler'da bir kil yatağında keşfedilen bu fosilin bir sinek kuşu olabileceği Mayr tarafından incelenene dek kimsenin aklına gelmemişti.

Sinek kuşuna mı, yoksa ilişkili olan soyu bitmiş Jungorninthidae familyasına mı ait olduğu belli olmayan kuş fosilleri Almanya'daki Messel taş ocağında ve Kafkasya'da bulunmuştur. Bu fosillerin 35-40 milyon yıl öncesine dayandığı belirlendiğinden bu iki familyanın bu tarihte ayrıştığı anlaşılmıştır. Fosillerin bulunduğu yerler o dönemlerde günümüzde kuzey Karaipler veya güney Çindekine benzer bir iklime sahipti. Hâlen bilinmeyen ise, ilkel Eurotrochilus ve modern fosiller arasında geçen 25 milyon yıl zarfında sinek kuşlarına ne olduğudur. Bu tarihlerde sinek kuşlarının boyları küçülmüş, Amerika'ya yayılmışlar ve Avrupa'da soyları tükenmiştir. DNA-DNA hibridizasyon sonuçlarına göre[16] Güney Amerika'daki sinek kuşlarının başlıca yayılması Miyosen devrinde, 12-13 milyon yıl önce, And Dağları yükselirken gerçekleşmiştir.

Sinek kuşları ve insanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinek kuşları bazen garajların içine uçarlar ve burada hapis kalırlar. Bunun sebebi, garaj kapısının genelde kırmızı renkli olan emniyet kolunu bir çiçeğe benzetmeleridir. Ancak, sinek kuşları kırmızı bir nesnenin olmadığı kapalı mekânlarda da hapsolabilirler. İçeri girdikten sonra dışarı çıkamazlar; çünkü bir yerde hapsoldukları veya kendilerini tehdit altında hissettiklerinde içgüdüsel olarak yukarı doğru uçarlar. Bu, sinek kuşunun ölmesine neden olabilecek bir durumdur, kuş yorgun düşer ve kısa sürede (bazen 1 saatte) ölür. Eğer bir sinek kuşu erişilebilir bir noktadaysa, nazikçe yakalanıp dışarı bırakılmalıdır. Sinek kuşu salınana kadar avuç içinde sessizce yatar.

Sinek kuşu yemlikleri ve nektar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sinek kuşları yemlikten yemlerini yerken

Sinek kuşları enerji sağlamak için bir enerji kaynağına (tipik olarak nektar) ve proteine (genelde küçük böcekler) ihtiyaç duyarlar. Nektar yerine insan yapımı yemliklerden suni nektar yiyebilirler. Bu yemlikler hem sinek kuşlarının insanlarca yakından izlenmesini sağlar, hem de açmış çiçeklerin seyrek olduğu zamanlarda onlara güvenilir bir yiyecek kaynağı oluşturur. Evde yapılan nektar için bir ölçek toz şeker, dört ölçek su içinde kaynatılır. Soğumuş nektar daha sonra yem kabının içine koyulur. Renklendirici, vitamin ya da bal kullanılmamalıdır,[10] çünkü içinde, sinek kuşları için zararlı bir bakteri çoğalabilir.[17] Diyet tatlandırıcıları da kullanılmamalıdır; çünkü sinek kuşları bunu içseler de, metabolizmaları için gereken yeterli kaloriyi alamadıkları için açlıktan öleceklerdir.

Mağazalarda satılan bazı sinek kuşu yemleri ise kırmızı boyalı olup katkı maddeleri içermektedir. Bunlar gereksizdir ve uzun vadede kuşların sağlığı üzerindeki etkileri bilinmemektedir. Parlak renklerin (özellikle kırmızının) sinek kuşlarını cezbettiği doğru olsa da suya boya katmaktansa yemliğin kırmızı renkli olması daha iyidir. Kırmızı boyanın sinek kuşlarına zararlı olma olasılığı vardır.[18] Ticari nektar karışımlarında mineraller de bulunur, bunlar yararlı olsalar da, sinek kuşları mineralleri nektardan değil, böceklerden elde ettikleri için, katkı mineraller gereksizdir. Otoriteler sinek kuşlarının sadece şekerli su içmelerini önerirler[19]

Sinek kuşu yemliğinin doldurulması ve temizliği kolay olmalıdır. Hazırlanmış nektar kullanılmadan evvel buzdolabında 1-2 hafta bekletilebilir, ama dışarı çıkartıldıktan sonra sıcak havada 2-4 gün, ılık havada 4-6 gün tazeliğini korur, sonra bulanıklaşır veya küflenir. Nektar değiştirilirken yemlik ılık suda iyice çalkalanmalı, şeker birikintileri ve bakteri artıklarından arıtılmalıdır. Eğer bulaşık deterjanı kullanılmışsa daha da çok durulanmalıdır. Eğer siyah küf noktaları belirirse yemlik sulandırılmış çamaşır suyu içinde bekletilmelidir.

