Zengezur Koridoru

Zengezur Koridoru veya Nahçıvan Koridoru, İkinci Karabağ Savaşı'nın Azerbaycan tarafından kazanılmasının ardından Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan ateşkes antlaşmasının 9. maddesi^[1] gereğince Azerbaycan ile eksklav parçası olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında bağlantıyı kuracak olan koridordur. Koridor Ermenistan topraklarında (tahminen Sünik bölgesinde) inşa edilecektir. Koridorun güvenliği Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi Sınır Muhafıza Servisi tarafından sağlanacaktır.^[2]

Zengezur Koridoru Azerbaycan’ın ana kısmını onun bir parçası olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile bağlayan bir ulaşım koridorudur. Daha geniş anlamda, Zengezur Koridoru, Nahçıvan’ı Azerbaycan ve Türkiye ile bağlayarak, Nahçıvan’dan Türkiye’ye, oradan Akdeniz üzerinden diğer batı ülkelerine, bir sözle, bölge ülkelerine Çin, Orta Asya-Azerbaycan-Türkiye-Avrupa transit-ulaşım hattını kullanma imkânı sağlar. Sonuçta, Bakü-Tiflis-Kars demir yolu ile birlikte, Azerbaycan Nahçıvan üzerinden Türkiye aracılığıyla Avrupa’ya giriş imkânına sahip olur. Terter ve Arpa nehirlerinin üst akışından Aras nehrine kadar olan Zengezur koridorunun uzunluğu yaklaşık 130 km, yüksekliği ise 3904 metredir. Bu dağ silsilesi ile Karabağ platosu arasında yer alan bölge Zengi Vadisi olarak da adlandırılır.^[3][4]

Azerbaycan, 2020 yılı 27 Eylül’de başlayan ve 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşında yaklaşık 30 yıl boyunca komşu Ermenistan’ın işgal ettiği %20 toprağını geri alarak zafer kazandı. Ermenistan’ın işgal politikası sonucu işgal edilen eski Azerbaycan toprakları işgalden kurtarıldı.

Azerbaycan, Rusya ve Ermenistan liderleri tarafından 2020 yılı 10 Kasım’da imzalanan Üçlü Bildiri İkinci Karabağ Savaşına Azerbaycan’ın muhteşem zaferi ile son verdi. Fedakârlık, cesaret, kahramanlık ve dirayet ile kazanılan büyük zafer sonucu olan Üçlü Bildiri sadece askeri harekatların durdurulmasını değil, aynı zamanda Ermenistan’ın Güney Kafkasya’da yaklaşık 30 yıl boyunca sürdürdüğü işgal politikası sonucu bölgede kısıtlanan ekonomik ve ulaşım bağlantılarını yeniden tesis etmeyi, geliştirmeyi, bu yönde küresel projeleri hayata geçirmenin hukuki temelini de sağladı.^[5][6]

Azerbaycan’ın Karabağ’daki tarihi zaferinin önemli sonuçlarından biri Nahçıvan’dan Azerbaycan’a uzanan Zengezur koridorunun açılması oldu. 1921’de Sovyet Rusya’nın Ermenistan’a hediye ettiği koridor, bir zamanlar bölünüp ayrılan, Türk dilli bölgeleri ayıran, günümüzde coğrafi olarak ikiye bölünen eski Zengezur ilçesi üzerinden geçer ve Türk dünyası arasında kara yolu bağlantısı kurar, bugün bu bölgeleri birleştiren yol haline gelir. Bu stratejik yol Nahçıvan ile Azerbaycan’ın ana kısmı arasında doğrudan bağlantıyı yeniden kurmakla kalmaz, özerk cumhuriyetin ulaşım ablukasından çıkarılmasını sağlar ve bölgedeki tüm ekonomik ve ulaşım bağlantılarını abluka dışına çıkarır.^[7]

Adaletin yeniden tesisi olan Zengezur koridorunun açılması sadece Azerbaycan’da değil, tüm Türk dünyasında yeni bir dönemin başlangıcı olarak görülmektedir. Avrupa ve Asya’yı birleştiren ana hat, Türk dünyası arasında köprü olacaktır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Zengezur koridorunun açılışı dolayısıyla yaptığı konuşmada şöyle dedi: “Zengezur koridorunun yaratılması bizim milli, tarihi ve gelecekteki çıkarlarımıza tamamen cevap veriyor... Bu şekilde Azerbaycan halkı 101 yıl önce bizden alınan Zengezur’a geri dönecek.”^[7]

