Veba doktoru

Doktor Schnabel (yani, Dr. Gaga) bakır gravürü, onyedinci yüzyıl Roma'daki bir veba doktoru, takriben 1656

Veba doktoru, veba hastalığı kurbanlarını tedavi eden bir tıp doktoru idi.[1] Özellikle köy ve kasabalarda veba salgını olması durumunda halk tarafından kiralanıp kasabaya getirilirlerdi. Zengin-fakir herkesi iyileştirdiklerinde ücretleri verilirdi.[2] Ancak, bazı veba doktorları, daha fazla gelir elde etmek için hastalara ve ailelerine özel tedaviler sunmak ve/veya yanlış ilaçlar vermekle tanınırlar.[3] Bunlar normal, profesyonel doktor, hekim veya cerrah değil, genellikle işinin ehli olmayan veya pratikleşerek kendi işini kurmaya çalışan ikinci sınıf doktorlardı. Bu doktorlar hastalarını nadiren de olsa iyileştirirlerdi, ne var ki, bu şekildeki doktorların sayısı hayli azdı.

Veba doktorları veba hastalarını kendi sözleşmeleri üzere tedavi ederlerdi ve belediye bağlı ya da "toplumun veba doktorları" olarak bilinirlerdi. "Genel pratisyenler" ayrı doktorlardı. Aynı Avrupa kenti veya kasabasında iki doktor da aynı anda bulunabilirdi.[1][4][5][6] Fransa ve Hollanda'da, veba doktorları genellikle tıp eğitiminden yoksundu ve "gözlemci" olarak atanırdı. Bir vak'ada bir veba doktorunun hekim olmadan önce aslında bir meyve satıcısı olduğu kaydedilmiştir.[7]

Onyedinci ve onsekizinci yüzyıllarda, bazı doktorlar kokulu maddelerle dolu Gaga benzeri bir maske giydi. Maskeler, onları kokuşmuş havadan korumak için tasarlanmıştı. Koku, (hastalık yapıcı mikrop teorisine göre) enfeksiyon nedeni olarak görülüyordu. Bu kostümlerin tasarımı, XIII. Louis'in başhekimi olan Charles de L’orme'ye atfedilmiştir.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vebanın tarihte bilinen ilk örneği 6. yüzyılın ortalarına kadar uzanıyordu ve salgının adı Justinianus Veba Salgını idi.[8] En büyük veba salgını 14. Yüzyıldaki Kara Ölüm’dü. Kasabalardaki büyük insan kaybı ekonomik felakete yol açtı ve toplumun veba doktorları biraz daha değerli hale geldiler, kendilerine özel ayrıcalıklar tanındı. Örneğin; bu doktorlar vebaya karşı çözüm bulmak için özgürce otopsi yapabiliyorlardı.[9]

Bazı vakalarda, veba doktorları aşırı değerli bir konuma gelmişti. Örnek olarak Barcelona 2 doktoru 1650’de Tortosa’ya göndermişti. Haydutlar onları ele geçirdiler ve serbest bırakmak için fidye istediler. Barcelona, istenilen fidyeyi ödedi.[5] Orvieto şehri 1348’de Matteo fu Angelo’yu 4 kere kiraladı ve doktorların normal geliri yıllık 50 florin’di.[5] Papa VI. Clemens Kara Ölüm zamanında vebadan etkilenmiş Avignon halkı için birkaç ekstra veba doktoru kiralamıştı. Venedik’te bulunan 18 doktordan 1348’de sadece 1 tane kalmıştı. 5’i veba yüzünden ölmüştü ve geriye kalan 12 kişi kayıptı ya da kaçmışlardı.[9]

Kostüm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Almanya'ya ait bir veba doktoru kostümü (17. yüzyıl)
Ana madde: Veba doktorları tarafından giyilen kıyafetler

Bazı veba doktorları özel kostümler giyerlerdi. Giysileri 1630 yılında Charles de L’orme tasarladı. İlk olarak Napoli’de kullanıldı, fakat sonra tüm Avrupa boyunca yayıldı.[10] Koruyucu kostüm hafif, cilalanmış kumaş palto ve genellikle ot, saman ve baharatlar ile doldurulmuş gaga şeklinde ağızlığı ve camdan göz kısmı bulunan maskeden oluşuyordu. Veba doktorları aynı zamanda hastayla temas etmeden tedavi etmek için yanlarında bir baston taşıyorlardı.[11]

Kokulu eşyaları dut, kehribar, gül, nane (bahçe nanesi), yapraklar, kafur, karanfil, afyon ruhu, mür ve ayı fındığı içerirdi. Hastalığın anlaşılmaya başlandığı ilk zamanlarda, bu kostümün doktoru hastaya bakarken pis havadan koruyacağına inanılırdı.

Toplumsal hizmetleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Öncelikli görevleri, vebalı insanları tedavi etmenin dışında, hastalık yüzünden gerçekleşen ölümlerin kaydını tutmaktı.[7]

Floransa ve Perugia gibi belli başlı şehirlerde, veba doktorları ölümün nedenini belirlemek için otopsi yapmak ve vebanın ölümde nasıl bir rol oynadığını tespit etmek için çağrılırlardı.[12] Veba doktorları, salgın zamanında sayısız birçok vasiyetler için tanık haline gelmişlerdi.[13] Bu doktorlar aynı zamanda ölümden önceki davranışlarla alakalı hastalarına tavsiyeler vermişlerdir.[14] Bu tavsiyeler hastadan hastaya değişiklik gösterirdi ve Orta Çağ’dan sonra doktor-hasta arasındaki ilişki gittikçe artan, karışık bir ahlak yasasına göre yönetildi.[15][16]

