Rudolf Vrba
Rudolf Vrba | |
|---|---|
| Doğum | Walter Rosenberg 11 Eylül 1924 Topoľčany, Çekoslovakya |
| Ölüm | 27 Mart 2006 (81 yaşında) Vancouver, Kanada |
| Milliyet | Çekoslovakyalı |
| Vatandaşlık | Britanya (1966), Kanada (1972) |
| Eğitim |
|
| Meslek | Britanya Kolumbiyası Üniversitesi farmakoloji yardımcı profesorü |
| Tanınma nedeni | Vrba-Wetzler raporu[1] |
| Evlilik | Gerta Vrbová (e. 1947) , Robin Vrba (e. 1975) |
| Çocuk(lar) | Dr. Helena Vrbová (1952-1982), Zuzana "Zuza" Vrbová Jackson (1954-2014) |
| Ebeveyn(ler) | Elias Rosenberg, Helena Rosenberg (née Grünfeldová) |
Rudolf "Rudi" Vrba (doğum adıyla Walter Rosenberg; d. 11 Eylül 1924, ö. 27 Mart 2006), Slovak Yahudisi biyokimyacı. 1942 yılında, bir genç iken, Alman işgâli altındaki Polonya'da bulunan Auschwitz toplama kampına tehcir edildi. Nisan 1944'te, yani Holokost'un zirvesinde, kamptan kaçmasıyla ve orada yer alan toplu cinayetler hakkında detaylı bir raporun yazarı olmasıyla bilinir.[2] Raporun İsviçre'de George Mantello tarafından dağıtılması, Temmuz 1944'te Macaristan'daki Yahudilerin toplu olarak tehcir edilmesinin durdurulması ve böylece 200 bin kişinin hayatının kurtarılmasıyla ilişkilendirilmiştir. Savaşın ardından Vrba biyokimya dalında eğitim gördü ve çoğunlukla İngiltere ve Kanada'da çalıştı.[3]
Vrba ve kendisiyle beraber kaçmış Alfréd Wetzler, Macaristan'ın Alman kuvvetleri tarafından istila edilmesinden üç hafta sonra ve SS'nin Macaristan Yahudilerini kampa tehcir ettirmeye başlamalarından kısa süre önce Auschwitz'ten kaçtılar. İki adam 24 Nisan 1944'te Slovakya'ya varınca Yahudi yetkililere anlattıkları bilgiler, örneğin, Auschwitz'e yeni varan insanların Almanların savundukları gibi "yeniden yerleştirilmekten" ziyade gazla öldürülmeleri, Vrba-Wetzler raporu olarak bilinen bir belgeye aktarıldı.[1] Savaş Mülteci Kurulu, uzun bir ertelemenin ardından, Kasım 1944'te bu raporu yayınladığı zaman, New York Herald Tribune gazetesi, raporu "Bir ABD hükümet ajansının şimdiye kadar yayınladığı en şok edici belge" olarak tanımladı.[4] Polonyalı ve diğer kaçakların daha erken paylaştığı raporlarda bulunan bilgileri doğrulamakla beraber,[a] tarihçi Miroslav Kárný, raporun "korkusuz bir detayla" aktarılmasında eşsiz olduğunu yazdı.[9]
Rapor, farklı hükûmetlerin dikkatini çekecek kadar yeterli bir oranda dağıtılmadan önce haftalar süren bir erteleme söz konusuydu. 15 Mayıs 1944 tarihinde, günde 12 bin Macaristan Yahudisi, Auschwitz'e toplu olarak tehcir edilmeye başladı.[10] Bunların çoğu doğrudan gaz odalarına gönderildi. Vrba, rapor daha yaygın bir şekilde ve daha erken dağıtılmış olsa tehcir edilenlerin trenlere binmekten vazgeçer ya da en azından panik olmalarıyla taşıma sistemlerini bozabildiklerini yaşamın sonuna kadar savundu.[11]
1944 yılı Haziran ve Temmuz aylarında Vrba-Wetzler raporundan kaynaklanan bilgiler, başta İsviçre olmak üzere ABD ve Avrupa çapındaki farklı gazete ve radyo yayınlarında ortaya çıkmaya başladı; bu da dünya liderlerini Macaristan Naibi Miklós Horthy'den tehcirleri durdurma yönünde ricalarda bulunmakta harekete geçirdi.[12] 2 Temmuz'da Amerikalı ve Britanyalı kuvvetler Budapeşte'yi bombaladı, sonra 6 Temmuz'da Horthy, kendi hükümdarlığını uzatmak maksadıyla tehcirleri durdurma emrinde bulundu.[13] O zamana kadar, 434 binden fazla Yahudi, yani Macaristan'ın kırsal alanlarında yaşayan Yahudilerin neredeyse tümü, 147 trende tehcir edilmişti, ancak 200 bin Budapeşteli Yahudinin hayatı, Horthy'nin verdiği bu emirle kurtarılmış oldu.[b]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Rudolf Vrba ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Dipnot
