Kuvaterner yok oluşu

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Mayıs 2014)

Kuaterner döneminde Pleistosen'den Holosene geçiş sırasında özellikle megafaunal türlerde birçok yok oluş olayı görülmüştür. Ancak, yok olma dalgası Pleistosen'in sonunda durmamış özellikle izole adalarda Holosen yok olmaları olarak devam etmiştir. Paleontologlar tarafından ortaya atılan hipotezlere göre yok olma olaylarının başlıca nedenleri olarak Orta-Geç Pleistosen ve Holosen sırasında dünyanın birçok bölgesine yapılan göçler, doğal iklim değişiklikleri ve insanlar tarafından yapılan avcılık faaliyetleri gösterilmektedir. Avcılığın diğer bir varyantı ise ikinci dereceden avlanmadır ve insan olmayan avcılardan kaynaklanan üstün rekabetten dolaylı gerçekleşen yok olmalar üzerine odaklanılmaktadır. Hastalıkların yayılması da olası bir neden olarak ele alınmaktadır.

Geç Pleistosen yok olma olaylarında 40 kilogramın üzerinde memelilerin birçoğunun yok olduğu görüldü.

• Kuzey Amerika'da büyük memeli cinslerinin 45'inden 33'ünün nesli tükenmiştir.
• Güney Amerika'da 58 cinsten 46'sı.
• Avustralya'da 16 cinsten 15'i
• Avrupa'da 23 cinsten 7'si
• Sahraaltı Afrikası'nda ise 44 büyük memeli cinsinden sadece 2'sinin nesli tükenmiştir.

Amerika'da görülen yok oluşlar Güney Amerika kökenli birçok büyük memelinin ve Büyün Amerikan Değişimi'nde kuzeye göç eden türlerin de tükenmelerini içerir. Sadece Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Avustralya'da tükenme aile sınıflandırılması düzeyinde ya da daha büyük bir şekilde meydana gelmiştir. Pleistosen yok olmalarına ilişkin üç ana hipotez bulunmaktadır:

• İklim değişikliğine bağlı olarak buzullar veya buzul tabakalarının ilerlemesi ve geri çekilmesiyle hayvanların ölümü.
• Hayvanların insanlar tarafından yok edilmesi: tarih öncesi avcılık hipotezi (Martin, 1967)
• İklim değişiklikleri ve orman yangınlarının sonrasında yünlü mamutların neslinin tükenmesi.

Elde edilen veriler ve prehistorik avcılık hipotezleri arasında bazı tutarsızlıklar vardır. Örneğin, Avustralya mega faunasının ani yok oluşunun zamanlaması konusunda belirsizlikler bulunmaktadır. Biyologlar bu karşılaştırılabilir yok oluşların insanlarla gelişmiş faunalar olan Afrika ve Güney veya Doğu Asya'da meydana gelmemesine dikkat çekmiştir. Afrika'da buzul sonrası mega faunal yok oluşlar uzun aralıklarla meydana gelmiştir. Prehistorik yok oluşu destekleyen kanıtlar aynı tür hayvanların ve akrabalarının belli bir ada mega faunasından son birkaç bin yılda ortadan kalkması gibi olayları içerir. Kuzey ve Güney Amerika'da yaşamış Megaloknos'lardan sonra Hollanda Antilleri'nde yaşamış Megaloknos'ların nesilleri tükenmiştir. Sonrasındaki ada türlerinin yok oluşlara insanlar tarafından yapılan sömürgecilik neden olmuştur. Benzer şekilde yünlü cüce mamutlar onların ana adalarındaki yok oluştan bin yıl sonra Vrangel adasında ölmüşlerdir. Steller denizi inekleri de Kuzey Pasifik kıta kıyılarında yok olmalarının ardından binlerce yıl izole edilmiş adalarda var olmaya devam etmişlerdir. İnsan sorumluluğu teorisine alternatif hipotezler son buzul dönemi, Genç Dryas olayıyla gelişen iklim değişikliği ve yok oluşların meteor etkisiyle olduğunu iddia eden Tollman'ın varsayımsal meteor hipotezleri bulunur. Böyle bir senaryo 1.300 yıl süren soğuk bir periyot olarak bilinen Genç Dryas olayının sebebi olarak ileri sürülmüştür.

