Zulu (film)

Zulu

Zulu
"Zulu" filminin sinema afişi
Yönetmen	Cy Endfield
Yapımcı	Stanley Baker Cy Endfield Joseph E. Levine
Senarist	John Prebble Cy Endfield
Oyuncular	Stanley Baker Jack Hawkins Ulla Jacobsson James Booth Michael Caine Nigel Green Richard Burton (anlatıcı olarak)
Müzik	John Barry
Görüntü yönetmeni	Stephen Dade
Kurgu	John Jympson
Stüdyo	Diamond Films
Dağıtıcı	Paramount Pictures
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Savaş, tarihi
Renk	Renkli (Technicolor)
Yapım yılı	1964,
Çıkış tarih(ler)i	22 Ocak 1964, İngiltere 17 Haziran 1964, ABD 30 Ekim 1966, İstanbul (Fitaş sineması)
Süre	138 dakika
Ülke	İngiltere
Dil	İngilizce, Zulu dili
Devam filmi	Zulu Dawn (1979) (prequel)
Diğer adları	Zulu (Türkiye) Zoulou (Fransa) The Battle of Rorke's Drift (İngiltere, alternatif ad) Zulú (İspanya) Zulu - Die Schlacht von Rorkes Drift (Almanya/Avusturya)

Zulu 1964 Birleşik Krallık yapımı tarihi epik savaş filmidir. Türkiye'de 30 Ekim 1966 tarihinde afişlerde "Zulu" adıyla birlikte Canlı Kafa Avcıları alt başlığıyla gösterime sunulmuştur.^[1]

Filmi, HUAC'ın (Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi) kara listesinde olduğu için İngiltere'de çalışmak zorunda kalan Amerikalı senarist yönetmen Cy Endfield yönetmiştir. Cy Enfield aynı zamanda tarihçi yazar John Prebble'la birlikte senaryoyu yazmış, filmin başrol oyuncusu Stanley Baker'la birlikte de filmin yapımcılığını üstlenmişti. İcracı yapımcı ise Stanley Baker'ın yeni kurduğu şirketi Diamond Films adına Joseph E. Levine'dir. Filmin dağıtımını Paramount Pictures yapmıştır.^[2] Bazı film eleştirmenlerine göre bugüne kadar yapılmış en iyi savaş filmlerinden biridir.^[3]

Başlıca rollerinde Stanley Baker, Jack Hawkins, Ulla Jacobsson, James Booth, Michael Caine ve Nigel Green'in oynadığı filme Richard Burton da anlatıcı olarak sesiyle katkıda bulunmuştur. Filmin müziği John Barry'ye aittir. Jenerikte Michael Caine'in ilk filmi olduğu belirtilmiştir, aslında Caine 1956'dan beri aktör olarak film endüstrisinin içindeydi ama bu 8 yıl boyunca hep TV dizilerinde ve sinemada önemsiz rollerde oynamıştı. Bu filmdeki dikkate değer performansı onun bir sonraki filmi olan Ani Tehlike'de (The Ipcress File) (1965) başrol oynamasını sağlamıştı (Bu filmde de yine Nigel Green'le beraber oynamışlardı). Zaten Zulu'nun sonraki sürümlerinde Caine'in adı afişlerde çoğunlukla en üste yazılmıştır.

Film, Güney Afrika'da gerçekten yaşanmış tarihi bir olaya dayanmaktadır. 1879 yılında Britanya İmparatorluğu ile Zulu Krallığı arasında süregelen savaş sırasında yaşanan birçok çatışmadan biri olan kanlı Rorke Geçidi çatışmasının öyküsünü anlatır. Bir İngiliz ileri karakolunda 4-5 bin kişilik bir Zulu gücüne karşı 139 İngiliz askerinin direnişi konu edilir.^[4] Filmdeki kişiler de bu savaşta gerçekten yer almış kişilere dayandırılmıştır ve filmde kendi adları kullanılmıştır. Alamo Amerikalılar (özellikle de Teksaslılar) için ne ifade ediyorsa, bu tarihi olay da İngilizler (özellikle de Galliler) için aynı şeyi ifade etmektedir.^[3]

Konusu, tarzı ve çekimlerin yapıldığı mekânlar göz önüne alındığında "Zulu" adeta bir Western filminin geleneksel yapısını andırır, burada sadece Amerikan Ordusu Süvarilerinin yerini İngiliz askerleri, Kızılderililerin yerini de Afrikalı Zulular almıştır. Filmde savaşın tarafları ne yüceltilir ne de kötülenir.

"Zulu" birçok üstün yapım filmin çekiminde kullanılan bir geniş perde sistemi olan Super Technirama 70 sistemi ile çekilmişti. 70mm baskılarında 6 kanallı ses kuşağı bulunuyordu. Film 1965 yılında "en iyi sanat yönetimi" dalında BAFTA ödülüne aday gösterilmişti.

1979 yılında, bu filmde anlatılan olayların öncesini ele alan bir devam filmi (yani bir prequel) olan Zulu Dawn (Zulu Şafağı) çekildi. Başrollerinde Burt Lancaster ve Peter O'Toole'un oynadıkları bu prequel'i Douglas Hickox yönetmişti.

Britanya İmparatorluğu ile Zulu Krallığı arasındaki savaş Güney Afrika'daki Zulu topraklarında sürmektedir. Film bu savaş sırasında yaşanmış 8 çatışmanın ikincisi olan 22 Ocak 1879 tarihli Rorke Geçidi çatışmasının öyküsünü anlatır. Filmin hemen başında bu çatışmalardan ilki olan Isandlwana çatışmasında Zuluların büyük bir İngiliz garnizonunu tamamen imha etmeleri gösterilir. Sıra yolları üzerindeki Rorke Geçidinde daha küçük bir İngiliz ileri karakoluna gelmiştir. Saldırı planını Zuluların bir düğün törenindeyken öğrenen misyoner Otto Witt (Jack Hawkins) ve kızı Margareta (Ulla Jacobsson) derhal birliğe gelerek tehlikeyi haber verirler.