Nahçıvan-Kars demiryolunun inşası, iki ülke arasında ulaşım ve iletişim bağlantılarını güçlendirmek, yeniden tesis etmek, taşıtların ve yüklerin her iki yönde serbest dolaşımını sağlamak ve Nahçıvan’ı bölgesel ulaşım sisteminin ana unsuru haline getirmek amacı taşımaktadır. Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ulaşım bağlantılarını daha da genişletmek ve Türkiye’nin Azerbaycan ile birlikte gerçekleştirdiği projeler sadece ekonomik değil, aynı zamanda bölgenin güvenliği ve istikrarını artırır. Bu projeler, iki ülkenin gücünü artırmakla kalmaz, aynı zamanda bölgedeki ulaşım altyapısının gelişmesine de zemin hazırlar. Kars-Iğdır-Aralık-Dilucu-Sederek-Nahçıvan-Culfa demiryolu hattı, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin ihracat imkânlarını artırır ve Nahçıvan’ı bölgenin önemli bir transit merkezi haline getirir; Çin, Avrupa ülkeleri ve aynı zamanda Körfez ülkeleri ile bağlantı sağlar.^[7][8]

Bu karayolu, Karabağ ve Doğu Zengezur bölgesinde gerçekleştirilen ve Azerbaycan’ın işgal altındaki ilçe ve köylerinin sosyal ve ekonomik gelişiminde önemli rol oynayan 10 yol altyapısı projesinden biridir. Yeni Horadiz-Cebrayıl-Zengilan-Ağbend otoyolu, işgalden kurtarılan Füzuli, Cebrayıl ve Zengilan ilçeleri üzerinden geçer ve şu anda inşa edilen Ahmetbeyli-Füzuli-Şuşa, Şükürbeyli-Cebrayıl-Hadrut ve Hudaferin-Kubadlı-Laçın karayolları tam olarak bu yoldan başlar.^[9]

Ayrıca, Horadiz-Cebrayıl-Zengilan-Ağbend otoyolu stratejik öneme de sahiptir. Hacıkabul-Horadiz-Ağbend-Zengezur koridoru otoyolu kapsamına giren bu yol, Zengilan'ı Azerbaycan ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin diğer bölgeleriyle bağlantısı açısından büyük önem taşır. Fuzuli ilçesi Ahmetbeyli köyünden başlayan karayolunun uzunluğu 124 kilometredir.^[10] Karabağ gelişim planına göre, Horadiz-Cebrayıl-Zengilan-Ağbend otoyolu teknik seviyeye uygun olarak 6 ve 4 şeritli olarak inşa edilmektedir. Yolun ilk 76 kilometrelik kısmı 3 karşılıklı yönde, yani 6 şeritli, geri kalan 48 kilometrelik kısmı ise 2 karşılıklı yönde, yani 4 şeritli olacaktır.^[11]

Zengezur koridoru hem Türk dünyası hem de bölge ülkeleri için geleceğe açılan bir kapıdır. Kafkasya’yı barış ve kalkınma bölgesine dönüştürmekte bölgesel ve uluslararası öneme sahip olacak bu koridordan geçen ulaşım, iletişim ve altyapı projeleri, tüm Türk dünyasını birleştirmenin yanı sıra diğer ülkeler için de ek fırsatlar yaratacaktır.^[7]

Azerbaycan’ın tarihi Zengezur topraklarından geçen iletişim yolları, bölgenin transit haritasına önemli yenilikler getirecektir. Rusya, Çin, İran, Avrupa Birliği ve diğer ülkeler için bölgede yeni ulaşım olanakları yaratmak gibi stratejik öneme sahip Zengezur koridoru, verimli ulaşım altyapısı ile yabancı şirketlerin bölgeye yatırım yapma isteğini önemli ölçüde artıracaktır.^[7]

