Malatya

Koordinatlar: 38°21′N, 36°17′E

Malatya
Şehir
Malatya Havadan Görünümü Malatya Yeni Cami Kernek Meydanı Malatya Valiliği Turgut Özal Doğa Parkı Malatya Trambüsü
Takma ad: "Kayısı Diyarı"
Slogan: "Anadolu'yu Anayurt Yapan Destan Şehri Malatya"
Malatya'nın Türkiye'deki konumu
Malatya'nın ilçeleri
Ülke	Türkiye
İl	Malatya
İdare
• Belediye Başkanı	Sami Er (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	12.313 km²
Rakım	954 m
Nüfus
• Toplam	742.725
• Yoğunluk	61/km²
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TRS)
Posta kodu	44000
Alan kodu	422
Plaka kodu	44
Resmî site Malatya Büyükşehir Belediyesi

Malatya (Osmanlıca: ملاطیه; Ermenice: Մալաթիա Malat'ia; Kürtçe: Meletî; Grekçe: Μελιτηνή Melitini), Türkiye'nin Malatya ilinin merkezi olan şehirdir.

Malatya'nın adı Kültepe tabletlerinde Melita olarak, Hitit tabletlerinde "Maldia" olarak geçmektedir. Malatya'nın isim kökü Hititçede bal anlamına gelen "melid"den türediği ve Hitit kitabelerinde "öküz başı ve ayağı" ile ifade edildiği belirtilmiştir. "Melit+ava" ise "bal ülkesi" anlamına gelmektedir.^[1] Sonra bu isim "Meliddu", "Melide", "Melid", "Milid", "Milidia", "Melitea" olarak kitabelerde geçmiştir. Malatya'yı ele geçiren Araplar, şehre "Malatiyye" ismini vermişlerdir. Türklerin Malatya'yı fethetmesiyle isim bugünkü halini almıştır ve 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ismi Malatya olarak resmîleşti.

Eski çağ coğrafyacılarından Strabon, Malatya'yı, kesin olarak belirtmemekle birlikte, Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı’nın (MÖ 280-212) on valiliğinden biri olarak göstermiştir.^[2]

Malatya tarihi ve arkeolojisine ışık tutan Levent Vadisi kanyonu 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumları 28 km uzunluğunda kaya formasyonlarından oluştuğunu görmekteyiz. 2007 yılında bölgedeki tarih öncesi kalıntıları yüzeysel araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün, Malatya Paleolitik Çağ-(Eski taş çağı)'ndan Tunç çağı'na kadar yerleşim izlerinin olduğunu sanılmaktadır.1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü Kurtarma Kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyük'te yapılan kazılarda, Paleolitik dönemde yaşayan toplumun mağaralardan çıkıp tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları köy yerleşik düzene geçtiklerini görmekteyiz.^[3]

Malatya; Doğu Anadolu Bölgesi'nin ve Fırat Nehri'nin stratejik konumunda yer alan bir yerleşim yeridir. Bu konumu nedeniyle ilk yerleşmeler MÖ 6000'lere gitmektedir.^[4] Ayrıca bölge önemli ticaret yolları üzerinden olduğundan dolayı sürekli savaşılmış bir yerdir. Sürekli iki devlet arasında çekişmelere neden olmuştur. Bu durum sonrası şehir her savaş sonrası yağmalanmış, savunma ve istilalardan korunmak için şehir merkezi 2 kez değişim geçirmiştir. Bunun gibi nedenlerden Malatya'nın tarihinin araştırılması çok zordur.^[5]

Malatya'nın sınırları içerisinde birçok höyük bulunmaktadır.^[6] Bunlardan en eski yerleşmenin görüldüğü yer ve ayrıca Malatya'nın ilk yerleşim alanı olan Arslantepe Höyüğüdür. İlk yerleşim alanı suyun kenarına kurulmuş bir verimli tarım alanıdır. Yaklaşık 6000 yıl kullanıldı. Yaklaşık olarak 35250 m²'lik bir alandır. Bugün ilk yerleşim yeri olan Arslantepe Höyüğü, Orduzu beldesinin Arslantepe mahallesinde bulunmaktadır.

