Kriket kuralları

Kriket kuralları, kriketin dünya çapında uyumlu ve adil bir biçimde oynanması amacıyla Marylebone Cricket Club (MCC) tarafından hazırlanan kurallar bütünü. Marylebone Cricket Club, günümüzde İngiltere'nin başkenti Londra'da bulunan bir kulüp olarak faaliyetlerine devam etmekte olup, sporun resmî bir yönetim kurumu olmamasına karşın; kuralların telif haklarına sahip olduğundan kuralları yalnızca kendisi değiştirebilmektedir. Ancak bir kural değişikliği yapılabilmesi için sporun dünya genelindeki yönetim teşkilatı olan Uluslararası Kriket Konseyinden (ICC) çıkan kararlar doğrultusunda yapılmaktadır.

Günümüzde 42 kural olup, kurallara ek olarak bazı yarışmalarda kullanılmak için birtakım yönetmelikler de yayınlanmaktadır.

Kriket kurallarının ilk dördü oyuncular ve hakemler hakkındadır.

1. Kural: Oyuncular: Bir kriket takımı, birisi takım kaptanı olmak üzere on bir oyuncudan oluşmalıdır. Gayriresmî karşılaşmalarda tarafların anlaşması durumunda iki takım da on birden daha az ya da çok fazla oyuncu bulundurabilir; ancak saha üzerinde en fazla on bir oyuncu yer almalıdır.^[1]

2. Kural: Yedekler: Sahada yer alan herhangi bir oyuncunun sakatlanması durumunda yedek oyunculardan biri, sakat olan oyuncu yerine oyuna dahil olabilir. Ancak bu oyuncu topa vuramaz, top atamaz, wicketı koruyamaz veya takım kaptanı gibi davranamaz. Sakatlanan oyuncu, iyileşmesi hâlinde tekrar oyuna dönebilir. Sakatlığından dolayı koşamayacak olan vurucu yerine başka bir oyuncu, bu vurucunun yerine karşı wicketa koşabilir. Diğer yandan sakatlanarak oyundan çıkan vurucu, daha sonra oyuna dönerek vuruşlarına kaldığı yerden devam edebilmektedir.^[2]

3. Kural: Hakemler: Maçlarda kuralları uygulayan, gerektiği yerlerde karar veren ve bu kararları oyunculara bildiren iki hakem vardır. Kurallarda zorunlu kılınmasa da bazı üst seviye maçlarda, saha dışında yer alan ve sahadaki hakemlere yardımcı olan üçüncü bir hakem de bulunabilmektedir.^[3]

4. Kural Sayı hakemleri: Hakemlerin kararları ve işaretleri doğrultusunda maçın skorunu tutan iki sayı hakemi bulunmaktadır.^[4]

5 ile 11 arasındaki kurallar, maçlarda kullanılan ekipmanlar ve saha düzeni hakkındadır. İstisnai olarak 40. kuralda, atış esnasında wicketın arkasında duran wicket keeperın eldiveninden bahsedilmektedir.

5. Kural: Top: Kriket maçlarında kullanılan topun ağırlığı 5,5 ile 5,75 ons (155,9 ile 163 g) arasında, çevresi ise 813/16 ile 9 inç (22,4 ile 22,9 cm) arasında olmalıdır. Maçlarda yalnız bir top kullanılırken, bu topun çeşitli sebeplerle kullanılamayacak duruma gelmesi durumunda aynı ölçülerde başka bir top kullanılmalıdır. Kadın kriket maçlarında 415/16 ile 55/16 ons (140 ile 151 g) arası ağırlıkta, 8^1/4 ile 87/8 inç (21 ile 22,5 cm) arası çevre uzunluğunda; 10-13 yaş aralığındaki oyuncuların mücadele ettiği maçlarda ise 411/16 ile 51/16 ons (133 ile 144 g) arası ağırlıkta ve 81/16 ile 811/16 inç (20,5 ile 22 cm) çevre uzunluğunda top kullanmalıdırlar.^[5]

6. Kural: Sopa: Krikette kullanılan sopaların uzunluğu 38 inçi (97 cm), genişliği ise 4,25 inçi (10,8 cm) geçmemeli ve tahtadan yapılmış olmalıdır. Sopayı tutarken takılan eldiven de sopanın bir parçası olarak sayılır.^[6]

7. Kural: Saha: Dikdörtgen şeklinde olan kriket sahası, 22 yard (20,12 m) uzunluğunda ve 10 ft (3,05 m) genişliğinde olmalıdır. Sahanın kontrolünden maçın hakemleri sorumludur ve hakemler bu alanda oyunun oynanamayacağı hükmüne varması dışında maç esnasında alan değişimi yapılamaz.^[7]

