Louis Agassiz

Louis Agassiz
Amerikalı hayvan bilimci, glasiyolog ve jeolog
Doğum	28 Mayıs 1807 İsviçre
Ölüm	14 Aralık 1873 ABD
İmza

Jean Louis Rodolphe Agassiz (28 Mayıs 1807 - 14 Aralık 1873) İsviçre doğumlu Amerikalı zoolog, glasiyolog, ihtiyolog ve jeologdur. Eğitimci Elizabeth Cabot Cary Agassiz'in eşidir.

Louis Agassiz İsviçre'nin Fribourg kantonu Motier'de (Vully) doğdu. İlk eğitimini evde aldıktan sonra Bienne'de dört yıl orta öğretime devam etti ve temel eğitimini Lozan'da tamamladı. Tıp mesleğini seçen Agassiz sırasıyla Zürih, Heidelberg ve Münih üniversitelerinde doğa tarihi üzerine bilgisini arttırdı ve özellikle botanik üzerine çalıştı. 1829 yılında Erlangen’de felsefe doktoru, 1830 yılında Münih’te tıp doktoru derecelerini kazandı. Paris’e taşındıktan sonra Alexander von Humboldt ve Georges Cuvier’nin yardımlarıyla jeoloji ve zooloji kariyerine başladı. Daha önce pek ilgilenmediği balıkbilim (ihtiyoloji), sonraları hayatının en büyük meşgalesi oldu. Günümüzde en çok bu konudaki çalışmaları ile tanınır.

Johann Baptist von Spix ve Carl Friedrich Philipp von Martius, 1819 - 1820 yıllarında Brezilya’ya yaptıkları bilimsel yolculuğun ardından Avrupa’ya dönüşlerinde birçok doğal nesnenin yanı sıra, özellikle Amazon Nehri’nden toplanmış Brezilya’nın tatlı su balıklarının önemli bir koleksiyonunu da getirmişlerdi. 1826 yılında ölen Spix, bu balıkların geçmişi hakkında fazla çalışma fırsatı bulamamıştı ve Martius, bunu gerçekleştirmek için okuldan yeni mezun olmasına rağmen Agassiz’i seçmişti. Agassiz yoğun çalışma hayatı boyunca karakteri hâline gelecek büyük bir çalışma şevkiyle işe girişti ve 1829 yılında Brezilya balıklarını tanımlamayı bitirerek çalışmasını yayımladı. Bunu Neuchâtel Gölü’ndeki balıkların geçmişi üzerine yaptığı araştırma izledi. Araştırma planlarını büyüten Agassiz 1830 yılında Orta Avrupa Tatlısu Balıklarının Tarihçesi 'nin tanıtımını yayımladı. Eserin birinci bölümü ancak 1839 yılında yayımlandı ve eser 1842’de tamamlandı.

1832 yılında Neuchâtel Üniversitesi’ne doğa tarihi üzerine öğretim görevlisi olarak atandı. Kısa sürede, burada bulunan fosil balıklar ilgisini çekti. Glarus’un arduvaz ve Monte Bolca’nın kireçtaşı yataklarındaki zengin fosil kaynakları biliniyordu ancak bunlar üzerine çok az bilimsel çalışma yapılmıştı. Agassiz, daha 1829 yılında kendisine dünya çapında ün kazandıracak olan eserinin temelini atacak ilk çalışmalarını planlamıştı. Beş ciltlik Recherches sur les poissons fossiles ("Fosil Balıklar Üzerine İnceleme"), 1833'ten 1843'e kadar aralıklarla yayımlandı. Kitap, çoğu Joseph Dinkel tarafından yapılan harikulade resimlerle bezenmiştir. Agassiz bu çalışma için malzeme toplamak üzere Avrupa'nın başlıca müzelerini dolaşırken Paris'te Cuvier ile karşılaşmış ve çalışması için hem teşvik hem de yardım almıştır.

