Meninksler

Meninksler (tekil: meninks), merkezi sinir sistemini çevreleyen zar tabakalarına verilen addır. Dura mater, araknoid mater ve pia mater yapıları bir araya gelerek meninks zarlarını oluşturmaktadır.[1] Pia mater ve araknoid mater zarları birlikte leptomeninks adıyla anılmaktadır.[2] Beyin-omurilik sıvısı, omurgada ve kafatasında araknoid materin hemen altındaki subaraknoid boşlukta dolaşmaktadır.[3] Meninksler, hem internal hem de eksternal karotid arterlerden çıkan dallar tarafından beslenmektedir.[4] Kirli kan genellikle en yakın sinüse aracılığıyla internal juguler venlere akmaktadır.[5] Meninkslere ait lenfatik damarlar, çeşitli çözünmüş maddeleri toplamaktadır.[6] Meninkslerin önemli bir görevi beyne koruyucu bir kaplama sağlamaktır. Kan-beyin bariyerinin oluşumuna katkıda bulunmaktadır.[7] Buna ek olarak meninksler, çevre doku ile etkileşimin sağlandığı ek bir merkezi sinir sistemi bariyeri işlevi görmektedir.[8]

Meninkslerin şematik gösterimi.

Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dura Mater

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dura mater (diğer adıyla pachymeninks[9]), kafatasındaki ve omurgadaki sinir yapılarını çevreleyen sürekli bir kollajen tabakası oluşturmaktadır. Dura, 3 tabakadan oluşmaktadır. Dışta endosteal (yani periosteal) tabaka, ortada meningeal tabaka ve içte sınır hücre tabakası bulunmaktadır.[10] Duranın dış endosteal tabakası kafatasının periostunu oluşturmaktadır.[11] İç sınır hücre tabakası araknoid matere yapışan hücrelerden meydana gelmektedir.[12] Araknoid özelleşmeleri ve kortikal damarlar nedeniyle dura mater, beyin-omurilik sıvısının emiliminde rol oynamaktadır.[13] Dura mater, orbital periost ile süreklilik sağlamaktadır. Aynı zamanda kraniyal sinirlerin çoğuna ve tüm omurilik sinirlerine kısa bir mesafede eşlik ederek ilgili kılıflarıyla kaynaşmaktadır. Kirli kanı taşıyan sinüsleri çevreleyen dura mater, beynin alt bölgeleri arasındaki ana sınırlarda boşluğa katlanmaktadır. Bu sayede dura mater dört septaya neden olmaktadır:[14]

  • Falx cerebri, beyin yarım kürelerini ayırmaktadır.
  • Tentorium cerebelli, serebellum (beyincik) ile beynin oksipital lobları arasında yerleşmektedir. Orta hatta falx serebriye bağlanmasıyla desteklenmektedir.
  • Falx cerebelli beyin yarım kürelerini ayırmak için alçalmaktadır.
  • Diaphragma sellae, hipofiz bezinin oturduğu çukurun çatısını oluşturmaktadır. Duranın en küçük katlantısıdır.[14]

Araknoid Mater

[değiştir | kaynağı değiştir]

Araknoid mater dura ile doğrudan temas halinde bulunan hassas ve damarsız bir tabakadır. Beyin-omurilik sıvısı dolu subaraknoid boşlukla ayrılmaktadır.[15] Araknoid villus veya granülasyon yapıları aracılığıyla beyin-omurilik sıvısının dolaşımını sağladığı düşünülmektedir.[16] Araknoidin şekli gevşek bir şekilde oturan bir kese gibi görünmektedir.[17] Araknoid materin temelde iki yaprağı bulunmaktadır. Dış yaprağı çok dar hücreler arası boşluklarla yakın bir şekilde paketlenmiştir. Araya giren bağ dokusu veya taban zarı (basal membran) yoktur. Araknoidin iç tabakasından kaynaklanan kollajen demetleri, pia mater ile kaynaşmak için subaraknoid boşluk boyunca trabeküller olarak uzanmaktadır.[18] Ayrıca araknoid, bir bariyer tabakası oluşturmaktadır. Bu bariyer fiziksel (sıkı bağlantılar) ve metabolik (enzimler) işlevlerin yanında taşıma işlevinde rol oynamaktadır. Fizyolojik veya patolojik durumlarda bariyer düzenlenebilmektedir.[19]

