Perge

Perge

Perge Harabeleri
Coğrafi Bilgiler
Bölge	Akdeniz Bölgesi
Alan	Pamfilya
Koordinatlar:36°57′41″K 30°51′14″D / 36.96139°K 30.85389°D / 36.96139; 30.85389
g t d

Perge (Yunanca: Πέργη Perge), Antalya'nın 18 km doğusunda, Aksu ilçesi sınırları içinde bulunan, bir zamanlar Pamfilya Bölgesine başkentlik yapmış antik bir kenttir.^[1] Şehirdeki akropolisin Tunç Çağı döneminde kurulduğu düşünülmektedir.^[2] Helenistik dönem boyunca şehir eski dünya içerisindeki en zengin ve güzel şehirler arasında sayılmaktadır.^[3] Ayrıca Yunan matematikçi Pergeli Apollonius'un memleketidir. Perge, Hititler döneminde Parha olarak bilinmekteydi.^[4]

Şehrin tarihçesinin başlangıcı tekil olarak değil ancak Pamfilya Bölgesi ile birlikte incelenebilmektedir. Bölge içerisinde tarih öncesi çağa ait mağaralara ve yerleşimlere rastlanmaktadır. Mağaralar içerisinde en tanınmış olanı Karain Mağarası, Karainin komşusu olan Öküzini Mağarası, Beldibi, Belbaşı kaya sığınakları ve Bademağacı bölgedeki en tanınmış tarih öncesi yerleşim alanlarıdır. Yerleşim örnekleri göstermektedir ki Pamfilya ovası tarih öncesi çağlardan itibaren yerleşime elverişli ve sevilen bir bölgedir. Perge akropolisinin plato düzleminin tarih öncesi dönemlerden itibaren yerleşim için tercih edilen bir alan olduğu kabul edilmiştir. Wolfram Martini'nin yaptığı Perge akropolisi çalışmaları göstermiştir ki, M.Ö. 4000 veya 3000'den itibaren akropolis platosu yerleşim alanı olarak kullanılmıştır.^[5] Arkeolojik buluntular arasında yer alan obsidyen ve çakmak taşı buluntular Cilalı Taş Devri ve Bakır Çağından itibaren Perge’nin yerleşim yeri olarak kullanıldığını göstermektedir. Akropolis araştırmalarında Pamfilya Bölgesindeki ilk tarihöncesi gömü ile de karşılaşılmıştır. Çömlekçilik buluntuları diğer Anadolu buluntuları ile karşılaştırıldığında yalnızca Orta Anadolu örnekleri ile benzerlik göstermektedir.

Hattuşaş kazılarında 1986 yılında bulunan tunç levha üzerindeki yazıttan Perge kentinin Hitit İmparatorluğu döneminde önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır. M.Ö. 1235’den hemen önceye tarihlenen tunç levha Hitit Kralı IV. Tuthaliya, düşmanları ve Vasal kral Kurunta arasında yapılan anlaşma metnini içermektedir. Perge ile ilgili metin ise: "Parcha (Perge) şehrinin sahip olduğu bölgeyi Kaštarja nehri ile sınırlar. Eğer Hatti Kralı Parha Kentine saldırır silah zoru ile eğemenliğine alırsa sözü geçen kent Tarhuntašša kralına bağlanacaktır". Metinden anlaşıldığı kadarı ile yapılan savaş sonucunda imzalanan bu anlaşmada şehir ve sahip olduğu bölge taraflardan ikisine de kalmamış, bağımsızlığını korumaya devam etmiştir. Yazılış şekli ile Hitit Kralı şehre egemen olacak güce sahip olsa da, Pamfilya’nın güneybatı bölgesine pek ilgi duymadığı varsayımını kabul edebiliriz. Perge, Geç Hitit Döneminde pek önemli bir rol oynamadığı tahmin edilmektedir. Akropolis’in üzerinde küçük bir yerleşim yeri olarak yaşamını sürmüş olmalıdır.

