Sefarad Yahudileri
| Makale serilerinden Yahudiler ve Yahudilik | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Etimoloji • Kim bir Yahudi'dir? | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Sefarad Yahudileri (İbranice: יְהוּדֵי סְפָרַד, romanize: Ye'hude Sepharad; İspanyolca: Judíos sefardíes) veya İbranice -im eki kökenli Sefaradim (סְפָרַדִּים, Sefaraddim), Yahudi-Roma savaşlarından sonra zorunlu göç ile, Kuzey Afrika üzerinden İberya yarımadasına yerleşen ve 1492'de, Elhamra Kararnamesi ile İspanya'dan çıkartılan Yahudi toplumuna verilen isimdir. Kararname sonrasında Yahudi halkının çoğu Portekiz'e kaçmıştır. 5 yıl sonra Portekiz Kralı I. Manuel'in de Portekiz'deki Yahudileri Hristiyanlığa geçmeye zorlamasıyla sınır dışı edilen birçok Yahudi farklı ülkelere kaçmıştır. Sonuç olarak, göçe zorlanan Yahudilerin torunları dünyanın her yerindeki ülkelere taşınarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu ülkelerden bazıları İngiltere, Hollanda, Kuzey Afrika'nın bazı bölgeleri, Türkiye ve İsrail'dir.[1]
İbrani dilinde "Sefarad", İspanya anlamına gelmektedir. İspanya dışında Portekiz, İtalya, Kuzey Afrika, Türkiye, Ege Adaları ve Balkan Musevilerinin de büyük bölümü bu adla anılır. 16.yüzyılda bütün bu gruplar, Judeo-Espegnol veya "Ladino" denen ve İspanyolcanın Kastilya lehçesine ilave edilmiş; Türkçe, İbranice hatta Rumcadan gelen kelimeler ve deyimler ile bezeli bir dil konuşuyorlardı. Bu dil bugünlerde unutulmaya başlanmıştır.[2] 1492'de İspanya'dan kovulan Museviler, İspanya kökenli oldukları için kendilerine "Sefarad" adını koymuşlardır.[3]
Genişletilmiş anlamda ise bugün, Sefarad, Aşkenaz olmayan tüm Yahudilere verilen addır.[kaynak belirtilmeli]Bugün Türkiye'de yaşayan 25.000 Yahudi'nin yaklaşık %96'sını oluşturan Sefaradlar'ın sayısı 24.000 civarındadır, %4'ü oluşturan Aşkenaz Museviler'in sayısı 1.000 civarındadır.
Bugünkü Türkiye Yahudileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir Sefarad Yahudisi olan Can Bonomo, Türkiye'yi Eurovision 2012'de temsil etmiştir.[4] İsrailli aktör Lior Askhenazi'nin de ailesi 1964 yılında İstanbul'dan Tel Aviv'e göç etmişlerdir.
Sefaradlar'ın İsrail'deki durumları
[değiştir | kaynağı değiştir]"Sefarad" ifadesi, günümüz Yahudi Dünyası'nda Aşkenaz kökeninin dışında kalan tüm Yahudileri tanımlamak için kullanılmaktadır.[kaynak belirtilmeli] İsrail'de her ne kadar çeşitli etnik grupları kendi bünyesinde asimile etme çabasında olmadığını belirten bir anayasaya sahip olsa da, ülkedeki Aşkenaz baskınlığı, "Sefarad" olarak tanımlanan diğer Yahudileri de etkilemektedir. Gerek yönetimde gerekse de toplumdaki üst sınıflar çoğunlukla Aşkenazlar tarafından oluşturulur. İsrail'deki dinsel Shas Partisi kendisini Sefaradların dinsel özelliklerinin koruyucusu olarak tanımlar.
Aşkenazlar gibi Sefaradların da İsrail'de Başhahamları bulunmaktadır. Sefarad Başhahamı'na (Hahambaşı) Rişonletsion adı verilir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Aşkenazi Yahudileri (Yahudiler'in 1. büyük kolu)
- Mizrahi Yahudileri (Yahudiler'in 3. büyük kolu)
- Elhamra Kararnamesi
- Can Bonomo
- Isak Samokovlija
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Portuguese Citizenship for Sephardic Jews". 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Dilleri, Eğitimleri ve Devletle İlişkileri Açısından Osmanlı Yahudileri Prof.Dr.İlber Ortaylı
- ^ "Osmanlı-Türk Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi". 10 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2008.
- ^ "Bonomo: Seferad Yahudisi'yim". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2012.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Şalom Gazetesi11 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkçe Şalom gazetesi
- Türkiye Musevi Cemaati (Resmi Site) (Türkçe ve İngilizce)