Malatya'nın tarihi ana hatlarıyla dört büyük döneme ayrılabilir:

• Erken dönem
• İlk Anadolu Uygarlıkları
• Osmanlı dönemi
• Cumhuriyet dönemi

Malatya 5 milyon yıl önce denizdi.^[7] Hititler MÖ 2000 yıllarının başında bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır. MÖ 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamış ve Malatya'yı da bu birliğe dâhil etmiştir. II. Murşili, Muvattalli ve III. Hattuşili dönemlerinde Malatya, Hitit merkezine bağlı kalmıştır. Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-MÖ 681) döneminde Asur egemenliğine giren Malatya, daha sonra Med ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir.

MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı İskender'in Anadolu'yu ele geçirmesinden sonra, Malatya Helenistik kültürün etkisinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Malatya sırasıyla, Medlerin, Perslerin, Romalıların, Bizanslıların, Selçuklu Hanedanının egemenliği altına girmiştir.

Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.

Kuruluş ve isim itibarıyla başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında "Melita" şeklinde görülen Malatya'dan Hitit vesikalarında "Maldia" olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe "bal" anlamına gelen "Melid"den türediği anlaşılmaktadır.^[8] Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.

1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altına giren Malatya, Harput Vilayeti’ne bağlı iken, Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi ile) il olmuştur. İl olduktan sonraki ilk belediye başkanı, Hasanbey Caddesi'ne de ismi verilen son Osmanlı beyi Hasan Derinkök'tür.^[9]

Malatya ili 1927-1931 yıllarında; Adıyaman, Kâhta, Arapgir, Akçadağ, Hekimhan, Pütürge ve Kemaliye (Eğin) ilçelerinden oluşuyordu. Toplam nüfusu 258.331 olup merkez nüfusu köylerle birlikte 56.528’di. Vali Mehmet Tevfik Bey, belediye başkanı Mehmet Naim Karaköylü idi. Belediye binası Emir Ahmedoğlu Hanı’ndaydı.

Şehirde Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Ocağı, Türk Hava Kurumu, Kızılay kurumlarının birer şubesi bulunmaktaydı.^[10]

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Malatya'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.^[11]

2023 Kahramanmaraş depremlerinden etkilenen Malatya'da, şehrin merkezi büyük zarar gördü. Şehirde yaklaşık 350 binden fazla konut ağır hasar aldı.^{[kaynak belirtilmeli]} 1237 kişi hayatını kaybetti.^[12]

• Somuncu Baba Türbesi
• Arslantaşlar
• Günpınar Şelaleleri
• Balaban İçmeleri
• Ansur Mağaraları
• İspendere İçmeleri
• Kernek Şelalesi
• Malatya Ulu Camii
• Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı
• Taşhan
• Akminare
• Yeni Cami
• Yeşilyurt Lezzet Sokağı
• Beşkonaklar
• Arslantepe Höyüğü
• Şire Pazarı
• Tohma Kanyonu
• Kudret Havuzu
• Levent Vadisi
• Nemrut Dağı (bir kısmı)
• Roma Surları
• Bakırcılar Çarşısı
• Girmana Kanyonu
• Kanlı Kümbet
• Mısır Çarşısı
• Doğanşehir Kalesi

• Hürriyet Parkı
• Sümerpark
• Turgut Özal Doğa Parkı
• Kernek Parkı
• Beydağı Tabiat Parkı
• Beylerderesi Şehir Parkı
• Tecde Şelale Parkı
• Horata Mesire Alanı
• Emekliler Parkı
• Malatya Battalgazi Millet Bahçesi
• Malatya 100. Yıl Parkı
• Kırkgöz Sahil Parkı

• Malatyapark AVM
• Doğa Cadde AVM
• Malatya City AVM
• Makro AVM (Restore Edilecek)

• Malatya Müzesi
• Beşkonaklar Etnografya Müzesi
• Malatya Kent Müzesi
• Malatya Fotoğrafçılık Müzesi
• Hulusi Efendi Müzesi
• Malatya Atatürk Evi
• Malatya Kültür Evi
• Malatya Sanat Sokağı
• Turgut Özal Anı Evi
• İnönü Müzesi

• Gırık
• Kayısılı Kavurma
• Kiraz Yaprağı Sarması
• Banık
• Kulak Çorbası
• Elmalı Köfte
• Geleli Kebabı
• Acılı Ayran
• Çiğleme
• Maş Çorbası
• Kağıt Kebabı
• İçli Köfte
• Analı Kızlı Köfte
• Analı Kızlı Çorba
• Kömbe
• Sıkma Köfte
• Ekşili Köfte
• Lahana Sarması
• Yumurtalı Köfte
• Pirpirim Çorbası