Tunç levhada sözü geçen olaydan kısa bir süre sonra deniz kavimlerinin Anadolu‘ya akınları başlamış ve Hitit İmparatorluğuna son vermişlerdir. Epigrafik bilgilerin ışında Pamfilya dilleri üzerine yapılan etimolojik araştırmalar Geç Myken-(Miken) ve Hitit döneminde bölgeye ilk Helen etkilerinin geldiği yolunda yorumlar yapılmaktadır. M.Ö. 13 yüzyıla tarihlenen erken Hellen Kolonizasyonu üzerine yazılı belge yoktur. Bu konu üzerine yapılan yorumlar yalnızca erken Hellen Kahramanlık söylencelerine dayanmaktadır. Truva Savaşı sonucunda Mopsus ve Kalchas önderliğinde Hellenli Akhalıların Pamfilya’ya gelerek Phaselis, Perge, Syllion ve Aspendos antik kentlerini kurdukları iddia edilmektedir. M.Ö. 120/121 yıllarına tarihlenen Perge’de hellenistik kulelerin arkasında yer alan avluda bulunmuş olan Ktistes heykel-kaideleri üzerinde adı yazılmış olan Akhalı kahramanlar Mopsus, Kalkhas, Riksos, Labos, Machaon, Leonteus ve Minyasas şehrin kurucuları olarak belirtilmektedir. Şehrin mitolojik kurucusu Mopsus aynı zamanda tarihsel kişi olarak da kanıtlanabilmektedir. F. Işık M.Ö. 8. yüzyılın sonu ile M.Ö. 7. yüzyılın başına tarihlenen Karatepe'deki bir yazıttan yola çıkarak şunları söylemektedir: Kizzuvatna kralı Astawanda kendi büyükbabasının Muksus veya Muksa adında bir kişi olduğunu belirtmektedir. Bu kişi kesinlikle Hitit soyundan gelen birisi olmalıdır. Hititçe ve Hellence karşılaştırmada Muksus ile Mopsus, Perge ile Parcha, Patara ile Patar benzerlikleriden yola çıkarak, Karatepe’deki Geç Hitit Beyinin atasının da Hellenler tarafından daha sonra Heros olarak kabul edildiğini söylemektedir.

Perge şehir sikkeleri üzerinde şehrin baş tanrıçası Artemis Pergaia her zaman Wanassa Preiis olarak yazılmıştır. Preiis veya Preiia çok büyük bir olasılıkla şehrin adı olmalıdır. Erken Aspendos sikkerinde şehrin adı "Estwediiys" ve Syllion’da "Selyviis" olarak yazılmıştı. Strabon’un belirttiğine göre Pamfilya diyalekti Helenler için yabancıydı. Side ve Sillyon’da yerli dilde yazılmış yazıtlar ele geçmiştir. Arrian, Anabasis’de şöyle der; Kymeliler Sideye geldiklerinde kendi dillerini unutmuşlar ve kısa zamanda yerli dili konuşmaya başlamışlardır. Sözü edilen dil Sidecedir. Buradan şu sonuca varılabilir: Perge, Syllion ve Aspendos Pamfilya diyalekti ile Helence konuşurken, Side ve çevresinde sidece etkin bir dil olmaya devam etmiştir ve Sidece Luvi dil grubuna ait bir dil olarak kabul edilir.

M.Ö. 334 yılında Büyük İskender Granikos Savaşını kazanınca Küçük Asya’yı Ahameniş İmparatorluğu yönetiminden kurtarmıştır. Arrian’ın belirtmiş olduğuna göre Pergeliler Büyük İskender ile Pamphylia’ya gelmeden önce Phaselis kentinde bağlantı kurmuşlardır. Makedonya Kralı Ordusunu Trakyalıların Toros üzerinden açmış olduğu yoldan Lykia’dan Pamhylia’ya göndermiş, kendisi yakın komutanları ile kıyı şeridini izleyerek Perge’ye ulaşmıştır. Arrian Perge şehri ile Makedonya ordusu arasında herhangi bir savaştan söz etmediği için, şehir savaşmadan krala kapılarını açmış olmalıdır. Şehir klasik dönemde güçlü bir şehir suru ile korunuyor olmasına karşın, güçlü Makedonya Ordusu ile savaşmak istememiş olmalıydı. Büyük İskender daha sonra Aspendos ve Side’ye doğru ilerlemesine devam eder, Side’ye ulaşınca tekrar Aspendos üzerinden Perge’ye dönmüştür. M.Ö. 334 yılında Nearchos’u Lykia-Pamphylia Eyaletinin Satrabı olarak atar. Daha sonra da M.Ö. 334/333 kışını geçirmek için Gordion’a gider. Nearchos M.Ö. 329/328 yılında Büyük İskender’in Baktria’daki Zariaspa şehrinde bulunan kampına gitmiştir. Bu tarihten sonra hiçbir Satrabın adından söz edilmez, bu da büyük bir olasılıkla Lykia ve Pamhylia’nın Büyük Phrygia Satraplığına bağlandığını göstermektedir.