Agassiz paleontolojik çalışmalarının sonucunda yeni bir ihtiyolojik sınıflandırma gerektiğini ortaya koydu. Fosillerde balıkların yumuşak dokularına nadiren rastlanıyordu. Genel olarak dişler, balık pulları ve yüzgeçler bulunuyordu ve çok az örnekte iyi korunmuş kemiklerle karşılaşılıyordu. Dolayısıyla balıkları pullarına ve diğer derimsi uzantılarına göre dört gruba ayıran bir sınıflandırmayı kabul etti: Ganoidler, Plakoidler, Sikloidler ve Stenoidler. Agassiz konuyu bilimsel temele oturtmak için ne kadar çalıştıysa da bu sınıflandırma daha sonra yapılan araştırmalarla değiştirildi.

Agassiz'in tanımlama çalışmaları, maddi yardım almadığı takdirde kaynaklarının yetmeyeceği bir noktada tıkandı. Bu sırada ‘’Bilimin İlerlemesi için Britanya Derneği’’ ve Ellesmere Earl’ü Francis Egerton yardımına yetişti ve destek oldu. Çalışma için yapılan 1.290 orijinal resim Francis Egerton tarafından satın alınarak Londra Jeoloji Topluluğu’na sunuldu. Fosil ihtiyolojisi üzerine çalışmaları nedeniyle 1836 yılında bu dernek tarafından Agassiz’e Wollaston madalyası verilmiştir. 1838 yılında da Kraliyet Derneği’ne yabancı üye olarak seçildi. Bu sıralarda omurgasız hayvanlar ile ilgilenmeye başlamıştı. 1837 yılında, hem yaşayan hem de fosil derisi dikenliler hakkındaki eserinin girişini yayımladı. Bu eserin ilk kısmı 1838 yılında çıktı. 1839-1840 yıllarında İsviçre’nin fosil derisidikenlileri üzerine iki dörtlük cilt yayımladı. 1840-1845 yıllarında da Etudes critiques sur les mollusques fossiles ("Fosil Yumuşakçalar üzerine Eleştirel Çalışmalar") adlı eserini yayımladı.

İngiltere’ye 1834 yılındaki ilk yolculuğundan önce Hugh Miller ve diğer jeologların uğraşları sonucu İskoçya’nın kuzeydoğusunda bulunan Old Red Sandstone'da dikkate değer balık fosilleri gün ışığına çıkarıldı. Burada, Pterichthys, Coccosteus ve diğer türlerin garip biçimleri jeologlar tarafından ilk defa ortaya çıkarılmıştı. Bu fosillerle yoğun olarak ilgilenen Agassiz, 1844-1845 yıllarında Monographie des poissons fossiles du Vieux Gres Rouge, ou Systeme Devonien (Old Red Sandstone) des Iles Britanniques et de Russie ("Old Red Sandstone’un ya da Britanya Adaları ile Rusya'nın Devon Sistemi’ndeki Fossil Balıklar üzerine Çalışma ") adlı eserini yayımladı.

Neuchâtel'deki kariyerinin ilk yıllarında Agassiz bilimsel bir bölümü yönetebilme konusunda da ün yapmıştır. Çabaları sonucunda Neuchâtel Üniversitesi bilimsel araştırmada önde gelen kurumlardan biri hâline gelmiştir.

Dünya’nın geçmişte bir Buzul Çağı yaşadığını öne süren ilk bilim insanı Agassiz olmuştur. (1837).^[1]