Pia Mater

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pia mater, beyni ve omuriliği doğrudan saran, hassas ve oldukça damarlanmış bir tabakadır. Beyinde yerleşen pia mater, organın kıvrımlarını takip etmektedir.[20] Pia mater, pürüzsüz yüzeyli ince bir hücre tabakasından ve kollajen liflerden oluşan bağ dokusundan oluşmaktadır. Kolajen lifleri çeşitli yönlerde yerleşmiştir.[21] Pia, subaraknoid boşluktaki damarların dış taraftan kaplanmasını sağlamaktadır. Subaraknoid boşluğu subpial ve perivasküler boşluklardan ayıran sürekli bir katman oluşturmaktadır.[22] Su ve düşük moleküler ağırlıklı maddelere ek olarak enflamasyonla ilişkili hücreler pia materden geçebilmektedir.[23] Pia materin potansiyel olarak beyin-omurilik sıvısının devri ile ilişkili olabileceği öne sürülmektedir.[24]

Subaraknoid boşluk

[değiştir | kaynağı değiştir]

Subaraknoid boşluk, normalde araknoid ile pia mater arasında bulunan boşluktur. Beyin-omurilik sıvısı ile doldurularak omuriliğe kadar devam etmektedir.[25] Magendie forameni ve Luschka forameni gibi yapılarla beyin beynin ventrikül sistemi ile subaraknoid boşluklar arasındaki bağlantı sağlanmaktadır.[26] Beyin-omurilik sıvısının düzenlenmesinde subaraknoid boşluğun lenfatik damarlar aracılığıyla rol oynayabileceği göz önüne alınmaktadır.[27] Subaraknoid boşlukta kollajenden zengin subaraknoid trabekül yapısını bulundurmaktadır. Bu yapı çeşitli bölgelerde farklılıklar gösterebilmektedir.[28] Subaraknoid boşluğun genişlediği yerlerde bazal subaraknoid sisternler oluşmaktadır. Bu genişlemeler kraniyal sinirleri ve ilgili damarları iletmektedir.[29] Subaraknoid boşluk, kan basıncı dalgalanmalarından korunması için gerekli ortamı oluşturmakla görevlidir. Merkezi sinir sistemindeki kimyasal ortamın düzenlenmesiyle ilişkilidir.[30]

Klinik Önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Meninksler yaprakları arasında veya meninks boşluklarında kanamalar görülebilmektedir.[31] Genellikle travmatik bir olaydan sonra damarı çevreleyen dokuların yırtılmasıyla meydana gelmektedir. Enflamasyon ve pıhtılaşma gibi yolları harekete geçirmektedir.[32] Baş ağrısı, mide bulantısı, nöbetler gibi nörolojik belirtiler göstermektedir. Koma, baş ağrısı, kusma, nöbetler, boyun sertliği ve artmış diyastolik kan basıncı gibi bulgular kanama olasılığını artırmaktadır. Yalnızca nörolojik görüntüleme ile kesin tanı sağlanmaktadır.[33]