Apameia Antlaşmasından sonra bölge(Pamfilya) ikiye bölünmüştür. Antlaşma metninde Bergama Krallığı ile Selevkos Krallıklarının sınırları kesin olarak belirlenmemiştir. Metinden yola çıkarak şöyle bir sonuç oluşturabiliriz: Bergama Krallığı Perge dahil olmak üzere Aksu (Kestros) sınır olacak şekilde Batı Pamfilya’ya sahip olmuşlardı. Aspendos ve Side bağımsız olarak kalmış ve her iki şehirde Romalıların bağdaşığı olmuştur. Apemaia Antlaşmasına rağmen Bergama Krallığı tüm Pamfilya’ya egemen olmak istemiştir. Aspendos, Side ve belki Sillyon Roma’nın yardımları ile bağımsızlıklarını korumuşlardır. Bu nedenle Kral II. Attalos Güney Akdeniz’de bir limana sahip olabilmek için Attaleia kentini kurmak zorunda kalmıştır.

Romalı yazar Livius Roma Konsulu Cn. Manlius Vulso’nun Perge şehrini ele geçirmek istemiştir. Şehir konsüle ricada bulunarak, şehri savaşmadan teslim etmek için Kral Antiochos’a sormak için izin istemiştir. Cn. Manlius Vulso Antiocheia’dan gelecek haberi beklemiştir. Konsulün bekleme nedeni; şehrin güçlü bir savunma sisteminin olması ve Selevkosların şehirde güçlü bir garnizonu olmasına bağlanabilir. E. C. Bosch'un yazdıklarına bakarak; Apemeia Barışından sonra Batı Pamfilya yukarıda sözü edilen sınırlar içerisinde Bergama Krallığına aitti. Fakat Perge tümüyle serbest olmasa da içişlerinde bağımsızdı. Cm Manlius Vulso’nu isteği üzerine Selevkosların eğemenliğinden de kurtulmuştu. Anlaşılan Bergama Krallığı ile Selevkoslar krallığı arasındaki sınır çizgisi ve sınır şehirlerinde daimi olarak değişim söz konusuydu.

M.Ö. 133 yılında Bergama Krallığı III. Attalos’un vasiyeti ile Roma Cumhuriyetine devrolmuştur. Romalılar, Batı Anadolu’da Asia Eyaletini kurmuşlardır. Fakat Pamfilya bu eyaletin sınırları dışında kalmıştır. Şimdiye kadar açıklığa kavuşmayan noktalardan birisi, Bergama Krallığına ait olan Batı Pamfilya bölümünün Asia Eyaleti sınırları içerisine alınıp alınmadığıdır. Belki Pamfilya şehirleri bir süre serbest kalmışlar veya eyalete dahil edilmişlerdi. Bergama Krallığı Batı Pamfilya'yı Kestros’a kadar egemendi. Nehir doğal sınırı oluşturmaktaydı.

Romalılar ancak Rodosluların deniz egemenliğinin son bulması ve Kilikya'lı korsanların yok edilmesinden sonra Pamfilya’da söz sabibi olabilmişlerdir. Roma döneminde Perge hakkındaki ilk bilgiyi Cicero’nun Verres’e karşı yazmış olduklarından edinmekteyiz. Verres M.Ö. 80/79 yıllarında Kilikya Valisinin Quaestor’udur. Kilikya Valisi Publius Cornelius Dolabella Eyaletin Valisi olarak yönetimi elinde tutmaktaydı. Verres Perge’deki Artemis Pergaia Tapınağının hazinesini soyar. Cicero’ya göre Artemidoros adında bir Pergeli kendisine yardım etmiştir. Böylece anlaşılmaktadır ki; bu dönemde Pamfilya Kilikya Eyaletine bağlanmıştır.