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Britanyalı tarihçi Michael Fleming, Kasım 1942 ile Temmuz 1944 arasında Auschwitz'teki Yahudilerin hakkında 40'tan fazla kaynak bilgisini izledi ve bunları kullanarak haber raporları gibi 50 farklı dağınık veri oluşturdu.[5]
Vrba ile Wetzler'den önce birçok diğer tutsak Auschwitz'ten kaçmıştı. Polonyalı Kazimierz Piechowski dahil olmak üzere üç ya da dört kişi 20 Haziran 1942 tarihinde kaçmaya başardı ve kampın içinde yer alan olayları bildirdi. Kendisi de Polonyalı olan Kazimierz Halori 2 Kasım 1942 tarihinde kaçtı.[6] 1942 Aralık ayında Obóz śmierci ("Ölüm kampı") başlıklı bir rapor, Polonya yeraltısının kamptan kaçmaya başarmış bir üyesi Natalia Zarembina tarafından yayınlandı.[6]
10 Aralık 1942 tarihinde Sürgündeki Polonya Hükûmeti Dışişleri Bakanı Edward Bernard Raczyński, henüz kurulma aşamasında bulunan Birleşmiş Milletler'e The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland ("Alman İşgâlindeki Polonya'da Yahudilerin Toplu İmhası") başlıklı bir konuşma verdi. Konuşmaya göre, savaş öncesi Polonya'da var olan 3.130.000 Yahudinin üçte biri zaten ölmüştü.[7]
Raul Hilberg'e göre, Auschwitz hakkında iki bölümden oluşan bir rapor, Ağustos veya Aralık 1943'te Polonyalı bir ajan kadın tarafından derlendi. Raporun sonucuna göre, "İnsan hayatının bu tür imhası tarihin hiçbir zamanında görülmedi." Raporda gaz odaları, "seçilme" ve kısırlaştırma deneyleri hakkında detaylar yer aldı. 137 bin tutsağın var olduğunu, Birkenau'da günde 10 bin kişiyi yakabilen üç krematoryumun var olduğunu ve Eylül 1942'ye dek 468 bin Yahudinin gazla öldürülmüş olduğunu yazdı; tek bir gün içerisinde 30 bin kişi gazla öldürülmüştü. Rapor önce Londra'daki Office of Strategic Services'e, sonra da 17 Mart 1944 tarihinde ABD Savaş Bakanlığı Askeri İstihbarat'a gönderildi.[8]
- ^ Randolph Braham (2016)'a göre: "9 Temmuz'a dek, yani Horthy'nin tehcirleri durdurma emrine uyulmaya sonunda başlandığı gün, Ferenczy, 434.351 Yahudinin 147 tane trende tehcir edilmiş olduğunu bildirdi. Ferenczy'nin rakamı, Veesenmayer'ın Alman Dışişleri Bürosu'na bildirdiği rakamdan biraz düşük. Her iki rakam, 26 Nisan 1944 haftasında Yahudilere özel 'acil' önlemlerin uygulandığı süre boyunca 3., 4. ve 5. Jandarma Alanları'nın güney kısımlardan yerinden edilmiş Yahudileri eksik etmektedir. Macaristan'dan tehcir edilmiş insanların toplam sayısına dair herhangi son bir rapor, iktidarda bulundukları sürece ne Alman ne de Macar Nazi yetkilileri tarafından yayınlandı."[14]
Braham (2011)'a göre: "15 Mayıs'tan 9 Temmuz [1944]'e kadar neredeyse 440.000 Macaristan Yahudisi, çoğu vardıklarından kısa süre sonra katledildikleri Auschwitz-Birkenau'ya tehcir edildi. 9 Temmuz'a, yani Horthy'nin tehcirleri durdurmakla ilgili kararının yürürlüğe girdiği ve Raoul Wallenberg'in kurtarma görevini başlattığı güne dek Macaristan'ın tümü (Budapeşte hariç) judenrein olmuştu."[15]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Świebocki 2002, 24–42, 169–274.