8. Kural: Wicketlar: Wicketlar, yan yana yere dikilmiş olan ve stump adı verilen 28 inç (71,1 cm) uzunluğundaki üç tahta çubuk ile bu çubukların üstünde yatay olarak yer alan ve bail olarak adlandırılan, 45/16 inç (10,95 cm) uzunluğundaki iki içi boş silindirik çubuktan oluşur. Stumpların arasında 9 inç (22,86 cm) aralık olmalıdır. Bailler, stumpların en fazla 0,5 inç (1,27 cm) yukarısına konulabilir. Çocuklar tarafından oynanan kriket maçlarında bu ölçüler değişiklik göstermektedir.^[8]

9. Kural: Atış, vuruş ve dönüş çizgileri: Kriket sahasında yer alan çizgiler kurallarla sabitlenmiştir ve beyaz renkte olmalıdır. Ortasında wicketların bulunduğu atış çizgileri, sahanın enlemesine çizilir ve 8 ft 8 in (2,64 m) uzunluğunda olmak zorundadır. Atıcılar, atışlarını bu çizginin gerisinden yaparlar. Bu çizgilerin 4 ft (1,22 m) önünde ve ona paralel olarak çizilen, vurucuların duracağı yeri belirleyen vuruş çizgileri yer alır. Bunlar, ortadaki stumpları ortalayacak bir biçimde, en az 6 ft (1,83 m) uzunluğunda olmalıdır. Wicketları ortalayacak şekilde ve onlara 4 ft 4 in (1,32 m) uzaklıkta, atıcı ve vurucu çizgilerine dik olarak 8 ft (2,44 m) uzunluğunda çizilen dört çizgi ise dönüş çizgisi olarak adlandırılır. Atış sırasında, vurucu konumda olan takımın topa vurmayacak olan oyuncusu bu çizgiyle belirlenen sınırlar dahilinde durmalıdır.^[9]

10. Kural: Oyun alanının hazırlanması ve bakımı: Vuruş sonrası yere düşen bir top, zeminin durumundan etkilenerek farklı zeminlerde farklı şekillerde davranır. Bu kuralda alanın hazırlanması ve bakımı ile ilgili birtakım noktalar anlatılmaktadır.^[10]

11. Kural: Sahanın korunması: Alanın yapısını bozabilecek yağmur gibi birtakım etmenlerden nasıl korunması gerektiği bu kuralda anlatılır. Topun zeminde gösterdiği farklı tepkiler, koşucuların düşerek sakatlanması gibi olayların önüne geçmesi için yağmurlu havalarda maçlara ara verilebilir ve saha yağmurdan korunur.^[11]

12 ile 17 arasındaki kurallar oyunun yapısıyla ilgilidir.

12. Kural: Inningsler: Oyun başlamadan önce iki takım, maçta birer ya da ikişer innings ve bu inningslerin süre veya over kısıtlamalı olması yönünde anlaşır. Pratikte ise bu kurallar, katılınılan turnuvanın formatı gereğince uygulanır. Bir innings on vurucu oyun dışı kaldığında, belirlenmiş olan süre veya over limitine ulaşıldığında veya takım kaptanı taktikle ilgili nedenlerle inningsin bittiğini açıklarsa (decleration) innings sonlanmış olur. Maçın en başında yapılan para atışında kazanan takım kaptanı, takımının maça hangi pozisyonunda başlayacağına karar vermektedir.^[12]

13. Kural: Follow-on: İki inningsli maçlarda tamamlanan ilk inningslerin ardından vurucu konumdaki ikinci takım, birinci takımın belli bir sayıda run gerisindeyse, maça vurucu olarak başlayan takımın diğer takımı direkt olarak ikinci inningsine başlamaya zorlaması kuralıdır. Beş veya daha fazla gün süren maçlarda bu fark 200, üç veya dört günlük maçlarda 150, iki günlük maçlarda 100, bir günlük maçlarda ise 75 rundır.^[13]

14. Kural: Declaration ve forfeiture: Bir takım vurucuları inningsine devam ederken takım kaptanının çeşitli sebeplerle inningsini tamamlamamayı seçme hakkına decleration, henüz inningsine başlamadan tamamlamayı seçme hakkına ise forfeiture denmektedir.^[14]

