Maona
Maona (Arapça: معونة ma‘ūnah 'yardım', Arapça: معاونة mu‘āwanah 'yardımlaşma, muâvenet') ya da Societas comperarum, Orta Çağ İtalya'sında alakalı şehir devletindeki iltizamların vergisinden satın alınan hisselerin paylarını işletmeye yönelik yatırımcı ortaklığıdır. Hisse senetleri, zengin tüccarlara ayrı ayrı satılıyordu ama vergi toplama güçlüğü sebebiyle bu tüccarlar bir arada çalışıyordu.
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu kurumlar genelde geçiciydi ve bazen alacaklarını almada aşırı saldırgan davranabiliyorlardı; hatta eylemleri doğrudan fetihe kadar gidiyordu. Ortak özel yaptırımla ortak yatırımın birleşmesi kurumunun kökenleri Mezopotamya'daki ticaret finansmanına kadar dayandırılabilmektedir.
Maona terimi, Arapça "yardımlaşma" anlamına gelen معاونة (trs: "mu‘āwanah", Osmanlıca: "muâvene") kelimesinden gelmekte olup Türkçedeki "muavin" kelimesiyle kökendeştir.
Maonalar, en azından Batı dünyasında anonim şirketlerin de facto ilk örneklerindendi ve 14. yy'da Ceneviz Cumhuriyeti'nce Levant'taki sömürgelerini genişletmek amacıyla kullanıldılar.
Maonalar, Ceneviz'de ve Ceneviz Cumhuriyeti bölgelerinde özellikle yaygındı.
Sakız ve Foça Maonası
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu tarz şirketlerin en önemlisi 1346'da kurulan ve Ege Denizi'ndeki Sakız Adası'yla hemen dibindeki Foça limanını işleten Sakız ve Foça Maonasıydı. Maona, kısa sürede Sakız'da yerleşimci olan Giustiniani ailesine satılmış, onlar da adayı 1566'daki Osmanlı fethine dek yönetmişti.[1] Cenevizliler, bu modeli başarılı gördü ve 1373'te Kıbrıs'ta "Maona Vecchia di Cipro" (Eski Kıbrıs Maonası) adlı şirketi de kurdu.
Sakız Adası'ndaki Ceneviz yetkilileri ve ada halkının yüzde 80'ini teşkil eden Rumlar, Ceneviz Cumhuriyeti'nin tebaası sayılmaktaydı. Başta, Maona ortaklarının çoğu ve hâliyle ada idaresinin üyeleri Ceneviz şehrinin sakinlerindendi. Şirket üyeleri iki yüzyıldan uzun bir süre adanın doğal ve ekonoik kaynaklarının gelirleri üzerinde hak sahibi olduldular, buna karşılık da Ceneviz'e yıllık bir haraç ödemek zorundalardı.
İki yıl sonra Ceneviz'de yaşayan esas hissedarlar hisselerini zaten Sakız'da yaşayan bazı kolonicilere veya adaya göç eden bazı Ceneviz vatandaşlarına sattı. Bu yeni üyelerin yönetimindeki yeni maona, Giustiniani Maonası adıyla anılmaya başladı. Cumhuriyet, adanın kontrolünü Giustiniani ailesinden almayı başaramadığı için Sakız, Türk fethine dek onların mülkiyetinde kaldı. Bu arada Maona, Cenviz'in yanı sıra başta 1363'te Bizans imparatoru V. İoannis'e, daha sonra da Türklere haraç ödemek zorunda kaldı.[2]
Cumhuriyet, vatandaşlarını her türlü maddi zarara karşı korumak için harekete geçti ve devletin yıllık gelirlerinin bir kısmını avanslarındaki faizi ödemeye ayırmayı taahhüt etti. Her başvuran 400 Geneviz lirası ödemeliydi. 26 kalyon sıradan halkça, üçü de soylularca donatıldı.[3] Sakız fethi başarılı olur olmaz gemi sahipleri Ceneviz şehrine döndü ve sefer masraflarını karşılamak için 250 bin lira avans ödedi. Uzun müzakereler sonucunda, 26 Şubat 1347'de Commune ve onun alacaklılarından oluşan bir grubu temsil eden Ceneviz amirali Simone Vignoso arasında bir anlaşmaya varıldı. Anlaşma sonucunda şirket Sakız Maonası adını aldı ve gemi sahiplerine olan borç 203 bin Ceneviz lirası değerindeki hisseler (İtalyanca: luoghi) hâlinde ödendi.
Bu, gemi komutanlarının talep ettiğinden daha düşük bir meblağdı, ancak hisse gelirlerinin yanı sıra Sakız ve Foça'da mülk ve idari konum elde ettiler. Gemi sahiplerinin az ççok zorlama cömertlikleri o zamanlar yükümlülüklerini yerine getirmek için kamu gelirlerini devretmek zorunda kalan devletin eksiklerini kapattı.[4]
Cenevizli Giustiniani ailesi, Sakız'ı maonalarıyla yönetirken bir komiser atadı ve 52 askeri Genuate (Ceneviz şehri civarından kabileler) üzerinde komuta kurdu. Tüm bunların gerçekleştiği 1346-1566 yılları arasında ticaret tekrar canladı ve ada büyük bür bolluğa kavuştu.
Sakız Maonası'nın faaliyetleri, kaptan-ı derya Piyale Paşa'nın 1566'da adayı Osmanlı İmparatorluğu'na ilhak etmesiyle sona erdi. Kanuni Sultan Süleyman'ın Giustiniani hükûmetini sonlandırmak için sağlam gerekçeleri vardı, zira ada, kaçak köleler ve Hristiyan korsanlar için bir sığınak olmaya başlamıştı.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Vito Antonio Vitale, Maona 4 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Enciclopedia Italiana, vol. 22, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1934. (İtalyanca)
- ^ "The Mahona of Chios. The company that ruled an island for more than two hundred years" (İngilizce). 2 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
- ^ Finlay, George (1856). The history of Greece under Othoman and Venetian domination (İngilizce). W. Blackwood and sons. ss. 86-87.
Maona.
- ^ John B. Hattendorf, Richard W. Unger (2003). War at sea in the Middle Ages and the Renaissance. Boydell Press. s. 140. ISBN 9780851159034. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Finlay, George (1856). The history of Greece under Othoman and Venetian domination. W. Blackwood and sons. ss. 89.
Maona.