M.Ö. 49 yılında Sezar Pamfilya’yı Asia Eyaletine dahil eder. Lentulus’un Perge’den Cicero’ya yazmış olduğu mektuptan öğrenmekteyiz ki; M.Ö. 43 yılında Dolabella Side’ye kadar gelmiş, orada Lentulus ile yaptığı savaşta zafer kazanmış ve Side’yi Asia Eyaleti ile Kilikya Eyaleti arasındaki sınır şehri yapmıştır. Mektuptan Pamfilya’nın Asia Eyaletine dahil edildiği sonucunu çıkarmaktayız.

Roma Toprakları Octavianus ile Marcus Antonius arasında bölüşülürken, Doğu yarı Marcus Antonius’da kalmıştır. Marcus Antonius Küçük Asya şehirlerinin Ceaser Kaltillerine yanında yer almalarından ötürü cezalandırmıştır. Böylece bu şehirler Roma Müttefiki olmaktan çıkarılmıştır. Galatia Kralı Amyntas Doğu Pamphylia’ya egemen olmuştur; Batı Pamphylia Asia Eyaletinin bir parçası olamay devam etmiş olmalıdır. M.Ö. 25 yılında Amyntas’ın ölümünden sonra, Augustus oğullarının tahta geçmesine izin vermemiş ve Galatia Eyaletini kurmuştur. Batı ve Doğu Pampylia birleştirilerek tek Eyalet haline getirilmiştir. Cassius Dio M.Ö. 11/10 yıllarında ilk kez Pamfilya'lı Eyalet valisinden söz etmektedir. M.S. 43 yılında İmparator Claudius, Lycia et Pamphylia Eyaletini kurmuştur. Bu dönemde Havari Paulus ilk Misyon Seyyahatinde Perge şehrinede uğramıştır. Perge’den deniz yolu ile Antiochia’ya gitmiş, dönüşünde tekrar Perge’ye uğramış ve mehşur konuşmasını yapmıştır.

M.S. 1. yüzyıldan itibaren Perge Romanın oluşturmakta olduğu dünya düzenine uyum sağlayarak, onun içinde yerini almaya çalışmıştır. Helenistik dönemden itibaren Pamfilya’nın önemli kentlerinden biri olmuştur. Pax Romana ile sağlanan huzur ortamından yararlanarak rahat bir ortama kavuşmuştur. Çünkü Pamfilya Bölgesi Helenistik dönemde Diadoklar'ın güç göstermeleri için çekiştikleri bir alan olmuştur. Helenistik dönemin başlarında Ptolemaios'lular ile Selevkos'lular egemenlik için savaşmışlardır. Ptolemaios'luların bölgeden çekilmesinden sonra Selevkos'luların rakibi Bergama Krallığı olmuştur. Helenistik çekişmeler içerisinde Pamfilya Kentleri kendilerini geliştirmek için pek uygun ortamlar yaratamamışlardır. Pax Romana ile şehirler kendilerini geliştirmek için yeni bir başlangıç sürecine girmişlerdir (Örneğin: Perge güney kesimindeki Helenistik suru ortadan kaldırılarak Güney Hamam ile Agora inşa edilmiştir). Pergeliler her daim Romalı İmparatorlar ile iyi ilişkiler içerisinde olmaya çalışmışlarıdr. Daha Tiberius döneminde Pergeli Lysimakhos’un oğlu Apollonios elçi olarak Roma'ya gitmiştir. Belki Apollonios’un özel girişimleri ile Germanicus Doğu Seyahati sırasında Perge’ye de uğramıştı.

I. yüzyılın ortalarında Gaius Julius Cornutus, Nero döneminde Perge’de bir Gymnasion ve Palaestra inşa ettirmiştir .

7 Aylık Galba döneminde, Pamfilya Galatia ile birleştirilmiştir. Vespasian ‘Lycia et Pamphylia’ Eyaletini yeniden şekillendirerek Lykia ve Pamphylia Eyaletlerini tekrar tek eyalet yapmıştır. İmparator Vespasian Perge şehrine Neokorie unvanını da vermiştir ve İmparator Domitian Tanrıça Artemis Pergaia Tapınağına Asyl yetkisini vermiştir. Domitian devrinde Demetrios und Apollonios kardeşler Pergenin iki ana caddesinin kesiştiği noktada bir zafer takı dikmişlerdir. Pergeli Demetrios ve Apollonios kardeşler şehrin varlıklı bir ailesine mensuptular.