Zengezur koridorunun faaliyete geçmesi, Türk dünyasının gayri safi yurt içi hasılasının artmasına yol açacak, Türkiye'den başlayarak kara yolları ile Azerbaycan’a, ardından Hazar Denizi üzerinden Orta Asya ülkelerine erişim sağlanmasını temin edecektir. 26 Ekim 2021 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında Horadiz-Cebrayıl-Zengilan-Ağbend otoyolu Zengezur koridorunun temeli atıldı.^[12]

2021 yılının 15 Haziran’ında Şuşa şehrinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasında İttifak İlişkileri Hakkında Deklarasyon imzalandı. Deklarasyonda diğer alanlarla birlikte ticari ve ekonomik ilişkilerle ilgili konular da yer aldı. Deklarasyonda akıllı ulaşım sistemi teknolojilerinden yararlanarak uluslararası ulaşım koridorlarının Azerbaycan-Türkiye kısmında transit ve ulaşım kapasitesini daha da geliştirmek, Azerbaycan ve Türkiye’yi birbirine bağlayan Zengezur Koridoru’nu açmak, bölgede ulaşım ve iletişim bağlantılarını yeniden tesis etmek, uluslararası ulaşım koridorlarını teşvik etmek gibi önemli konular da ele alındı.^[7][13]

Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi Genel Sekreteri Bagdat Amreyev, "Bir kez daha eminim ki, İlham Aliyev’in liderliği ve kararlılığı sayesinde Türk dünyasını birbirine bağlayan Zengezur koridorunda inşa edilecek ulaşım, iletişim ve altyapı projeleri üye ülkeler ve bölgedeki tüm devletlerin ekonomik gelişimine, barış ve istikrarın pekişmesine önemli katkı sağlayacak" dedi.^[7][14]

Zengezur Koridoru, sadece Kafkasya için değil, daha geniş anlamda bölge için de stratejik öneme sahip olacaktır. Bu proje, 1,1 trilyon dolardan fazla nominal gayri safi yurt içi hasılaya sahip Türk dili konuşan ülkeleri stratejik ve ekonomik olarak birbirine bağlayan bir koridor oluşturmayı amaçlamaktadır. Türkiye 761,4 milyar, Kazakistan 181,7 milyar, Özbekistan 57,9 milyar, Azerbaycan 48 milyar, Türkmenistan 48 milyar ve Kırgızistan 8,5 milyar dolar nominal GSYİH’ye sahip olup, Zengezur Koridoru yeterince büyük ekonomik potansiyele ve doğal kaynaklara sahip bir bölgeyi birleştirecektir. Türkiye, bu koridor sayesinde ana ekonomik ortaklarından biri olan Azerbaycan'a doğrudan kara yolu rotasını gerçekleştirecektir. Şüphesiz ki bu, ikili ekonomik ve turistik ilişkilerin daha hızlı gelişmesine olanak tanıyacaktır. Diğer yandan, Zengezur Koridoru, Türkiye için Orta Asya'ya ticaret kapısı işlevi görecek ve bu ülkenin Türk dünyası ile ekonomik ilişkilerini pekiştirmesine olanak sağlayacaktır.^[15]

Ermenistan ise Zengezur Koridoru’nun bahsedilen avantajlarından faydalanırsa, başka bir deyişle bölgesel iş birliğini kabul ederse, sosyal-ekonomik alanda olumlu göstergelere ulaşabilir. Öncelikle, ekonomik ablukadan çıkarak ekonomik kalkınmasını gerçekleştirme imkânına sahip olacaktır.^[16]

İkinci Karabağ Savaşı'nın sonu olarak imzalanan Dağlık Karabağ'daki savaş harekatlarını durdurma deklarasyonunun 9. maddesinde, Azerbaycan'ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında ulaşımı sağlayacak bir koridorun oluşturulması kaydedilmiştir. 9. madde: "Bölgedeki tüm ekonomik ve ulaşım bağlantıları engellenmeyecek. Ermenistan, Azerbaycan'ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarını garanti edecektir. Ulaşım denetimi, Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi sınır muhafaza organları tarafından gerçekleştirilecektir." Deklarasyon şartlarına göre, Zengezur koridoru 5 km genişliğindeki Laçin koridorundan farklı olarak, bölgesel bir koridor değil, ulaşım koridoru işlevi görecektir.^[7]

• Zengezur
• Füzuli
• Cebrayıl
• Şuşa
• İkinci Karabağ Savaşı

Azerbaycan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.