Başka hayvanlar da sinek kuşu yemliklerine gelirler. Arı ve eşek arılarının girip içinde hapsolmalarını engellemek için beslenme deliklerinin dar olması veya bir file ile ağızlarının kapatılması gerekir. Başka kuşlar bu yemliklerden içip onları devirebilirler. Bu bir sorun olursa daha ağır yemlikler de mevcuttur. Eğer karıncalar bir sorun oluşturursa, "karınca hendeği" kurmak veya sinek kuşunun erişemeyeceği bir yere yapışkan böcek tuzağı sürmek bir çözüm olabilir.

Düşmanları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinek kuşlarının doğal düşmanları yılanlar, yırtıcı kuşlar ve yırtıcı kedilerdir. Ayrıca insanlar da bu kuşların düşmanıdır. Sinek kuşlarının yaşam alanlarını tahrip eden insanlar bu kuşların organlarını işleyerek takı ve süs eşyası haline getirirler.

Ayrıca garaj içlerindeki örümcek ağları da onlar için ölümcül birer tehdit sayılabilir.

Kültür ve mitolojide sinek kuşları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Peru'daki Nazca Çizgileri bir sinek kuşunu betimlemektedir.

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Giant Hummingbird". BirdLife Species Factsheet. BirdLife International. 2008. Erişim tarihi: 6 Eylül 2008. 
  2. ^ a b c "Hummingbirds". Season of Spring. 2008. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2008. 
  3. ^ Rodríguez-Gironés MA, Santamaría L (2004) Why Are So Many Bird Flowers Red? PLoS Biol 2(10): e350 doi:10.1371/journal.pbio.0020350
  4. ^ Altschuler, D. L. 2003. Flower Color, Hummingbird Pollination, and Habitat Irradiance in Four Neotropical Forests. Biotropica 35(3): 344–355.
  5. ^ Ekdale, Eric (30 Mart 2006). "Patagona gigas, Giant Hummingbird". The University of Texas at Austin. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2008. 
  6. ^ "http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=6765824". 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2008.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  7. ^ Klappenbach, Laura. "Hummingbirds (Family Trochilidae)". About.com. 27 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2008. 
  8. ^ Omara-Otunnu, Elizabeth. Hummingbird's Beaks Bend To Catch Insects 6 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Connecticut Advance advance.uconn.edu 16 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2004-07-19).
  9. ^ Warrick, D. R.; Tobalske, B.W. & Powers, D.R. (2005): Aerodynamics of the hovering hummingbird. Nature 435: 1094-1097
  10. ^ a b c Hawkinson, Candice (2005). "The Pollinators: Hummingbirds". Beneficials in the Garden. Galveston County Master Gardener Association, Inc. (GCMGA). 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2008. 
  11. ^ * Skutch, Alexander F. & Singer, Arthur B. (1973): The Life of the Hummingbird. Crown Publishers, New York. ISBN 0-517-50572-X
  12. ^ Roberson, Don (11-13 Aralık 1999). "HUMMINGBIRDS Trochilidae". Bird Families of the World. 31 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2008. 
  13. ^ Williamson, S. L. 2002. A Field Guide to Hummingbirds of North America (Peterson Field Guide Series). Houghton Mifflin Co., Boston. ISBN 0-618-02496-4
  14. ^ Gerwin, John A. & Zink, Robert M. (1998): Phylogenetic patterns in the Trochilidae. Auk 115(1): 105-118. PDF 27 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2007. 
  16. ^ Bleiweiss, Robert; Kirsch, John A. W. & Matheus, Juan Carlos (1999): DNA-DNA hybridization evidence for subfamily structure among hummingbirds. Auk 111(1): 8-19. PDF 27 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2007. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2007. 
  19. ^ Shackelford, Clifford Eugene; Lindsay, Madge M. & Klym, C. Mark (2005): Hummingbirds of Texas with their New Mexico and Arizona ranges. Texas A&M University Press, College Station. ISBN 1-58544-433-2

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • del Hoyo, J.; Elliott, A. & Sargatal, J. (editors) (1999): Handbook of Birds of the World, Volume 5: Barn-owls to Hummingbirds. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-87334-25-3
  • Meyer de Schauensee, Rodolphe (1970): A Guide to Birds of South America. Livingston, Wynnewood, PA. ISBN 0-87098-027-0

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sinek_kuşu&oldid=33793681" sayfasından alınmıştır