Hadrianus yönetiminde Lykia ve Pamphylia Eyaleti Sanato Eyaleti, Bithynia ve Pontus Eyaleti İmparatorluk Eyaleti olmak şartıyla statüleri değiştirilmiştir. Bu düzenleme yalnızca üç veya dört yıl süren bir zorunlu bir değişiklik olmuştur. Hadrianus dönemine ait en önemli epigrafik kaynak Plancii Ailesine ait ktistes yazıtlarıdır. Plancii sülalesi Roma İmparatorluk devrinde Perge tarihçesi için önemli bir rol oynamaktadır. Plancius Rutilius Varus Flaviuslar döneminde senatörlük yapmış ve 70-72 yıllarında Bithynia ve Pontus Eyaletinin Proconsülü olmuştur. Plancius Rutilius Varus’un kızı Pergenin renkli isimlerinden Plancia Magna’dır. Plancia Magna Senator Gaius Julius Cornutus Tertullus ile evlenmiştir. Çiftin Gaius Julius Plancius Varus Cornutus adında bir oğulları vardır. Plancia Magna tüm gücü ile yaşadığı dönemde bütün şehri imar faaliyetleri ile yenilemeye ve zenginleştirmeye çalışmıştır. Plancii Ailesi özellikle Hadrianus döneminde Perge Şehrinde güçlü bir siyasi pozisyona sahip olmalıydı.

Şehrin girişi Plancia Magnanın imar faaliyetlerinden önce helenistik kapıdan daha güneye doğru alınmıştı. Helenistik kuleler ardındaki iç avlu Plancia Magna’ın istekleri doğrultusunda şehrin propaganda merkezi haline dönüştürülmüştür. Avlunun doğu duvarının içerisinde yer alan nişlere Helen Ktisteslerinin, batı nişlerine de Romalı ktisteslerin heykellerini yerleştirtmişti. Romalı ktistesler babası, kardeşleri, kocası ve oğlu olarak verilmşti. Perge halkı kuruluşlarının yeni olmayıp, Helen Kolonisazyonuna geri gittiğini göstermek istemişti.^[6] Perge bu kuruluş mitolojisi ile Panhellenia Şenliklerine katılma hakkı elde etmişti. Panhellenia Şenlikleri İmparator Hadrianus tarafından kurulmuş, Helen Kültürü ile bağlantılı olarak geliştirilmiş ve Atina Helenistik Dünyanın başkenti olarak seçilmişti. Küçük Asya kentlerileri de Panhellenia Şenliklerine katılabilirlerdi. Tek şart resmî bir başvuru ile Atina’ya gitmek ve gerçekten bir Hellen Kolonisi olarak kurulmuş olduğunu kanıtlamak zorundaydı. Resmî başvuru Atina’daki komisyon tarafından incelenmekte, eğer başvuru kabul edilirse, şehir Panhellenia üyesi olarak ilan edilmekteydi. Resmî kabulden sonra şehir kurucu veya kurucularının bronz heykellerini yaptırmakta ve Atina’ya gönderilmekteydi. Bu heykeller bir galeride sergileniyorlardı. Pergeliler Panhellenia’dan yola çıkarak Helen Ktisteslerinin birer heykelini de kendi şehirlerinde sergilemek istemiş olmalıdırlar. Şehrin adı “Perge” Grekçe bir köke sahip değildir.

