Naci Kalmukoğlu

Naci Kalmukoğlu (Nikolaĭ Kalmykoff) (1896, Harkiv-1956, İstanbul), Türk ressam, dekoratör.

1920'de Bolşevik Devrimi nedeniyle memleketi Harkiv'den İstanbul'a gelip yerleşerek çağdaş Türk resim sanatında iz bırakmış bağımsız bir ressamdır. Portreleri, nüleri, tarihsel tabloları, panoları, Ankara, İzmir ve İstanbul'da binaların iç mekânlarına yaptığı duvar resimleri ile tanınır.

1896 yılında Çarlık Rusyası'nın Harkiv kentinde doğdu. Adı, Nicolai Kalmikoff idi.^[1] Kalmuk Türkleri’ndendir. Ortodoks mezhebine mensup varlıklı bir aileye mensuptur.^[2] Kereste tüccarı olan babasının adı İvan, annesinin adı Kladati idi.^[3] Ailenin üç çocuğundan birisidir.

Tüccar olmasını isteyen babasının isteği ile Harkiv'de ticaret eğitimi aldı; ancak resme ilgisi nedeniyle ticaret okulunu tek edip; Sanat Enstitüsü'nde girdi. Bu okulda ülkenin önemli isimlerinden dekoratörlük eğitimi aldı.^[4] Bolşevik Devrimi nedeniyle tedirgin olan ailesi ile birlikte 1919'da ülkeyi terk edip eğitimini yarıda bıraktı; Kırım üzerinden İstanbul'a geldi.^[5]

O yıllarda Rusya'dan gelen sığınmacılara yardım eden Cemiyet-i Akvam, kendisine dekoratörlük işleri verdi ve sanatına gerekli olan malzeme için para yardımında bulundu.^[3] Böylece Türkiye'de dekoratörlük ile ressamlığı bir arada yürüttüğü yeni bir hayat kurdu.^[3] 1922'de İstanbul Rus Ressamlar Birliğinin sergilerine katıldı.^[4] Tiyatro dekorları, İstanbul'un büyük sinemalarında, otellerinde ve lokantalarında panolar yaptı. Uzun süre, ressam kimliğinden çok dekoratör kimliğiyle tanındı.

Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Ankara Halkevi tiyatrosunda dekoratör olarak çalıştı.^[1] 1928’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Berlin’e gönderildi.^[6]

1930'da Galatasaray Lisesi’ndeki karma sergiye altı yapıtıyla (ikisi etüt, biri Ankara’dan manzara, üçüyse portre) katıldı. Henüz adını Türkçeleştirmemiş olduğundan sergi kataloğunda adı "Kalmikof Efendi" olarak yer almıştır.^[3] Eserleri kısa süre içinde satıldı ve bu tarihten sonra tablolarını büyük mağazaların girişine yerleştirerek alıcı buldu.^[3] Resim alanında tutulunca adını “Naci Kalmukoğlu" olarak Türkçeleştirdi. Galatasaray Sergileri'ne on yıl boyuca katıldı ve bu sergilerde 64 eseri sergilendi.^[7]

1936-1949 yılları arası İzmir Fuarı pavyonlarında duvar resimler yaptı.^[8] II. Dünya Savaşı'nda Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı gayrimüslimlere uygulanan zorunlu askerlik uygulaması kapsamında Yirmi Kur’a Nafia Askeri olarak amele taburunda yer aldı. Askerliğini Balıkesir'in Sındırgı ilçesine bağlı Tepecik köyünde yaptı. Bu dönemde 500'ün üzerinde desen üretti.^[4][7]

Ankara'da dört, İstanbul'da 6 kişisel sergi açtı. İlk bireysel sergisi, Ankara'da 1941 yılında Kutlu Pastanesi' de gerçekleşti; açılışını mebus Ferit Celal Güven yaptı. Sonraki yıllarda eserlerini Kutlu Pastanesi'nde sergilemeyi sürdürdü. İstanbul'da ise eserleri Eminönü Halk Evi, İstiklal Caddesi'ndeki Kitap Sarayı, İsmail Oygar Galerisi, Ada Mağazası, Beler Oteli gibi mekânlarda sergilendi.^[3]

