Kurtuluş Savaşı Müzesi

Kurtuluş Savaşı Müzesi
Müze binasının Cumhuriyet Caddesi'nden görünümü (2021)
Açılış	23 Nisan 1981 (43 yıl önce) (1981-04-23)
Konum	Altındağ, Ankara, Türkiye
Koordinatlar	39°56′31″K 32°51′14″D / 39.94194°K 32.85389°D / 39.94194; 32.85389
Tür	Tarih müzesi
Koleksiyon boyutu	1.170[1] (2019)
Toplu ulaşım	EGO (Ulus)
Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü bünyesindeki diğer müzeler
Anadolu Medeniyetleri Müzesi Ankara Etnografya Müzesi Ankara Resim ve Heykel Müzesi Ankara Roma Hamamı Augustus Tapınağı Cumhuriyet Müzesi Hacı Bayram-ı Veli Türbesi Gordion Müzesi

Kurtuluş Savaşı Müzesi veya I. TBMM Binası, Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan bir tarih müzesidir. Ulus Meydanı'na komşu olan yapı, 1924 yılına kadar Türkiye Büyük Millet Meclisinin ilk binası olarak kullanılmıştır. 1961 yılında müzeye çevrilerek "Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi" adıyla ziyarete açılmıştır. Teşhir salonlarının ve koleksiyonun yenilenmesiyle 23 Nisan 1981 tarihinde Kurtuluş Savaşı Müzesi adıyla yeniden hizmete girmiştir.^[2][3] Hâlen Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde hizmet veren müzede Kurtuluş Savaşı yılları ve Cumhuriyet'in ilanına ilişkin eserler sergilenmektedir.

Bugün müze olarak kullanılan ve 1920'li yılların ilk yarısı boyunca Türkiye Büyük Millet Meclisinin binası olarak hizmet vermiş olan yapının inşasına 1915 yılında başlandı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kulüp binası olarak kullanılması planlanan yapı, mimar Salim Bey tarafından tasarlandı ve inşa sürecinin cemiyetin Ankara temsilcisi Memduh Şevket Esendal tarafından takip edilmesi kararlaştırıldı. Her ne kadar projenin yürütülmesi hususunda askeri bir mimar olan Hasip Bey görevlendirildiyse de mimarın Kurtuluş Savaşı sırasında şehit düşmesi sonucunda bina yarım kaldı.^[4]

16 Mart 1920 tarihinde İstanbul'un düşman kuvvetlerce resmen işgal edilmesi ve iki gün sonrasında Meclis-i Mebûsan'ın kendini feshetmesi üzerine Milli Mücadele döneminde aktif rol oynayan isimler tarafından Anadolu'da milletin egemenliğinde olan yeni bir meclis kurulması kararlaştırıldı. Fakat böylesi bir meclisin hayata geçirilmesi adına Ankara merkez seçildiyse de bu şehirde gerekli büyüklük ve donanımda olan bir bina bulunamamaktaydı. Bunun üzerine inşası yarım kalmış olan kulüp binasının onarılarak kullanılması gündeme geldi. Bölgedeki evler ve kamu binalarından toplanan malzemelerle tekrardan inşa sürecine giren yapı, Necati Bey tarafından tamamlandı.^[5]

Türkiye Büyük Millet Meclisinin resmi olarak açıldığı 23 Nisan 1920 tarihinden ikinci meclis binasının hizmete girdiği 18 Ekim 1924'e kadar bu amaçla kullanılan yapı, ilerleyen dönemlerde Cumhuriyet Halk Partisi'nin genel merkezi ve Ankara Adliye Hukuk Mektebi olarak işlev gördü. 1952'de Milli Eğitim Bakanlığı'na devredilen binanın müze olarak kullanılmasına yönelik ilk fikir 1957 yılında ortaya atıldı ve bunun üzerine başlatılan çalışmalar sonrasında 23 Nisan 1961 tarihinde "Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi" adıyla ziyarete açıldı. 1981 senesinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından tekrar restorasyon kapsamına alınan bina, teşhir salonlarının ve koleksiyonun yenilenmesiyle 23 Nisan 1981 tarihinde Kurtuluş Savaşı Müzesi adıyla yeniden hizmete girdi.^[6]

Birinci Ulusal Mimarlık Akımının önemli ve erken örneklerinden biri olan müze binası, mimar Salim Bey tarafından tasarlanmıştır.^[7] İki katlı planlamış yapının en dikkat çekici özelliği ise dış cephesinde Ankara taşı kullanılmış olmasıdır.

Bina içerisine girildiğinde ziyaretçileri karşılayan ilk bölüm olan ana koridor, doğrusal bir hat boyunca uzanarak bütün sergi salonlarını birbirine bağlar. Bu koridorun sağında kalan Mescit, Meclis Başkanı Odası, Genel Kurul Salonu ve Başkatip Odası'nda meclisin işler olduğu dönemde nasıl göründüğüne dair genel bir tablo çizilir. Sol taraftaki Katipler Odası, Haberleşme ve Silah Gücü Odası, Kulis, Anayasa Komisyonu Odası ve Riyaset Divanı Odası gibi bölümlerde ise kronolojik bir sıralamayla 1918-1923 tarihleri arasında yaşanan gelişmeler anlatılır.

Müzenin bir numaralı sergi salonu olarak kullanılan ve ana giriş kapısının tam karşısında bulunan oda, bina müzeye çevrilmeden önce mescit olarak kullanılmıştır. Günümüzde çeşitli seccade ve Kur'an rahleleri burada teşhir edilir.