Eski Dünya tropikleri nispeten Pleistosen yok oluşlarından kurtulmuş denilebilmektedir. Günümüzde 1000 kilogram üzerinde memeliler sadece Afrika ve Asya kıtasında bulunmaktadır. Ancak erken, orta ve geç Pleistosen boyunca karşılaştırılabilir türler yeniden var olma olmaksızın bazı büyük hayvan formlarının nesli tükenmiştir. İklim değişikliği Güneydoğu Asya'da yüksek olasılıkla yok olma olaylarına sebep olduğu düşünülmektedir. Erken, orta ve geç Pleistosen boyunca Afrika veya Asya'da nesli tükenen büyük hayvanlar:

• Zürafagiller
• Bir tür kurt (Xenocyon lycaonoides)
• Düğmeli domuz türlerinden birkaçı
• Metridiochoerus
• Chalicotheres
• Deinotherium, Anancus ve Mammuthus gibi fil yakınları.
• Hippopotamus Gorgops (dev su aygırları)
• Dinofelis gibi sahte kılıç dişli kediler
• Agriotherium (dev yırtıcı ayı)
• Megantereon ve Homotherium gibi kılıç dişli kediler
• Dev tapir Megatapirus
• Dev maymun Gigantopithecus
• Dev sırtlan Pachycrocuta

Geç Pleistosen döneminde Afrika ve Asya'nın bazı bölgelerinde yok olan bazı büyük hayvanlar:

• Dev uzun boynuzlu buffalo (Pelorovis)
• Elephas Recki (bir tür fil)
• Loxodonta Adaurora (Afrika'da bir fil türü)

Ani yok oluş önce Amerika'da meydana geldi. Çoğu kanıt 50.000 yıl öncesine, insanların dünyaya geldikten sonraki döneme işaret etse de bilimsel argümanlara bakıldığında net bir tarih aralığı bilinemiyor. Nesli tükenen hayvanlar:

• Diprotodon (dev vombatgiller)
• Zygomaturus (keseli gergedan)
• Hulitherium (büyük keseli otobur)
• Phascolonus (dev vombat)
• Palorchestes (keseli tapir)
• Procoptodon (nal burunlu dev kanguru)
• Sthenurus (dev kanguru)
• Simosthenurus (dev kanguru)
• Protemnodon (dev kanguru)
• Propleopus oscillians (omnivordur kanguru)
• Wonambi (beş ila altı metre uzunluğunda Avustralya yılanı)
• Thylacoleo Carnifex (dişi aslan büyüklüğünde keseli bir etobur)
• Megalania Prisca (dev kertenkele)
• Dromornithidae

(80,000-4,000 yıl önce)

• Tüylü mamut (Mammuthus primigenius)
• Yünlü gergedan (Coelodonta Antiquitatis)
• İrlanda Elk (Megaloceros giganteus)
• Pala kedi (Homotherium)
• Dev bir kutup ayısı (Ursus maritimus tyrannus)
• Mağara aslanı (Panthera leo spelaea)
• Mağara ayısı (Ursus spelaeus)
• Mağara sırtlan (Crocuta crocuta spelaea)
• Bozkır Wisent (Bison Priscus'un)
• Filler (Palaeoloxodon)
• Elasmotherium (Elasmotherium sibiricum)
• Merk adlı gergedan (Stephanorhinus kirchbergensis)

Son 60.000 yıl boyunca son buzul döneminde büyük memelilerin 33 türü Kuzey Amerika'da tükenmiştir. Bunların 15 cinsin yok oluşu günümüzden önce 10,000 - 11,500 gibi kısa bir zaman aralığında Kuzey Amerika'da gerçekleşmiştir. Çoğu yok oluş bu dar zaman aralığının dışında gerçekleşmesine rağmen zamanla sınırlıdır. Buna karşılık sadece yarım düzine küçük memeliler bu dönemde yok olmuştur.