• 2012 yılında Malatya yeni büyükşehir yasası ile büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir. Yani diğer deyişle Bütünşehir Yasası olarak nitelendirilen yasanın kapsamına girmiştir. Merkez ilçesinin mahalleleri Yeşilyurt ve Battalgazi ilçelerine dahil edilmiştir. Bu sebeple merkez ilçesi tüzel kişiliğini kaybetmesi ile 2013 yılı itibarıyla merkez nüfus bilgisi tabloda yer almamaktadır.^[34]
• Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.^[34]

</noinclude>

Malatya iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	14,2	18,9	27,2	33,7	36,0	40,0	42,5	41,5	38,8	34,4	25,0	18,0	42,5
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	3,4	5,6	11,7	18,5	23,9	29,6	34,0	33,8	29,1	21,3	12,5	5,6	19,0
Ortalama sıcaklık (°C)	−0,1	1,5	6,8	13,1	18,1	23,2	27,4	27,1	22,4	15,4	7,7	2,2	13,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−3	−2	2,3	7,7	11,9	16,3	20,0	20,0	15,6	10,0	3,9	−0,6	8,5
En düşük sıcaklık (°C)	−19,2	−21,2	−13,9	−6,6	0,1	4,9	10,0	10,9	5,7	−1,2	−12	−22,2	−22,2
Ortalama yağış (mm)	40,9	38,0	50,9	56,4	48,6	18,2	1,9	1,5	6,9	36,7	42,1	40,5	382,6
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[1]

• Buhara, Özbekistan
• Batken, Kırgızistan^[2]
• Kahramanmaraş, Türkiye
• Lefke, KKTC
• Prešov, Slovakya
• Mekke, Suudi Arabistan
• Bingöl, Türkiye

^[3]

Kaynak:^[4]

• 
  Malatya'nın simgelerinden Malatya Yeni Cami (2010)
• 
  Malatya Toplu Konutlardan Bir Görüntü (2013)
• 
  Malatya'nın ünlü eğlence ve kafeler caddesi Kanal Boyu'nun gece görünüşü (2010)
• 
  Hürriyet Parkı (2014)
• 
  Malatya'nın en ünlü parklarından Malatya Şelale Park girişi (2009)
• 
  Malatya İnönü Stadyum ile çevresinin panoramik görüntüsü (2008)
• 
  Yeni Cami'ye kar yağarken (2010)
• 
  Malatya Saat Kulesi (2010)
• 
  Saray Mahallesi'ndeki tarihi evler (2005)
• 
  Gazi İlkokulu (2005)
• 
  Modern mimaride bir cami (2018)
• 
  Buhara Bulvarı'ndaki otobüs durakları (2018)
• 
  Kernek Meydanı'nda bulunan Malatya Müzesi (2014)
• 
  Malatya Havalimanı (2014)
• 
  Turgut Özal Tabiat Parkı'ndan Orduzu Göleti ve Mesire Alanı'na bir bakış (2020)
• 
  Tektut Semti'nde bulunan Malatya Garı (2001)

Özel

Genel

• Erkal, A. Münir, Belediyecilik ve Şehircilik açısından Malatya Uygulaması, Malatya Belediyesi Yayınları, Ankara 1991
• Junior Larousse Temel Bilgi Ansiklopedisi Cilt 1, Milliyet Gazetesi Yayınları, İstanbul 1993
• Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 13, Türkiye Gazetesi Yayınları, İstanbul 1994
• Alp, Sedat, Hitit Çağında Anadolu Çiviyazılı ve hiyeroglif yazılı kaynaklar, TÜBİTAK Yayınları, Ankara 2002
• Göğebakan, Göknur, 16. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2002
• Aydın, Mesut, Atatürk'ün Malatya'ya Gelişleri, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2003
• Göğebakan, Göknur, Fotoğraflarla Geçmişte Malatya, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2004
• Malatya İl Çevre Durum Raporu, Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Malatya 2005
• Malatya İl Çevre Durum Raporu, Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Malatya 2007
• Tuğrulca, Orhan, Malatya Siyasi Tarihi, Malatya 2008
• Akın H. Cemal, Modern Malatya, Malatya Belediyesi Yayınları, Malatya 2009
• 2010-2014 Malatya Belediyesi Stratejik Planı, Malatya Belediyesi Yayınları, Malatya 2010

Wikimedia Commons'ta Malatya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Malatya Büyükşehir Belediyesi