15. Kural: Aralar: Çok günlü müsabakalarda inningsler arasındaki on dakikalık aranın yanında; öğle yemeği, çay ve içecek molaları vardır. Bu araların süresi, maç öncesinde konuşulup mutabakata varılmalıdır. Eğer çay molasına iki dakika kala dokuz vurucu oyun dışında kalmış ise, belirlenen süreden 30 dakika sonra mola verilir.^[15]

16. Kural: Oyuna başlanması ve oyunun kesilmesi: Verilen bir aradan sonra oyun, hakemin "oyna" işaretinden sonra tekrar başlar. Oyunun son saatlik bölümü en az 20 over içermek zorundadır.^[16]

17. Kural: Alanda antrenman yapılması: Maçtan bir önceki veya bir sonraki günler dışında, kriket alanında antrenman yapılması yasaktır. İstisnai olarak vuruclar, hakemlerin onayını da alarak koşu antrenmanı yapabilirler.^[17]

18. Kural: Run sayısı: Sahanın iki ucunda bekleyen vurucuların, vuruşun gerçekleştirilmesinin ardından karşı wicketlara doğru koşması sonucu alınan sayıdır.^[18]

19. Kural: Sınırlar: Başarılı bir vuruş sonrasında sınırlandırılan oyun alanını geçen toplar dört, yerle temas etmeden geçen toplar ise altı run sayısı değerindedir.^[19]

20. Kural: Lost ball: Eğer oyun esnasında kullanılan top kaybolur veya kullanılamayacak duruma gelirse atıcı konumdaki takım lost ball çağrısı yapabilir. Vurucu takım no ball ve wide ball gibi ceza runlarını korurken; altıdan daha fazlaysa lost ball çağrısı olana kadar yapılan runları, değilse 6 run kazanır.^[20]

21. Kural: Sonuç: Rakibine göre daha fazla run alan takım, maçın galibi olur.^[21]

22. Kural: Over: Bir over, wide ve no balllar hariç altı atıştan oluşmaktadır. Bir overdaki atışların tümü, sahanın aynı ucundan diğerine doğru yapılır. Art arda iki overda aynı vurucunun kullanılması ise tercihe bağlıdır.^[22]

23. Kural: Dead ball: Top atıcı tarafından elle oyuna sokulur ve bu atıştan sonraki tüm oyun hareketleri sona erdiğinde dead ball olarak isimlendirilir. Vurucunun oyun dışı kalması, topun saha sınırlarına veya atıcı ya da wicket-keepera ulaşması gibi çeşitli durumlarda bu durum gerçekleşmiş olur.^[23]

24. Kural: No ball: Vurucunun yanlış bir konumdayken vuruş yapması, vuruş esnasında dirseğini kırmaması, atışın tehlikeli bir biçimde olması, topun vurucuya ulaşmadan ikiden fazla kez yerde sekmesi veya vurucuya ulaşmadan yerde yuvarlanması ve atıcı takımın oyuncularının yanlış yerde durması sebepleriyle oyunun durdurulmasına no ball denmektedir. Bu kararın çıkması durumunda vurucu takıma bir run eklenir ve atış tekrar edilir.^[24]

25. Kural: Wide ball: Hakem, vurucunun topu uzaklaştırma imkânı bulunmadığını düşünürse wide ball kararı verir. Atıcı topu yerden sektirerek, vurucunun boyunu aşacak şekilde gönderirse bu karar verilir. Wide ball kararında vurucu takıma, kazanılan diğer sayılara ek olarak bir run eklenir. Wide ball kararlarında, topa elle dokunma; sopanın yerde olmaması, wicketın düşmesi ya da rakibi engelleme gibi farklı durumlar dışında vurucu oyun dışı kalmaz.^[25]

26. Kural: Bye ve leg bye: Eğer no ball veya wide ball olmayan bir top vurucuyu geçerse, kazanılan runlar bye olarak nitelenir. No ball olmayan bir topun vurucunun sopasına değil, vücuduna çarpması sonrası kazanılan runlar ise leg bye adını alır. Vurucu topa vurmaya ya da toptan kaçmaya çalışmazsa leg bye kazanılamaz. Bye ve leg byelar takıma sayı olarak yazılırken, vurucuların bireysel skorlarına yazılmaz.^[26]

27 ile 39 arasındaki kurallar, vurucuların oyundan ihraç edilmeleri hakkındadır.