- ^ Hilberg 2003b, 1213.
- ^ Ritchie, Méabh (22 January 2015). "The man who revealed the horror of Auschwitz to the world". The Daily Telegraph.
"Rudolf Vrba Memorial Lecture 2014" 3 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., University of British Columbia, 21 March 2014.
- ^ "1944: German Atrocities: In our pages 100, 75 and 50 years ago". International Herald Tribune. 26 Kasım 1944. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2022.
- ^ Fleming 2014, 266
- ^ a b Szabó 2011, 87.
- ^ Zimmerman 2015, 181–182.
- ^ Hilberg 2003b, 1212–1213.
- ^ Kárný 1998, 554.
- ^ Kranzler 2000, 104.
- ^ Vrba 2002, 279–282; Braham 2016b, 985, note 69.
- ^ Fleming 2014, 238–246.
- ^ Braham 2016b, 1028–1029.
- ^ Braham 2016a, 774.
- ^ Braham 2011, 45.
Bibliyograyfa
[değiştir | kaynağı değiştir]- Braham, Randolph L. (2011). "Hungary: The Controversial Chapter of the Holocaust". Braham, Randolph L.; Vanden Heuvel, William (Ed.). The Auschwitz Reports and the Holocaust in Hungary. New York: Columbia University Press. ss. 29-49. ISBN 978-0880336888.
- Braham, Randolph L. (2016a). The Politics of Genocide: The Holocaust in Hungary. 1. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0880337113.
- Braham, Randolph L. (2016b). The Politics of Genocide: The Holocaust in Hungary. 2. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0880337113.
- Fleming, Michael (2014). Auschwitz, the Allies and Censorship of the Holocaust. Cambridge: Cambridge University Press.
- Hilberg, Raul (2003b). The Destruction of the European Jews. III. New Haven and London: Yale University Press.
- Kárný, Miroslav (1998) [1994]. "The Vrba and Wetzler Report". Berenbaum, Michael; Gutman, Yisrael (Ed.). Anatomy of the Auschwitz Death Camp. Bloomington: Indiana University Press. ss. 553-564.
- Kranzler, David (2000). The Man Who Stopped the Trains to Auschwitz: George Mantello, El Salvador, and Switzerland's Finest Hour. Syracuse: Syracuse University Press.
- Świebocki, Henryk, (Ed.) (2002). London has been informed ... Reports by Auschwitz Escapees. Oświęcim: Auschwitz-Birkenau State Museum. ISBN 83-88526-20-0.
- Szabó, Zoltán Tibori (2011). "The Auschwitz Reports: Who Got Them, and When?". Braham, Randolph L.; vanden Heuvel, William (Ed.). The Auschwitz Reports and the Holocaust in Hungary. New York: Columbia University Press.
- Vrba, Rudolf (2002) [1963]. I Escaped from Auschwitz. Fort Lee, NJ: Barricade Books. ISBN 9-78-1569-802328.
- Zimmerman, Joshua D. (2015). The Polish Underground and the Jews, 1939–1945. New York: Cambridge University Press.