Buna ek olarak kanser (menenjiom), granülomatöz hastalık (sarkoid) ve metastaz (genellikle kitle lezyonları) meninkslerde görülebilmektedir. Ayrıca çeşitli enfeksiyon ajanları nedeniyle menenjit ortaya çıkabilmektedir.[34] Bakteri kaynaklı menenjit bir acil olarak değerlendirilmektedir. Gerekli müdahale zamanında yapılmadığında önemli zararlarla ve ölümle karşılaşılabilmektedir.[35] Bakteriyel menenjit görülme sıklığı, rutin çocukluk dönemi aşılarıyla birlikte önemli ölçüde azalmıştır.[36]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Dasgupta, K., & Jeong, J. (2019). Developmental biology of the meninges. Genesis (New York, N.Y. : 2000), 57(5), e23288. https://doi.org/10.1002/dvg.23288 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  2. ^ Thakkar JP, Kumthekar P, Dixit KS, Stupp R, Lukas RV. Leptomeningeal metastasis from solid tumors. J Neurol Sci. 2020 Apr 15;411:116706. doi: 10.1016/j.jns.2020.116706. Epub 2020 Jan 23. PMID 32007755 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  3. ^ Sakka, L., Coll, G., & Chazal, J. (2011). Anatomy and physiology of cerebrospinal fluid. European annals of otorhinolaryngology, head and neck diseases, 128(6), 309–316. https://doi.org/10.1016/j.anorl.2011.03.002 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  4. ^ Bruner, E., & Sherkat, S. (2008). The middle meningeal artery: from clinics to fossils. Child's nervous system : ChNS : official journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery, 24(11), 1289–1298. https://doi.org/10.1007/s00381-008-0685-6 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  5. ^ Kiliç, T., & Akakin, A. (2008). Anatomy of cerebral veins and sinuses. Frontiers of neurology and neuroscience, 23, 4–15. https://doi.org/10.1159/000111256 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  6. ^ Rasmussen, M. K., Mestre, H., & Nedergaard, M. (2018). The glymphatic pathway in neurological disorders. The Lancet. Neurology, 17(11), 1016–1024. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(18)30318-1 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  7. ^ Patel, N., & Kirmi, O. (2009). Anatomy and imaging of the normal meninges. Seminars in ultrasound, CT, and MR, 30(6), 559–564. https://doi.org/10.1053/j.sult.2009.08.006<nowiki> Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  8. ^ 7. Rua, R., & McGavern, D. B. (2018). Advances in Meningeal Immunity. Trends in molecular medicine, 24(6), 542–559. https://doi.org/10.1016/j.molmed.2018.04.003 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  9. ^ Blödorn, B., Brück, W., Tumani, H., Michel, U., Rieckmann, P., Althans, N., & Mäder, M. (1999). Expression of the beta-trace protein in human pachymeninx as revealed by in situ hybridization and immunocytochemistry. Journal of neuroscience research, 57(5), 730–734. Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  10. ^ Vandenabeele, F., Creemers, J., & Lambrichts, I. (1996). Ultrastructure of the human spinal arachnoid mater and dura mater. Journal of Anatomy, 189 ( Pt 2)(Pt 2), 417–430. Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  11. ^ Weller R. O. (2005). Microscopic morphology and histology of the human meninges. Morphologie : bulletin de l'Association des anatomistes, 89(284), 22–34. https://doi.org/10.1016/s1286-0115(05)83235-7 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  12. ^ Nabeshima, S., Reese, T. S., Landis, D. M., & Brightman, M. W. (1975). Junctions in the meninges and marginal glia. The Journal of comparative neurology, 164(2), 127–169. https://doi.org/10.1002/cne.901640202 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  13. ^ Protasoni, M., Sangiorgi, S., Cividini, A., Culuvaris, G. T., Tomei, G., Dell'Orbo, C., Raspanti, M., Balbi, S., & Reguzzoni, M. (2011). The collagenic architecture of human dura mater. Journal of neurosurgery, 114(6), 1723–1730. https://doi.org/10.3171/2010.12.JNS101732 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  14. ^ a b Clarke, A. G. (1944). The anatomy of the meninges. Postgraduate medical journal, 20(220), 74. Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  15. ^ Adeeb, N., Deep, A., Griessenauer, C. J., Mortazavi, M. M., Watanabe, K., Loukas, M., Tubbs, R. S., & Cohen-Gadol, A. A. (2013). The intracranial arachnoid mater : a comprehensive review of its history, anatomy, imaging, and pathology. Child's nervous system : ChNS : official journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery, 29(1), 17–33. https://doi.org/10.1007/s00381-012-1910-x Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  16. ^ Proulx S. T. (2021). Cerebrospinal fluid outflow: a review of the historical and contemporary evidence for arachnoid villi, perineural routes, and dural lymphatics. Cellular and molecular life sciences : CMLS, 78(6), 2429–2457. https://doi.org/10.1007/s00018-020-03706-5 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  17. ^ Reina, M. A., De Leon Casasola, O., López, A., De Andrés, J. A., Mora, M., & Fernández, A. (2002). The origin of the spinal subdural space: ultrastructure findings. Anesthesia and analgesia, 94(4), . https://doi.org/10.1097/00000539-200204000-00040 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  18. ^ Alcolado, R., Weller, R. O., Parrish, E. P., & Garrod, D. (1988). The cranial arachnoid and pia mater in man: anatomical and ultrastructural observations. Neuropathology and applied neurobiology, 14(1), 1–17. https://doi.org/10.1111/j.1365-2990.1988.tb00862.x Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  19. ^ Abbott, N. J., Rönnbäck, L., & Hansson, E. (2006). Astrocyte-endothelial interactions at the blood-brain barrier. Nature reviews. Neuroscience, 7(1), 41–53. https://doi.org/10.1038/nrn1824 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  20. ^ Li, Y., Zhang, W., Lu, Y. C., & Wu, C. W. (2020). Hyper-viscoelastic mechanical behavior of cranial pia mater in tension. Clinical biomechanics (Bristol, Avon), 80, 105108. https://doi.org/10.1016/j.clinbiomech.2020.105108 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  21. ^ Reina, M. A., López García, A., & de Andrés, J. A. (1998). Descripción anatómica de la presencia de perforaciones naturales en la piamadre humana en la médula lumbar [Anatomical description of a natural perforation present in the human lumbar pia mater]. Revista espanola de anestesiologia y reanimacion, 45(1), 4–7. Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  22. ^ Hutchings, M., & Weller, R. O. (1986). Anatomical relationships of the pia mater to cerebral blood vessels in man. Journal of neurosurgery, 65(3), 316–325. https://doi.org/10.3171/jns.1986.65.3.0316 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  23. ^ Krahn V. (1981). Leukodiapedesis and leukocyte migration in the leptomeninges and in the subarachnoid space. Journal of neurology, 226(1), 43–52. https://doi.org/10.1007/BF00313317 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  24. ^ Filippidis, A. S., Zarogiannis, S. G., Ioannou, M., Gourgoulianis, K., Molyvdas, P. A., & Hatzoglou, C. (2012). Permeability of the arachnoid and pia mater. The role of ion channels in the leptomeningeal physiology. Child's nervous system : ChNS : official journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery, 28(4), 533–540. https://doi.org/10.1007/s00381-012-1688-x Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  25. ^ McLone D. G. (1980). The subarachnoid space: a review. Child's brain, 6(3), 113–130. https://doi.org/10.1159/000119893 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  26. ^ Gupta, S., Soellinger, M., Boesiger, P., Poulikakos, D., & Kurtcuoglu, V. (2009). Three-dimensional computational modeling of subject-specific cerebrospinal fluid flow in the subarachnoid space. Journal of biomechanical engineering, 131(2), 021010. https://doi.org/10.1115/1.3005171 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  27. ^ Miyan, J., Cains, S., Larcombe, S., Naz, N., Jimenez, A. R., Bueno, D., & Gato, A. (2020). Subarachnoid cerebrospinal fluid is essential for normal development of the cerebral cortex. Seminars in cell & developmental biology, 102, 28–39. https://doi.org/10.1016/j.semcdb.2019.11.011 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  28. ^ Mortazavi, M. M., Quadri, S. A., Khan, M. A., Gustin, A., Suriya, S. S., Hassanzadeh, T., Fahimdanesh, K. M., Adl, F. H., Fard, S. A., Taqi, M. A., Armstrong, I., Martin, B. A., & Tubbs, R. S. (2018). Subarachnoid Trabeculae: A Comprehensive Review of Their Embryology, Histology, Morphology, and Surgical Significance. World neurosurgery, 111, 279–290. https://doi.org/10.1016/j.wneu.2017.12.041 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  29. ^ Altafulla, J., Bordes, S., Jenkins, S., Litvack, Z., Iwanaga, J., Loukas, M., & Tubbs, R. S. (2019). The Basal Subarachnoid Cisterns: Surgical and Anatomical Considerations. World neurosurgery, 129, 190–199. https://doi.org/10.1016/j.wneu.2019.05.087 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  30. ^ Di Terlizzi, R., & Platt, S. (2006). The function, composition and analysis of cerebrospinal fluid in companion animals: part I - function and composition. Veterinary journal (London, England : 1997), 172(3), 422–431. https://doi.org/10.1016/j.tvjl.2005.07.021 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  31. ^ Caceres, J. A., & Goldstein, J. N. (2012). Intracranial hemorrhage. Emergency medicine clinics of North America, 30(3), 771–794. https://doi.org/10.1016/j.emc.2012.06.003 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  32. ^ Holl, D. C., Volovici, V., Dirven, C., Peul, W. C., van Kooten, F., Jellema, K., van der Gaag, N. A., Miah, I. P., Kho, K. H., den Hertog, H. M., Lingsma, H. F., Dammers, R., & Dutch Chronic Subdural Hematoma Research Group (DSHR) (2018). Pathophysiology and Nonsurgical Treatment of Chronic Subdural Hematoma: From Past to Present to Future. World neurosurgery, 116, 402–411.e2. https://doi.org/10.1016/j.wneu.2018.05.037 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  33. ^ Anderson, C. S., Huang, Y., Wang, J. G., Arima, H., Neal, B., Peng, B., Heeley, E., Skulina, C., Parsons, M. W., Kim, J. S., Tao, Q. L., Li, Y. C., Jiang, J. D., Tai, L. W., Zhang, J. L., Xu, E., Cheng, Y., Heritier, S., Morgenstern, L. B., Chalmers, J., … INTERACT Investigators (2008). Intensive blood pressure reduction in acute cerebral haemorrhage trial (INTERACT): a randomised pilot trial. The Lancet. Neurology, 7(5), 391–399. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(08)70069-3 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  34. ^ Smirniotopoulos, J. G., Murphy, F. M., Rushing, E. J., Rees, J. H., & Schroeder, J. W. (2007). Patterns of contrast enhancement in the brain and meninges. Radiographics : a review publication of the Radiological Society of North America, Inc, 27(2), 525–551. https://doi.org/10.1148/rg.272065155 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  35. ^ Young, N., & Thomas, M. (2018). Meningitis in adults: diagnosis and management. Internal medicine journal, 48(11), 1294–1307. https://doi.org/10.1111/imj.14102 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
  36. ^ Putz, K., Hayani, K., & Zar, F. A. (2013). Meningitis. Primary care, 40(3), 707–726. https://doi.org/10.1016/j.pop.2013.06.001 Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Meninksler&oldid=33760551" sayfasından alınmıştır