Pamfilya’nın daha sonraki tarihçesini Roma Tarihinden ayrımak pek olası değildir. Marcus Aurelius yönetiminde Pamfilya tekrar Senato Eyaleti olmuştur. Fakat Pamfilya daima Roma İmparatorluğunun bir parçası olmuştur. Geç Roma döneminde merkezi yönetimin zayıflaması nedeniyle Küçük Asya’daki siyasi durumda devamlı belirisizlikler oluşmuştur. Partlar Romalılar için doğu sınırında büyük sorun yaratan düşman toplum olmuşlardır ve 3. yüzyılda Sasanilerin yönetime geçmesiyle durum daha da zorlaşmıştır. I. Schapur (241-272) Karrai ve Edessa yakınındaki savaşta Roma İmparatoru Valerian’ı (253-260) esir alır. Valerian, Gallienus ve Tacitus döneminde Pamfilya’nın bazı şehirleri Romalı garnizonların konuşlandırıldığı yerler olmuştur. Çünkü bu dönem Küçük Asya için tehlike ve felaketlerin baş gösterdiği yıllardır. Eski çağ tarihçileri 235 ile 284 arasını Roma İmparatorluğunun kriz yılları olduğunu kabul etmektedirler. Sasanidler Kapadokia’ya saldırmışlar ve Kilikia’da ki limanları dağıtmışlardır. Side Roma Ordusu için önemli bir liman haline gelmiştir. Pamfilya şehirleri 3. yüzyılda zengin bir dönem yaşadıkları için büyük gelişme göstermişlerdir. Valeiranus und Gallienus devrinde Pamfilya yeniden İmparator Eyaleti olmuştur. Gallienus ve Taticus’un yönetim yılları Perge şehri için başarılı yıllar olmuştur. Gallienus döneminde İmparatorluk Kültü epigrafik ve nümismatik belgelerde Neokorie isimlendirilmesi ile vurgulanmıştır. Side ve Perge arasındaki yarış bu konuda önemli bir rol oynamaktadır.

Got Savaşları sırasında İmparator Tacitus Perge’yi ana merkez olarak seçmiş ve İmparatorluk kasasını şehre getirmiştir. İmparator Tacitus 274-275 Perge’yi Pamfilya Eyaletinin Metropolü olarak ilan etmiştir. Şehir Metropol olmaktan çok gururlanmıştır. Pergeliler İmparator için bir şiir yazmışlardır. Şiir hâlen Tacitus caddesi olarak adlandırılan yerde iki dikili taş üzerinde kazıma yazı olarak yer almaktadır. Side liman kenti olmasından dolayı Pamfilya'da her zaman güçlü bir şehir olmuştur. Perge’nin dünyaca tanınmış Artemis Pergaia Tapınağına karşın hiçbir zaman ilk şehir olarak bölgede yer almamıştır. Pamfilya şehirleri arasındaki bu yarış her zaman var olmuştur. Çok kısa bir süre için olsa da Perge uzun süreli rakibine karşı başarı elde etmiştir. Kısa bir süre sonra Probus zamanında da Perge Pamfilya’nın ilk şehri olarak gösterilecektir.

286'da Diokletianus İmparatorluğun doğu yarısında söz sahibi olacaktır. Diokletianus yaptığı Eyalet düzenlemesi ile Lycia ve Pamphylia tekil eyalet olmuşlardır. Gotlar daha Gallienus döneminde Isauria’dan Toroslar üzerinden Kilikia’ya inerek bölgeye egemen olmuşlar ve İç Anadolu ile karayolu bağlantısını kesmişlerdir. Böylece ticaret bağlantısı kesintiye uğramıştır. 3. yüzyılın sonunda Pamfilya önemini kaybetmiştir. İmparator III. Gordinaus doğu gezisine çıktığında Perge’ye uğramıştır. İmparatorun ziyareti onuruna şehre bir heykeli dikilmiştir. Yine aynı imparator dönemine tarihlenen Perge’de ele geçen bir yazıttan Pamfilya’nın tek başına bir eyalet olduğu anlaşılmaktadır. Lycia et Pamphylia Eyaleti 313 yılına kadar devam etmiş olmalıdır. Aurelius Fabius ilk kez epigrafik belgelerle kanıtlanmış olan ilk Lykia Eyaleti Valisidir. Aurelius Fabius’un valilik süresi 333-337 yılları arasındadır. 313 ve 325 her iki eyaletin birlikte olduğu tarihtir. Daha sonra iki eyalet birbirinden kesinlikle ayrılmıştır. 4. yüzyılın ikinci yarısında Isaurialılar Pamfilya’ya saldırmışlardır. Isaurialılar, Toroslar üzerindeki yolları kapamış ve Pamfilyanın içlerine ganimet toplamak için akınlar düzenlemişlerdir. Pamfilyalılar Pax Romana ile uzun yıllar refah içerisinde yaşamış olsalar da, 4. yüzyıldaki kriz yıllarında ayakta kalmaya çalışmışlar veya yeni savunma sistemleri inşa etmişler ya da eskilerini onarmışlardır. 368-377 yıllarında Isaurialılar askeri saldırılarını güçlendirerek yeniden harekete geçmişleridr. 399 ve 405/6 Isaurialıların Pamfilya’ya saldırıları ve yıkımları çok güçlü olmuştur. Ancak Isauria kralı Zenon ile Pamfilya’nın tahribatı durdurulmuştur. 5. yüzyılda Pamfilya yeniden bir gelişim dönemi ve parlak bir devir yaşamıştır.

Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Piskoposluk düzenlemesinde Pamfilya’da özel bir durum ile Side ilk Piskoposluk merkezi, Perge de ikinci Piskoposluk merkezi olarak açıklanmıştır. Burada yeniden gelenek haline gelmiş iki kent arasındaki rekabet görülmektedir. Kesinlik kazanmayan tek konu hangi şehrin Pamfilya'nın başkenti olduğu konusudur. 7. yüzyılda bölgeye Arap akınları başlamıştır. Geç antik ve bizans döneminde Perge’ye ait doğrudan bilgiye rastlanmamaktadır. Yalnızca Kilise Meclisi toplantılarının sonuç bildirgelerinden haber sahibi olunabilmektedir. Perge halkı bu tarihler arasında zamanla şehri yavaş yavaş terk etmeye başlamıştır. 17. yüzyılda gezgin Evliya Çelebi Pamfilya’ya gelmiştir. Evliya Çelebi bu bölgede Tekke Hisarı adlı bir yerleşimden söz etmektedir. Tekke Hisarı ile bazı araştırmacılar antik Perge kentinin aynı yerleşim yeri olabileceğini savunmaktadırlar. Perge kentinde gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda hiçbir Osmanlı buluntusu veya kalıntısına rastlanmmaıştır. Günümüzdeki modern yerleşim yeri Aksu kentin yaklaşık 1 km güneyinde yer almaktadır. Bu nedenlerden dolayı Perge'nin çekirdek yerleşimi Bizans döneminden sonra herhangi bir zamanda halkı tarafından terk edilmiş olmalıdır.

Pavlus ya da asıl adı ile Saul ve yol arkadaşı Barnabas, Yeni Ahit'de yazılana göre Perge şehrini iki defa ziyaret etmişlerdir.^[7] İlk ziyaretlerini misyonerlik görevi ve vaaz vermek için yapmışlardır.^[8] Buradan da gemi ile yolculuk etmek üzere 15 km ötesinde bulunan Attalia (Şimdiki Antalya) şehrine vararak güneydoğu yönünde bulunan Antioch(Antakya)'a gitmişlerdir.

Yunan kayıtlarında Perge, 13. yüzyıla kadar Pamfilya Bölgesinin metropolisi olarak alıntılanmıştır.

İlk kazıların 1946 yılında İstanbul Üniversitesi ((A.M.Mansel tarafından)) tarafından başlatıldığı Perge'de önemli kalıntılar şunlardır:

Cavea (Seyirci oturma yerlerinin bulunduğu alan), Orkestra ve Scene (Sahne) olmak üzere üç ana bölümden oluşur. Cavea ve sahne arasında orkestraya ayrılan alan, yarım daireden biraz geniştir. Bir dönem orkestra alanında yine aynı dönem popüler olan gladyatör ve vahşi hayvan dövüşleri yapılmıştır. 13000 seyirci kapasitelidir.^[9] Alt tarafta 19, üstte 23 oturma sırası vardır. Tiyatroda orkestra kısmının korkuluklarla çevrilmiş olması, burada gladyatör oyunlarının da yapıldığını göstermektedir. Fakat Perge tiyatrosunun en ilginç bölümü sahne binasıdır. 5 kapı ile kulise açılan sahne binasını yüzünde tablolar halinde şarap tanrısı Dionysos’un hayatını anlatan rölyefler vardır. Perge tiyatrosunun sahne binasındaki mermer kabartmalar da adeta bir filmin kareleri gibi betimlenmiştir. Sahne binasının yıkılması sonucu bu kabartmalardan birçoğu ağır hasar görmesine rağmen Dionysos’un hayatını anlatan bölümler oldukça anlaşılır durumdadır.

