Meteorit avcılığı

Meteorit avcılığı, meteoritleri arama ve toplama faaliyetidir. Meteoritleri aramakla uğraşan kişiye meteorit avcısı denir. Meteorit avcıları, hafta sonları veya işten sonra arama yapan amatörler ya da geçimini sağlamak için meteorit toplayan profesyoneller olabilir. Her ikisi de genellikle meteoritleri keşfetmek için metal dedektörleri veya mıknatıslar gibi araçlar kullanırlar.

Meteorit, demir veya taşsı demir türündeyse, bir mıknatıs (genellikle bir çubuğun ucuna monte edilen) onu toprak yüzeyinden kaldırabilir veya bir metal dedektörü genellikle toprağın birkaç santim altından tespit edebilir. Düşen meteoritlerin büyük bir çoğunluğunu oluşturan taşsı meteoritler, metal dedektörünü tetiklemek için yeterli miktarda nikel demir içeriğine sahip olmayabilirler. Büyük ve çok hassas metal dedektörlerinin yanı sıra yeraltı radarı (GPR), LIDAR ve hatta mayın dedektörleri de kullanılabilir.^[1]

Meteoritler Dünya'nın her yerine eşit olarak düşseler de, yıllık yağış miktarının fazla olduğu bölgelerde genellikle yüzeyde kalamazlar. Yeni düşmüş bir meteorit birkaç ay içinde bulunamazsa, alüvyonla gömülme veya bitki örtüsüyle örtülme olasılığı yüksektir. Bazı kutup ve çöl bölgelerinin, meteoritleri korumak için uygun yerler olduğu kanıtlanmıştır ve görsel avcılık için mükemmel yüzey alanları sağlayabilirler.

Meteoritler, gezegen bilimi üzerine çalışan bilim insanları ve koleksiyoncular için çok değerli olabilir. Tek tek taşlar sadece gram ya da yüzlerce kilogram ağırlığında olabilir. Değerleri, nadirliğine ve bileşimine, ayrıca bulundukları koşullara göre büyük ölçüde değişir.

Türkiye'de meteorit avcılığı ekonomik değerinden dolayı son dönemlerde oldukça popüler hale gelmiştir.^[2] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ÇOBİLTUM - Bilim ve Teknoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi^[3] ve Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)^[4] laboratuvarlarında meteorit analizleri yapılabilmektedir. 2021 yılında gerçekleştirilen TUBİTAK 2204 C Kutup Araştırmaları Proje yarışmasında Sabiha Gökçen Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencileri kendilerinin tasarlayarak kumanda ettikleri insansız hava aracı "Meteor Avcısı" uçağı ile Türkiye 2'ncisi oldu.^[5] 81,4 kilogram (179 lb) ağırlığıyla Türkiye'de bulunmuş en ağır 3. meteorit olan Dokuzağaç meteoriti, Haziran 2015'te Osman Hazer tarafından Van Gölü kıyısında bulunmuştur.^[6]

Meteoritler, ekonomik ve bilimsel açıdan değer taşıyan maddi varlıklardır. Göktaşlarının yeryüzüne düşmesi ile birlikte bu varlıkların mülkiyetinin kime ait olacağı konusu da gündeme gelmiştir. 2019 yılı itibarıyla bu konu hakkında Türk Hukukunda bir düzenleme bulunmadığı gibi, henüz bir inceleme de yapılmamıştır. Türk Hukuku açısından söz konusu cisimlerin mülkiyetinin, 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun taşınır mülkiyetine ilişkin hükümleri (m.762-777) çerçevesinde değerlendirilerek çözüme bağlanması gerektiği değerlendirilmektedir.^[7]

Antarktika'da arama yapmak oldukça pahalıdır ve bu nedenle sadece iyi finanse edilmiş kuruluşlar tarafından gerçekleştirilebilir. Antarktika'da bulunan meteoritlerin yaklaşık yarısı ANSMET (Antarktika Meteorit Arama Programı) tarafından bulunmuştur. ANSMET programı, bilimsel araştırma için mevcut olan dünya dışı materyalin önemli bir kaynağıdır. Geri kalan kısmın çoğunluğunu Japon buluntuları oluştururken, Çin ise yakın zamanda araştırmalara başlamıştır.^[8]

Antarktika'da, yılda yaklaşık 3 m hızla denize doğru ilerlerken Doğu Antarktika Buz Örtüsü'nün Transantarktik Sıradağları ile buluştuğu yerde olduğu gibi meteorit avcıları tarafından kullanılan popüler bir jeolojik özellik, doğal olarak eğimli bir ovanın yükselen bir sırtla buluştuğu bir alandır. Eğimli ova-dağ sırtı kombinasyonu, yerçekimiyle hareket eden buzul tabakasının keskin bir şekilde yukarı doğru yükselmesine olanak sağlar. Bu yükselme sırasında, şiddetli rüzgarlar ve süblimleşme etkisiyle açığa çıkan kar ve buzu temizler, böylece gömülü meteoritler etkili bir şekilde bir araya toplanır ve onları dağ sırtı boyunca yüzeyde bırakır.^[9]

1984 yılında Antarktika'nın Allan Tepeleri'nde bulunan ve genellikle ALH 84001 olarak kısaltılan ünlü 1,93 kilogram (4,3 lb) ağırlığındaki Allan Hills 84001 meteoritinin Mars'tan geldiğine inanılmaktadır.^[10] 1996 yılında NASA bilim insanları, içerdiği karbonat küreciklerine dayanarak bu meteoritin mikroskobik Mars bakterilerinin kanıtlarını içerebileceğini açıkladılar.^[11]

2013 Çelyabinsk olayında olduğu gibi, bir meteorun havada patlamasının ardından çok sayıda küçük meteorit genellikle son noktadaki hızda (terminal hızı) yere düşebilir.^[12] Bu durum meydana geldiğinde yerel halk ve okul çocukları potansiyel değerlerinden dolayı genellikle bu parçaları bulmaya ve toplamaya çalışırlar. Çelyabinsk meteoru olayında kar yığınlarının içinde, karın dış yüzeyinde oluşan görünür bir delik takip edilerek birçok parça bulunmuştur.^[12]

• Göktaşı bilimi sözlüğü

Wikimedia Commons'ta Meteorit avcılığı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.