Tedavi yöntemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Veba doktorları rutin olarak kan çıkarma, kurbağa ya da sülüklere humoral patolojiyi dengelemek adına bubo koyma gibi tedavi yolları üzerinde çalışmışlardır.[17]

Veba doktorları işlerinin gereğince ve hastalığın yayılma olasılığı nedeniyle genellikle toplum ile çok fazla ilişki halinde bulunamazlardı, hatta karantina altında bile olabilirlerdi.[15]

Rönesans dönemi ünlü veba doktorları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vebaya karşı kullanılabilecek önleyici tıbbi tavsiyeler veren ünlü veba doktoru Nostradamus’tu.[18][19] Nostradamus’un tavsiyesi vebaya yakalanmış cesetleri yok etme, temiz hava alma, temiz su içme ve kuşburnu ile yapılmış meyve suyu içmekti.[20][21]Nostradamus’un Traité des fardemens adlı el yazısında VII. Bölümün bir kısmında da hastadan kan almak önerilmiştir.[21]

Bir İtalyan şehri olan Pavia’da, 1479’da Giovanni de Ventura ile toplumun veba doktoru olması üzerine anlaşılmıştır.[5][22] İrlandalı doktor, Niall Ó Glacáin (1563?-1653) vebalı sayısız insanı cesurca tedavi etmesi üzerine İspanya, Fransa ve İtalya’da büyük bir saygınlık kazanmıştır.[23][24] Fransız anatomici Ambroise Paré ve İsviçreli iyatrokimyacı Paracelsus da aynı zamanda ünlü Rönesans dönemi veba doktorlarıydılar.[25]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Cipolla, p. 65
  2. ^ Cipolla, p. 68 3/4 down page
  3. ^ Rosenhek, Jackie (Ekim 2011). "Doctors of the Blahji am the best ck Death". Doctor's Review. 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017. 
  4. ^ Ellis, p. 202
  5. ^ a b c d Byrne (Daily), p. 169
  6. ^ Simon, p. 3
  7. ^ a b Byrne, 170
  8. ^ Gordon, Benjamin Lemer, Medieval and Renaissance medicine, Philosophical Library, 1959. p. 471
  9. ^ a b Wray, Shona Kelly (2009). Communities and Crisis: Bologna During the Black Death (http s://books.google.com/books?id=ectUdDRhQjoC) 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BRILL. USKN 90-04-17634-9.
  10. ^ Christine M. Boeckl, Images of plague and pestilence: iconography and iconology (Truman State University Press, 2000), pp. 15, 27.
  11. ^ Byrne (Encyclopedia), p. 505
  12. ^ Wray 2009, p. 172.
  13. ^ Wray 2009, p. 173
  14. ^ The Plague Doctor" (http://jhmas.oxfordjournals.org/content/XX/3/276.extract 12 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Jhmas.oxfordjournals.org. 2012-04-02. Archived (https://web.archive.org/web/20130212013 047/) from the original on 2013-02- 12. Retrieved 2012-06-12
  15. ^ a b Gottfried 1983, p. 126.
  16. ^ Gottfried 1983, p. 127-128.
  17. ^ Byfield, Ted, Renaissance: God in Man, A.D. 1300 to 1500: But Amid Its Splendors, Night Falls on Medieval Christianity, Christian History Project, 2010, p. 37. ISBN 0-9689873-8-9
  18. ^ Hogue, John,Nostradamus: the new revelations, Barnes & Noble Books, 1995, p. 1884. ISBN 1-56619-948-4
  19. ^ Smoley, Richard (2006-01-19). The essential Nostradamus: literal translation, historical commentary, and ... By Richard Smoley (https://books.google.com/?id=ADri5RCWu-UC&pg =PT21&dq=Nostradamus+was+a+plague+doctor#v=onepage&q=Nostradamus%20was%2 0a%20plague%20doctor&f=false 12 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). ISBN 978-1-4406-4984-4. Retrieved 2012-06-12.
  20. ^ Pickover, Clifford A., Dreaming the Future: the fantastic story of prediction, Prometheus Books, 2001, p. 279. ISBN 1-57392-895-X
  21. ^ a b "Excellent et moult utile opuscule à tous/ nécessaire qui désirent avoir connoissan/ ce de plusieurs exquises receptes divisé/ en deux parties./ La première traicte de diverses façons/ de fardemens et senteurs pour illustrer et/ embelir la face./ La seconde nous montre la façon et/ manière de faire confitures de plusieurs/ sortes... Nouvellement composé par Maistre/ Michel de NOSTREDAME docteur/ en medecine... by Nostradamus" (https://web.ar chive.org/web/20120317155633/http://www.propheties.it/bibliotheque/1539-1567/1555-00 3%20Nostradamus%2C%20Excellent%20%26%20moult%20utile/index.html). Propheties.it. Archived from the original (http://www.propheties.it/bibliotheque/1539-1567/1555-003%20N ostradamus,%20Excellent%20&%20moult%20utile/index.html) on 2012-03-17. Retrieved 2012-06-12.
  22. ^ King, Margaret L., Western Civilization: a social and cultural history, Prentice-Hall, 2002, p. 339. ISBN 0-13-045007-3
  23. ^ Stephen, p. 927
  24. ^ Woods JO (1982). "THE HISTORY OF MEDICINE IN IRELAND; by J. OLIVER WOODS, MD, FRCGP, Page 40" (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2385830) 4 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF). Ulster Med J. 51 (1): 35–45. PMC 2385830 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC 2385830). 4 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PMID 6761926 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6761926 18 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
  25. ^ Körner, Christian, Mountain Biodiversity: a global assessment, CRC Press, 2002, p. 13. ISBN 1-84214-091-4
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Veba_doktoru&oldid=33104528" sayfasından alınmıştır