Yukatek Mayacası
| Yukatek Mayacası | |
|---|---|
| Màaya t'àan | |
| Ana dili olanlar | Meksika, Belize, Guatemala |
| Konuşan sayısı | 800.000–1.200.000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | yua |
Yukatek Mayacası ya da Yukatekçe veya kısaca Mayaca (kendilerince Màaya t'àan ; İspanyolca maya, yucateco, yukateko), Mezoamerika'nın Atlantik tarafında Yukatan Yarımadası'nda daha çok Meksika'da (Yucatán, Quintana Roo, Campeche), daha az olarak da Belize (Corozal, Orange Walk) ve çok az olarak Guatemala'da (Petén) Yukatek Mayaları tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Yukatek dilleri grubunun Yukatek-Lakandon dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabası Lakandoncadır (Jach-t’aan). Meksika'da resmi dillerdendir.
Bu dili konuşanlar günümüzde "Maya" (Màaya) adını çok yaygın biçimde kendileri için kullanan tek Maya halkıdır ve "Yukatek/Yucatec" adı diğer Maya dilleriyle karışmaması için daha çok dilcilerce kullanılır.
Meksika'da Instituto Nacional de Lenguas Indígenas tarafından korunup kollanan 68 dil grubu (agrupaciones lingüísticas) ve 364 yerli dil/lehçe (variantes lingüísticas) arasında yer alır.[1]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Konuşanı 800.000 (ya da en üst rakam: 1.200.000) kişidir:
- Meksika
- Yucatán 547,098
- Quintana Roo 163,477
- Campeche 75,847
- Belize
- Corozal 897
- Orange Walk 383
- Guatemala
- Petén 50-100 ?
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukatan yarımadasının Meksika bölümünde konuşulan İspanyolcanın Yukatek İspanyolcası adlı şivesini kelimeleriyle desteklediği gibi fonolojik ve morfolojik yönden de büyük etkisi vardır.
İngilizcedeki shark (köpekbalığı) kelimesinin Yukatek Mayacası xoc (ya da xok; okunuşu: şok/shok) kelimesinden geçtiği iddia edilir[2] ve bu iddia kuvvetle muhtemeldir.[kaynak belirtilmeli]
Popüler kültürde
[değiştir | kaynağı değiştir]Mel Gibson'un yönetmenliğinde 2006 yapımı Apocalypto filmi tamamen Yukatek Mayaları arasında çekilmiş olup filmde kullanılan dil de Yukatek Mayacasıdır.
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yukatek Mayacası | Türkçe | ||
|---|---|---|---|
| Standard telaffuz | Batı Yucatán, Kuzey Campeche ve Merkezi Quintana Roo telaffuzu | Normal çeviri | Harfiyen çeviri |
| B'ix a bèel? | Bi'x a b'eh? | Nasılsın? | Yolunuz nasıl? |
| Ma'alob', kux tèech? | İyi, ya sen? | Kötü değil, senin gibi? | |
| B'ey xan tèen. | Benimle aynı | ||
| Tu'ux ka b'in? | Nereye gidiyorsun? | ||
| Tim b'in xíimbal. | Gezmeye gidiyorum. | ||
| B'ix a k'àab'a'? | Adın nedir? | Nasıl adlandırılıyorsun? | |
| In k'àab'a'e' Jorge. | Adım, Jorge | Adım, Jorge | |
| Jach ki'imak in wóol in wilikech. | Memnun oldum | Seni gördüğüm için kalbim çok mutlu | |
| Ba'ax ka wa'alik? | Ne var ne yok? | ||
| Mix b'a'al. | Mix b'a'ah. | ||
| B'ix a wilik? | |||
| Jach ma'alob'. | |||
| Ko'ox! | |||
| Ko'one'ex! | |||
| B'a'ax a k'áat? | |||
| (Tak) sáamal. | Aasta sáamah. | ||
| Jach Dyos b'o'otik. | |||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ INALI : Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales 8 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas
- ^ Jones, Tom. "The Xoc, the Sharke, and the Sea Dogs: An Historical Encounter". 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2022.