Perge Stadyumu antik dünyadan günümüze kalmış en iyi stadyumlardan biridir. İnce uzun dikdörtgen planlı olan yapının ana malzemesi yörenin doğal taşı olan konglomera bloklarından meydana gelmiştir. 234 x 34 metre boyutlarında olup kuzey kısa kenar nalı şeklinde kapalı güneyi ise açıktır. Yapı her iki uzun kenarda 30'ar kapalı kısa kenarda ise 10 adet olmak üzere 70 kemer sübstrüksiyon üzerine oturtulmuş 11 oturma sırasından meydana gelmiştir. Sıraların yüksekliği 0.436 m. genişliği ise 0.630 m.dir. En üst kademe 3.70 m. genişliğindeki gezi alanı üzerinde arkalıklı sıralardan meydana gelmiştir. Güney kısa kenarda anıtsal bir ahşap girişin bulunduğu sanılmaktadır. Uzun kenarları taşıyan kemer boşlukları dükkân olarak kullanıldığı, üzerlerindeki dükkân sahibinin adı ve satılan malın cinsinin yazıldığı yazıtlardan anlaşılmaktadır. Stadyumun M.S. 1. yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başlandığını söylemek mümkündür. Yaklaşık 12000 kişiliktir.

Stadyumun Panoramik Görüntüsü

Şehrin ticari ve politik merkezidir. Ortadaki avlunun etrafında çepeçevre dükkânlar vardır. Bazı dükkânların tabanı mozaikle kaplıdır. Sırasıyla dükkânlardan biri agoraya, diğeri ise agorayı çevreleyen sokaklara açılır. Arazinin eğimine bağlı olarak güney kanattaki dükkânlar iki katlıdır. Doğu Roma İmparatorluğu döneminde batı giriş dışındaki ana girişler duvarla örülerek kapatılmış, kuzey giriş olasılıkla bir şapel olarak kullanılmıştır. Meydanın ortasında 13,40 m Çapında yuvarlak bir yapısı olan agora 75.92 x 75.90 m boyutlarındadır.

Akropol eteğinde çeşme(nympheum) ile yerleşim arasında uzanır. Ortasında 2 m. genişliğinde bir su kanalı caddeyi ikiye ayırır.

Helenistik surun doğuda, batıda ve güneyda olmak üzere üç kapısı vardır. Güneydeki bu kapı, avlulu kapı türüne girmektedir. M.Ö. 2. yüzyıla tarihlenen Helenistik kapı, çağın savunma anlayışına dört katlı iki yuvarlak kuleyle korunan ve oval avlulu bir plana sahip anıtsal bir yapıdır. Kapıda üç evrenin varlığı saptanmıştır. M.S. 121 yılında birtakım değişikliklere uğrayarak şeref avlusu haline getirilmiştir. Bu sırada Helenistik duvarların renkli mermerlerle kaplandığı sütunlu bir cephe mimarisi oluşturulduğu, duvarlara açılan nişlere tanrı ve kentin efsanevi kurucularına ait heykellerin konduğu anlaşılmaktadır.

Kentin en iyi korunmuş yapılarından biri olan Güney Hamamı, Pamfilya Bölgesindeki benzerleriyle karşılaştırıldığında büyüklüğü ve anıtsallığı ile dikkat çeker. Soyunma, soğuk banyo, ılık banyo, sıcak banyo, beden hareketleri(palaestra) gibi farklı işlevlere ayrılmış mekanlar yan yana sıralanmış ve hamama gelen kişinin bir mekandan diğerine geçerek hamam kompleksinden yararlanması sağlanmıştır. Bazı mekanların tabanının altındaki ısıtma sistemi günümüzde görülebilir. Perge Güney Hamamı, M.S. 1. yüzyıldan 5. yüzyıla kadar uzanan farklı evrelere ait inşaat, değişiklik ve ekleme faaliyetlerini yansıtmaktadır.

Perge'deki diğer yapılar, nekropol, surlar, gymnasium, anıtsal çeşme ve kapılardır.

• Perge Rehberi
• [5] Perge Müzesinin Resmî Sitesi
• [6]7 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Trip Advisor Sitesinde Perge İncelemeleri