Reis Odası olarak da bilinen iki numaralı salon, dönemin meclis başkanları tarafından kullanılmıştır. Odanın sol duvarında, Mustafa Kemal Atatürk'e hediye edilen ve üzerinde "Gazi Mustafa Kemal Paşa'ya. Müslümanlar haşre dek ta'zim etsin adına çün fedai-i can ettin milletin imdadına. Cemal 1338 (1922) Isparta" yazan bir duvar halısı bulunur. Sağdaki duvar halısının üzerinde bulunan küçük hilal ile yıldızın arasında "Allah", küçük hilalin üzerinde "Ankara", küçük hilalin altında "4 Şaban 1338 ve 23 Nisan 1336", büyük hilalin içinde ise "Türkiye Büyük Millet Meclisi" yazmaktadır.

Binanın en büyük bölümünü oluşturan üç numaralı salon, meclisin genel kurul salonudur. Tam ortasında başkanın ve divan üyelerinin kullandığı meclis kürsüsü ile onun hemen önünde zabıt katipleri kürsüsü yer alır. Kürsünün önündeki sıralarda dönemin bakanlar kurulu üyeleri otururken, sağ ve sol taraftakiler ise milletvekillerince kullanılmıştır. Salonun sağ ve sol köşelerinde iki adet balkon bulunur. Sağdaki balkon elçiler ve elçilik görevlilerine, soldaki balkon dinleyicilere ayrılmıştır. Her iki balkonun altında bulunan boş alanlar ise yerli ve yabancı basın mensuplarının ağırlandığı yerlerdir. Milletvekilleri ve hükûmet yetkililerince kullanılan oturma sıraları, Muallim Mektebi ve Ankara Sultanisi'nden getirilmiştir. Oturma sıralarının yanı başında bulunan iki adet petrol lambası ve sac soba o dönemde meclis civarında bulunan kahvehanelerden; büro malzemeleri ise şehrin çeşitli noktalarındaki resmi dairelerden toplanmıştır.

Günümüzde İstiklal Marşı Anı Odası olarak kullanılan dört numaralı salonda, İstiklal Marşı'nın söz yazarı Mehmet Akif Ersoy'a ait olan kişisel eşyalar sergilenmektedir. Şairin Hacettepe Mahallesi'nde bulunan ve Taceddin Dergâhı ismiyle de anılan evinden getirilen nesneler arasında Avusturya yapımı Steyr marka bir tüfek, bir adet tesbih, bir çini vazo ve bazı mutfak eşyaları yer alır. Büyük Taarruz sonrasında Türk ordusu tarafından ele geçirilen ve dönemin milletvekillerine hediye edilen silahlardan biri olan tüfeğin dipçik kısmında Osmanlı Türkçesi ile "Türkiye Büyük Millet Meclisi Azalarından Burdur Mebusu Mehmet Akif Beyefendi Hazretlerine Hatıra-i Zafer, 1338" sözleri yazılıdır. 2018 yılında şairin ailesine verilen Cumhurbaşkanlığı Vefa Ödülü ile 27 Aralık 1936'daki ölümü üzerine heykeltıraş Ratip Aşir Acudoğu tarafından alçıya çıkarılan yüz mulajı da bu odada sergilenen eşyalar arasındadır.

Dönemin yazı işleri kalemi ile meclis katipleri tarafından kullanılan altı numaralı salonda; evrak dolapları, yazı takımları, mühürler, memurlara ait kimlikler ve bazı dokümanlar sergilenmektedir.

Müzenin yedi numaralı sergi salonu, meclisin işler olduğu dönemdeki komisyonlar tarafından kullanılmıştır. Günümüzde ise Kurtuluş Savaşı yıllarında kullanılan Almanya üretimi Mauser marka tüfek ve tabancalar ile 19. yüzyıldan kalan işlemeli Türk kılıç ve kamaları burada sergilenir. Milli Mücadele yıllarında kullanılan arazi dürbünü, taşınabilir sahra telefon, Avusturya yapımı mors yazıcı ve Alexander von Kryha tarafından geliştirilen şifre makinesi gibi araçlar da salonda teşhir edilen eserlerdendir.

Sekiz numaralı salon, milletvekillerinin oturum aralarında dinlendikleri kulis alanıdır. Burada Milli Mücadele döneminde yaşanan gelişmelerin kronolojik sırayla anlatıldığı ve I. TBMM'de alınan kararların aktarıldığı bilgilendirici panolar yer alır. 23 Nisan 1920 tarihinde düzenlenen açılış töreninde meclis binası üzerine asılan ilk Türk bayrağı, Erzurum Kongresi ve Başkumandanlık mühürleri, Büyük Taarruz sonrası zafer hatırası olarak halka dağıtılan ipek mendil ve Fransa ile imzalanan Ankara Anlaşması'nın şerefine üretilen Atatürk kabartmalı dekoratif anı eşyası da sergilenen eserler arasındadır. Bu salon ayrıca geçici sergilerin düzenlendiği yerdir.

O zamanki adıyla Şer’iye Encümeni Odası, mecliste yapılan yasa tekliflerinin Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na uygunluğunun görüşüldüğü yerdir. Dokuz numaralı bu salonda Teşkilâtı Esasiye Kanunu'nun taslakları haricinde Lozan Anlaşması'nın imzalandığı masa ve sürece katılan Türk delegelerin listelendiği bilgi panoları bulunmaktadır.

Müzenin on numaralı ve son salonu olan bu oda, bakanlar kurulu ve meclis başkanlığı divanı tarafından kullanılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk'ün de bazen bu odada çalıştığı bilinmektedir.

• Sanal Tur: https://100.tbmm.gov.tr/sanaltur-tbmm-kurtulus-savasi-muzesi.html^{[ölü/kırık bağlantı]}