Daha önce de Saussure, Venetz, Jean de Charpentier ve diğerleri, Alp buzulları üzerine özel çalışmalar yayımlamış ve hatta Charpentier, Jura dağlarının zirvesinde ve eteklerinde dağılmış bulunan alp kayaçlarından oluşan eratik blokların buzullarla taşındığı sonucuna bile varmıştı. Bu durum Agassiz’in dikkatini çekmiş, Charpentier ile birlikte Alplere birçok araştırma gezisi yapmakla kalmayarak, Aar buzullarından birinde bir dağ kulübesine yerleşerek buzun yapısını ve hareketlerini incelemişti. Bu araştırmalar sonucunda 1840 yılında iki ciltlik Etudes sur les glaciers ("Buzullar üzerine Çalışma") adlı eserini yayımladı. Bu çalışmasında buzulların ve buzultaşların hareketlerini, geçtikleri yerdeki kayaları oyma ve yuvarlama etkilerini ve Alp dağlarında karşılaşılan yarıkları ve hörgüçkayaları tartışmaya açmıştır. Charpentier'nin, bazı Alp buzullarının Aar ve Rhône nehirlerinin geçtiği geniş düzlüklere ve vadilere geçmişte yayılmış olduğu yönündeki düşüncesini kabul etmekle kalmamış, daha da öteye giderek görece yakın geçmişte İsviçre’nin başka bir Grönland olduğu sonucuna varmıştır. Bahsedilen alanlarda birkaç buzulun uzantısının varlığı yerine Alplerin yüksek rakımlarından başlayan ve kuzeybatı İsviçre’nin tamamını kaplayarak Jura’ların güney eteklerine kadar varan tek bir buz tabakasının varlığını ortaya koymuştur. Sözü edilen buz tabakası, Jura’ların eteklerinden bazı zirvelere kadar çıkmaktadır. Bu eserin yayımlanması tüm dünyada buzul fenomeninin araştırılmasına yeni bir hız kazandırmıştır.

Buzul hareketleriyle ilgili fenomenlere böylelikle iyice aşina olan Agassiz, William Buckland ile birlikte 1840 yılında bir keşif gezisine çıktı. İskoçya’nın dağlarını gezdiler ve değişik yörelerde eski buzul hareketinin kanıtlarını buldular. Bu keşif Londra Jeoloji Topluluğu ile yapılan çeşitli yazışmalarla bildirilmiştir. İngiltere, Galler ve İrlanda’nın dağlık bölgelerinde de buzul hareketinin kalıntılarından oluşan yerler olduğu hesaba katıldıktan sonra Agassiz, "şu anda Grönland’da olanlara benzeyen büyük buz tabakalarının bir zamanlar, katmanlardan oluşmayan çakıl taşı bulunan tüm ülkeleri kapladığını ve bu çakıl taşlarının ilerleyen buzul tabakasının üzerinden geçtiği katmanları ezerek öğütmesiyle oluştuğunu" belirtmiştir.

1842-1846 yılları arasında büyük ve zahmetli bir araştırma sonucu zoolojide tür ve gruplar için kullanılan tüm isimleri, kaynaklarıyla birlikte sınıflandırılmış bir liste hâlinde topladığı Nomenclator Zoologicus adlı eserini yayımladı. Prusya kralının tahsis ettiği para ile hem Amerika Birleşik Devletleri’nin doğa tarihini ve jeolojisini araştırmak hem de Massachusetts eyaletinin Boston şehrinde bulunan Lowell Enstitüsü’nde J.A. Lowell’dan aldığı davetle zooloji dersleri vermek için 1846 sonbaharında Atlantik’in öte yakasına geçti. Gördüğü finansal ve bilimsel avantajlar neticesinde yaşamının sonuna kadar kalacağı Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşmeye karar verdi. 1847 yılında Harvard Üniversitesi’nde zooloji ve jeoloji profesörlüğüne getirildi. 1859 yılında burada kurduğu Karşılaştırmalı Zooloji Müzesi’nin müdürlüğünü öldüğü güne kadar sürdürdü. Harvard’da bulunduğu süre içinde son Buz Çağı’nın Kuzey Amerika üzerindeki etkisini araştıran ilk isimlerden olmuştur. Agassiz Harvard’da ders verirken aynı zamanda konuk öğretim üyesi olarak Cornell Üniversitesi’nde de ders vermiştir.^[2] 1852 yılında Charlestown, Massachusetts’te karşılaştırmalı anatomi üzerine tıp profesörlüğünü kabul etti ancak iki yıl sonra bu görevi bıraktı. Bu dönemden sonra bilimsel çalışmaları azalmış olsa da onlarca yıl boyunca uzmanı olduğu iki branşta, aralarında David Starr Jordan, Joel Asaph Allen, Joseph Le Conte, Nathaniel Shaler, Alpheus Packard ve oğlu Alexander Agassiz’in de bulunduğu birçok değerli bilim insanı yetiştirmiştir. Paleontolojist Charles Doolittle Walcott üzerinde de büyük etkisi olmuştur. Kuzey Amerika bilim çevresindeki bu etki sonucu birçok türe ve Amerika topraklarındaki değişik coğrafi oluşumlara adı verilmiştir. Winnipeg Gölü ve Kızıl Nehir’in Pleistocene dönemdeki öncülü Agassiz Gölü bunlardan birisidir.