27. Kural: Appeal: Atıcı takımın oyuncuları vurucunun oyun dışı kalması gerektiğini düşünüyorsa, genellikle kollarını açarak ve bağırarak bu durumdan hakemi haberdar etmeye çalışır. Vurucunun oyun dışında kaldığı net olan durumlarda dahi bu yapılabilir. Ancak genel olarak vurucular, karşı taraf tarafından hakeme herhangi bir uyarıda bulunulmadan sahayı terk eder.^[27]

28. Kural: Wicketın düşmesi: Topun veya vurucunun kendisine çarpması sonucunda herhangi bir wicketın üstündeki en az bir bailin yere düşmesi olayıdır.^[28]

29. Kural: Vurucunun yerinde olmaması: Bir vurucunun vücudunun veya sopasının herhangi bir parçası vuruş çizgisinin gerisindeyse, o vurucu kendine ait sınırlar içerisindedir. İki vurucunun da koştuğu anlarda bir wicket düşerse, ona en yakın vurucu oyun dışında kalır.^[29]

30. Kural: Bowled: Atıcı tarafından atılan topun, vurucu tarafından etkili bir biçimde karşılanamaması sonucu wicketı yıkması olayıdır. Topun, vurucunun sopasına veya herhangi bir noktasına çarpması bu kararı değiştirmemektedir.^[30]

31. Kural: Timed out: Oyuna dahil olan bir vurucu, atış sırasında topa doğru dönmüş veya takım arkadaşı topa doğru dönmüşken kendi sınırları dahilinde olmalıdır. Eğer kendinden önceki vurucunun oyundan çıkmasından itibaren üç dakika içinde hazır olmazsa, kendisi de oyun dışında kalır.^[31]

32. Kural: Caught: Vurucunun sopası veya eldiveniyle savuşturulan topun, atıcı takım oyuncuları tarafından yere değmeden yakalanması durumudur. Bu durumda vuruşu yapan oyuncu, oyun dışında kalır.^[32]

33. Kural: Handled the ball: Eğer vurucu, sopayı tutmadığı eliyle kasıtlı olarak topa müdahale ederse oyun dışı kalır.^[33]

34. Kural: Hit the ball twice: Eğer vurucu, wicketı koruma amacıyla topa üst üste iki kez vurursa oyun dışı kalır.^[34]

35. Kural: Hit wicket: Eğer vurucu veya sahadaki takım arkadaşı, koşuya başlayacağı sırada vücudunun veya sopasının herhangi bir noktasıyla wicketı yıkarsa oyun dışı kalır.^[35]

36. Kural: Leg before wicket (kısaca LBW): Wicketa çarpmak üzere gelen top, sopaya temas etmeden vurucunun bacağına çarparsa o vurucu oyun dışı kalır. Ancak vurucu koşu hâlindeyse ve gelen topu sopasıyla savuşturmaya çalışmıyorsa, top bacağına çarpsa da oyun dışı kalmaz.^[36]

37. Kural: Obstructing the field: Bir vurucu, sözle veya hareketle rakibini engellerse oyun dışı kalır.^[37]

38. Kural: Run out: Bir vurucunun kendisine belirlenen sınırlar dahilinde olmaması ve sopasını yere koymasıyla oyun dışında kalmasıdır.^[38]

39. Kural: Stumped: Topu yakalayan wicket-keeperın attığı topun, yerinde kalarak wicketı savunmaya çalışan vurucuyu geçip wicketı yıkması sonrasında vurucunun oyun dışında kalmasıdır.^[39]

40. Kural: Wicket-keeper: Vurucunun arkasında bekleyen ve topun, vurucu ve wicketın arkasına gelmesi durumunda topu atarak wicketı yıkmakla görevli olan oyuncudur. Atıcı takımın oyuncuları arasında eldiven ve bacak korumalığı giyen tek oyuncudur.^[40]

41. Kural: Alan savunmacısı: Atış yapan takımın on bir oyuncusunun her birine verilen isimdir. Saha geneline yayılmışlardır ve başarılı bir vuruş sonrasında savrulan topu, saha dışına çıkmadan yakalamaya çalışırlar.^[41]

42. Kural: Adil ve adil olmayan oyun: Bu kuralda rakibin dikkatini dağıtma, zaman geçirme gibi adil olmayan hareketler anlatılmaktadır.^[42]

42 kurala ek olarak, müsabakalarda uyulması gereken beş ek madde daha vardır:

• A Eki: Stump ve baillerin özellikleri ve diyagramları
• B Eki: Saha ve saha çizgilerinin özellikleri ve diyagramları
• C Eki: Eldivenlerin özellikleri ve diyagramları
• D Eki: Tanımlamalar
• E Eki: Sopa

• Uluslararası Kriket Konseyinin uluslararası müsabakalar için hazırladığı kural ve yönetmelikler (İngilizce)