Manzara, natürmort ve nü tabloların yanı sıra "Fatih Sultan Mehmet", "Fatih’in Türbesi", "Fatih’in Kadırgaları Teftişi", "Barbaros’un Filosu" gibi tarihsel konulu tablolar yaptı. Resimlerin arka planlarında, İstanbul’un eski semtlerini, Boğaziçi’ni ve Adalar'ı kullandı.^[3] Doğal manzaraları ve tarihî cami, kütüphane, çeşme manzaralarını resmetti. Aynı zamanda bir portre ressamı idi. Türkiye’yi ziyaret eden yabancı politikacıların da portrelerini yaptı.

Sanatçı, Beyoğlu'nda Bekâr Sokak’taki Vitalis Apartmanı'nda ikamet ettiği ve atölye olarak kulandığı dairesinin penceresinden ya da çatısından düşerek 3 Şubat 1951'de öldü. Ölümü ile ilgili olarak intihar, cinayet, kaza olduğuna dair farklı iddialar vardır.

Kalmukoğlu' un ölümünden sonra Emlak Kredi Bankası tarafından Kalmukoğlu adına Ankara ve İstanbul’da birer sergi düzenlenmiştir.^[2]

İ. Halilhan Dostal'ın 2007 tarihli "O Bir Yıldızdı" başlıklı kitabı, Naci Kalmukoğlu'nun hayatı ve eserlerini konu alır. Kitap, adını Mahmut Cûda'nın şu sözlerinden alır:

Bu kitabın ardından, 2013 yılında Kalmukoğlu’nun 100’ü aşkın yapıtı ‘O, Bir Yıldızdı’ adlı retrospektif sergisinde bir araya getirilmiştir. 10 Nisan 2013'te Arkas Sanat Merkezi'nde Beyaz Ruslar ve Kalrmukoğlu adlı konferansta Kalmukoğlu başlıklı konferans düzenlendi.^[9]

2014'te İstanbul'da Fehamettin Akıngüç'ün kendi koleksyonundaki otuza yakın Kalmukoğlu eserlerinden oluşan 30 eserlik bir seçki sergilendi.

Kalmukoğlu, Ankara, İzmir ve İstanbul'da çok sayıda tarihi yapı ve önemli apartmanlar için duvar resimleri yapmıştır. Bu eserlerinin tamamı günümüze kadar gelemedi. Bilinen başlıca duvar resimleri şunlardır:^[4]

• Ankara Devlet Konservatuvarı Tatbikat Sahnesi ve Ankara Halkevinin sahne dekorları
• Nişantaşı’ndaki Sümer ve Marmara Apartmanları girişindeki duvar resimleri
• Kadıköy’deki Süreyya Operası freskleri
• İzmir’de İpek Sineması ve Elhamra Sineması fresk ve tavan resimleri

Duvar resimleri dışında çok değişik üsluplarda resimleri bulunan sanatçı, özellikle nü ve peyzajları ile bilinir. Zonaro tarzında, akademik kurallara göre çalışan bir ressamdı ve büyük boy resimlerinde fresko tadı vardı.^[6] Ölümünden sonra resim sever dostları için yaptığı eserler ortaya çıkmıştır. Bazı eserleri şunlardır:

• Oturan Kadın, kağıt üzerine suluboya. 47*35^[8]
• Güllü Çingene, tuval üzerine yağlıboya, 55x46 cm^[8]
• Portre, tuval üzerine yağlıboya 72.00 x 58.50 cm^[10]
• Liman, tuval üzerine yağlıboya, Ankara Resim Heykel Müzesi (R-2597)^[11]
• Köyde Tütün İşleyenler, Ankara Resim Heykel Müzesi (R-2598)^[12]
• Harman Yeri, Tuval üzeri yağlıboya, 55.00 x 90 cm.

• Beyaz Ruslar ve Naci Kalmukoğlu Konferansı, 1. Bölüm, 10 Nisan 20213
• Beyaz Ruslar ve Naci Kalmukoğlu Konferansı, 2. Bölüm, 10 Nsan 2013