Agassiz o dönemde, bilim çevreleri dışında da dünyanın en çok tanınan bilim adamlarından olmuştur. Longfellow 1857’de çok sevdiği Agassiz’in onuruna "The fiftieth birthday of Agassiz" ("Agassiz’in ellinci doğum yıldönümü") ‘nü yazmıştır. On cilt olarak planladığı Natural History of the United States ("Amerika Birleşik Devletleri’nin Doğa Tarihi") adlı eserinin dört cildini 1857-1862 yılları arasında yayımladı. Bibliographia Zoologiae et Geologiae adı altında makale kataloğu da 1848 ile 1854 yılları arasında dört cilt olarak yayımlanmıştır.

1860'larda sağlığının bozulması nedeniyle hem rahatlamak hem de Brezilya balıkları üzerinde yaptığı çalışmalarına kaldığı yerden devam etmek için saha çalışmalarına dönmeye karar verdi. 1865 Nisan'ında Brezilya’ya gitti. 1866 Ağustos’unda döndükten sonra bu gezisini 1868 yılında yayımladığı A Journey in Brazil ("Brezilya’da bir Yolculuk") adlı eserinde anlattı. 1871 yılında çıktığı ikinci bir yolculukta Kuzey Amerika'nın güneyinde, hem Atlantik hem de Pasifik kıyılarını dolaştı.

1863 yılında Agassiz'in kızı Ida, Boston Senfoni Orkestrası’nın kurucusu Henry Lee Higginson ile evlendi.

Yaşamanın son yıllarında zooloji biliminin canlı hayvanların arasında öğrenilebileceği bir okul kurmakla uğraştı. 1873'te John Anderson isimli hayırsever Massachusetts’teki Buzzards Koyu’nda bulunan Penikese Adası’nı Agassiz’e verdi ve özellikle deniz zoolojisi olmak üzere doğa bilimleriyle ilgili uygulamalı bir okul projesinde kullanılmak üzere 50.000 ABD Doları bağışladı. Agassiz’in ölümünden hemen sonra kapanan John Anderson okulu hemen yanında bulunan Deniz Biyoloji Laboratuvarı’nın öncüsü sayılmaktadır.

Agassiz günümüzde buzul çağları üzerine olan çalışması ve Charles Darwin’in evrim teorisine karşı çıkan önde gelen son zoologlardan biri olarak tanınmaktadır. 1873 yılında Massachusetts eyaletinin Cambridge şehrinde öldü ve Mount Auburn Mezarlığı’na gömüldü. Mezartaşı, eski Hotel des Neuchâtelois’nın yakınlarında Aar buzulu üzerindeki kulübesinin yakınlarındaki buzultaştan getirilen bir kaya parçasıdır, mezarını gölgeleyen çam ağaçları da İsviçre’deki eski evinden gönderilmiştir.

Harvard Üniversitesi’nin kuzeyindeki Cambridge ilkokuluna Agassiz adı verilmiş ve etrafındaki mahalle de zamanla "Agassiz" olarak bilinir olmuştur. Ancak okulun adı 21 Mayıs 2002'de değiştirilerek, 1889 ile 1922 yılları arasında okul müdürlüğü yapmış olan Afrika kökenli Amerikalı Maria L. Baldwin'in adı verilmiştir. Mahallenin adı Agassiz olarak kalmıştır.^[3]

Kuzey Amerika'nın Göller Bölgesi'nde bulunan eski bir buzul gölüne Agassiz Gölü adı verilmiştir.