• Amerikan atları
• Yukon yabani eşekleri
• California tapirleri
• Vero tapir
• Batı develeri
• Kuzey Amerika Lamaları
• Geyik
• Antilop
• Stag-geyik
• Çalı öküzü
• Antik Bizon
• Uzun boynuzlu bizon
• Dev Beaver
• Saiga
• Teratorns
• Megalonyx
• Kısa yüzlü ayı
• Dev kutup ayısı
• Amerika aslanı
• Amerikan çitası
• Mamutlar
• Amerikan mamutu

Bu hipotezde insanların avlanarak bazı türleri yok ettiği savunulur. bu hipotez Pleistosen dönemimde yaşayan insanları sorumlu tutar. İnsanların yaşama alanları genişlemiş Avustralya, Amerika, Madagaskar ve Yeni Zelanda yaşama alanları oluşmuştur. İnsanlar hayvanları yaşamlarını sürdürebilmek için bilinçsizce avlamış ve bazı nesillerin tükenmesine sebep olmuştur.

Yapılan kazı çalışmalarında çeşitli av silahlarına rastlanmış zamanla da geliştiği anlaşılmıştır.

• Gıda elde edebilmek ve yaşamlarını sürdürebilmek için avcıların hayvanları aşırı bir şekilde avlamak gerekli değildir. Alternatif olarak bitkisel gıdalara geçiş olabileceğinden hayvanların çok fazla avlanmasına gerek yoktur.
• Kuzey Amerika' da yapılan arkeolojik kazılarda avcılıkla ilgili mamut ve bizonlara ait herhangi bir iz yoktur fakat deve ve atlarla ilgili birçok fosil kayıt olduğu görülmüştür.

Yapılan çalışmalarda deve ve atların kasap hayvanı olarak görüldüğü anlaşılmıştır.

Buzul ve buzularası dönemlerin süreleri birbirinden farklı olmuştur. Bilim adamları buzul ve buzul arası dönemlerin sürelerinin farklı olduğunu tespit edince bazı hayvanların yok oluşlarını ya da sayıca azalmalarını 20. Yüzyılın başlarında Pleistosen buz çağının sona ermesinin bir açıklaması olduğu kanısına varmışlardır.

Ancak birden çok buzul dönemi yaşandığı göz önünde bulundurularak ve sadece tek bir dönemde oluşmayacak ya da yok olmayacak kadar geniş megafauna olduğunu öne süren eleştirmenler bu konuya itiraz etmişlerdir.

Avustralya için uygulanan geçerli bir hipotez olarak iklim değişikliğine karşı bir kanıt niteliğindedir. Yok olma süresinde (40,000-50,000 BP) hakim olan iklim şartlarının bugünün iklim şartlarıyla benzer olduğu ve nesli tükenmiş hayvanların kurak iklim şartlarına kolayca adapte olduğu tespit edilmiştir.

Güneydoğu Asya'da kanıtlar, Avrupa, Avustralya ve Amerika aksine, iklim değişikliği ve artan deniz seviyesinin birkaç otçul türün nesli için önemli faktörler olduğunu göstermektedir.

Bir buz çağının sona ermesi ile ilgili en belirgin değişiklik, sıcaklık artışıdır. 15.000 arasında BP ve 10.000 BP, küresel ortalama yıllık sıcaklıklarda 6 °C artış meydana geldi. Bu, genel olarak yok olmalar neden olduğu düşünüldü.

Artan sıcaklıklar, soğuk iklime adapte olmuş memelilerin vücut ısılarının artmasına ve buna bağlı olarak ölümlerine neden olabilir. Büyük memelilerin ağır kürkleri ve hacimlerine bağlı olarak etkilenme oranları küçük memelilere göre daha fazladır.

Yeni yapılan araştırmalar sonucunda 10.000 yıl boyunca geçerli olan buzularası dönemde yıllık ortalama sıcaklıkların buzul çağına göre daha yükse olduğu saptanmıştır. Aynı memelilerin bu sıcaklık artışlarını da atlatmıştır. Bu durumda nesli tükenen hayvanların ortadan kalkmalarının tek nedeni olarak sıcaklık artışları gösterilemez.

Wikimedia Commons'ta Kuvaterner yok oluşu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.