Apistogramma agassizi (Agassiz cüce sihlidi), Isocapnia agassizi (Agassiz kar sineği) ve Gopherus agassizii (Çöl kaplumbağası) gibi çeşitli hayvan türlerine adı verilmiştir.

Mars gezegenindeki bir kratere ve Ay üzerindeki bir burna da adı verilmiştir.

1851 yılında yazdığı Essay on Classification (Sınıflandırma üzerine Deneme) adlı eserinde Agassiz, tüm hayvan, bitki ve insan ırklarının sınıflandırılabileceğine inandığını söyleyerek iklimsel bölgelere ayrılmış bir dizi insan ırkı tanımlaması yaptı.

Bu ırklar şöyleydi: Batı Amerikan ılıman (Kayalık Dağlar'ın batısındaki yerli halklar); Doğu Amerikan Ilıman (Kayalık Dağlar'ın doğusu); Tropik Asyalı (Himalayalar'ın güneyi); Ilıman Asyalı (Urallar'ın doğusu ve Himalayalar'ın kuzeyi); Güney Amerikan Ilıman (Güney Amerika); Yeni Hollanda (Avustralya); Arktik (Alaska ve Arktik Kanada); Ümit Burnu (Güney Afrika); ve Tropik Amerikan (Orta Amerika ve Batı Hint Adaları).

Arktik Irk Batı Amerika Ilıman Irkı Doğu Amerika Ilıman Irkı Amerikan Tropik Irk Güney Amerika Ilıman Irkı Ümit Burnu Irkı Tropik Asyatik Irk Ilıman Asyatik Irk Avrupa Ilıman Irkı Afrika Zoolojik Irk Yeni Hollanda Irkı Pasifik Irkı

• Recherches sur les poissons fossiles - Fosil Balıklar Üzerine İnceleme (1833-1843)
• History of the Freshwater Fishes of Central Europe - Orta Avrupa Tatlısu Balıklarının Tarihçesi (1839-1842)
• Études sur les glaciers - Buzullar üzerine Çalışma (1840)
• Études critiques sur les mollusques fossiles - Fosil yumuşakçalar üzerine eleştirel çalışmalar (1840-1845)
• Nomenclator Zoologicus (1842-1846)
• Monographie des poissons fossiles du Vieux Grès Rouge, ou Système Devonien (Old Red Sandstone) des Îles Britanniques et de Russie - Yaşlı Kızıl Kumtaşı veya Britanya Adaları ile Rusya'nın Devon Sistemi fosil balıkları üzerine çalışma (1844-1845)
• Bibliographia Zoologiae et Geologiae (1848)
• (AA Gould ile birlikte) Principles of Zoology for the use of Schools and Colleges - Okullarda ve Kolejlerde kullanımak üzere Zoolojinin İlkeleri (Boston, 1848)
• Lake Superior: Its Physical Character, Vegetation and Animals, compared with those of other and similar regions - Superior Gölü: Kıyaslamalı Fiziksel Yapı, Bitki Örtüsü ve Hayvanlar (Boston: Gould, Kendall ve Lincoln, 1850)
• Natural History of the United States - Amerika Birleşik Devletleri'nin Doğa Tarihi (Boston: Little, Brown, 1847-1862)
• Geological Sketches - Jeolojik Taslaklar (Boston: Ticknor & Fields, 1866)
• A Journey in Brazil - Brezilya'da bir Yolculuk (1868)
• De l'espèce et de la classification en zoologie [Essay on classification] - Zoolojide tür ve sınıflandırma hakkında [Sınıflandırma üzerine deneme] (Çev. Felix Vogeli. Paris: Bailière, 1869)
• Geological Sketches (Second Series) - Jeolojik Taslaklar (İkinci Seri) (Boston: J.R. Osgood, 1876)

Wikimedia Commons'ta Louis Agassiz ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Gutenberg.com (İngilizce)
• Bibliography of Agassiz 8 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• ScienceWorldBiography 8 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.