139 kişiden oluşan birliğin başında züppe görünüşlü deneyimsiz Teğmen Gonville Bromhead (Michael Caine) vardır. Kendisine kalsa mantıklı bir kararla bölgeyi terkederek çekilecek olan Bromhead, komutayı çok az farkla kendisinden kıdemli olan ve bölgeye köprü yapımı için gönderilmiş yine savaş deneyimi olmayan Ordu Mühendisi (İstihkâmcı) Teğmen John Chard'a (Stanley Baker) bırakmak zorunda kalır. Chard bölgede kalıp karakolu savunma kararı alır. 4-5 bin üstün yetenekli savaşçıdan oluşmuş Zulular karşısında bu intihar gibi bir karardır.

Silah olarak ellerinde sadece mızrakları ve önceki saldırıdan ele geçirdikleri az sayıda tüfekleri olan sayıca kalabalık Zulu ordusu karşısında tek avantaj olarak ateşli silahlara sahip olan sayıca az İngilizler müthiş bir direniş gösterirler. İki gün boyunca Zuluların dahice askeri taktiklerine karşı azimle karşı koyarlar. İngilizler neredeyse tükenmek üzereyken ve Zuluların son bir saldırıyla onları tamamen imha etmeleri mümkün gözüküyorken inanılmaz bir olay gerçekleşir ve Zulular İngilizlerin kahramanlıklarına övgü yapan şarkılar söyleyerek çekilirler ve giderler. İngiliz karakolunda danışman olarak bulunan ve Zuluları çok iyi tanıyan bir Afrikaner olan Josef Adendorff (Gert Van den Bergh), Zuluların, İngilizlerin kahramanca direnişlerini takdir ettikleri için savaşmayı bırakıp çekildiklerini açıklar.

"Zulu"'nun çekimleri Super Technirama 70 adı verilen bir geniş perde sistemi ile çekilmişti. Özellikle 1950'lerin sonunda ve 1960'larda bazı üstün yapım macera filmlerinin yapımında^[5] kullanılan bu sistemde yine 35mm standart sinema filmi şeridi kullanılıyordu ama film şeridi objektifin önünden dikey olarak değil de yatay olarak geçiriliyor, böylelikle daha yüksek tanımlamalı bir görüntü elde edilecek daha geniş bir film yüzeyi pozlandırılabiliyordu. Negatif filmlerden pozitif projeksiyon kopyaları çıkartılırken standart 35mm filmlere baskı yapılırsa işleme Technirama, 70mm filmlere baskı yapılırsa da buna Super Technirama 70 adı veriliyordu. 70mm baskılarda 6 kanallı ses kuşağı mevcuttu. Çerçeve oranları 70mm için 2.20 : 1, 35mm için 2.35 : 1 'dir.^[6]

Zulu filmi ihtiyaçtan dolayı sinema endüstrisine yeni bir tasarım da kazandırmıştı. Yönetmen Cy Endfield Afrika çalılıklarında, arazide kolaylıkla sökülüp takılabilecek ve hızla nakledilebilecek bir kamera vinci istemişti. Ken Eddy bu iş için özel bir vinç tasarlayıp imal etti. Böylelikle Dünyanın en tanınmış kamera vinci şirketi Filmair Giraffe doğmuş oldu.^[7][8]

Filmin iç mekân çekimleri İngiltere, Middlesex'teki Twickenham Film Stüdyolarında, dış çekimler ise Güney Afrika'da konunun geçtiği bölgelerde yapılmıştır.^[9] Teğmen Gonville Bromhead rolü Michael Caine'in sinemadaki ilk önemli rolüydü. Aslında Caine 1956 yılından beri tam sekiz yıldır sinema sektöründeydi ama çoğunlukla yazılarda isminin bile geçmediği küçük rollerde ve TV dizilerinde gözükmüştü. Bu filmde ismi "...ve Michael Caine'i takdim ediyoruz" ibaresiyle 5. sırada yazlımıştır. Bu filmdeki olağanüstü oyunculuğu ona bir sonraki filmi olan Ani Tehlike'de (The Ipcress File) (1965) başrol getirmişti. Bu filmdeki göze batan oyunculuğu ve sonraki yıllarda kazandığı şöhretin filmin diğer oyuncularının önüne geçmesi nedeniyle filmin sonraki sürümlerinin afişlerinde ve video/DVD kapaklarında Michael Caine'in adı çoğunlukla da tek başına olmak üzere en üste yazılacaktır.

Çekimlerde bölgede yaşayan Zulu halkından da yardım istenmişti. Figüran olarak filmde yer alacak olan Zulu yerlileri o güne kadar hiç film seyretmemiş oldukları için yapımcı/oyuncu Stanley Baker onlara Gene Autry'nin oynadığı bir Western filmi seyrettirmiş ve rolleri hakkında bir fikir sahibi olmalarını sağlamıştı. Filmde rol alan 700'ün üzerindeki Zulu figüran, 1879 yılında İngilizlerle gerçekten çarpışmış Zulu'ların soyundan geliyordu. Gerçek Zulu şefi olan Mangosuthu Buthelezi de kendi atası olan Kral Cetawayo'yu canlandırıyordu.^[7]

Çekimlerin yapıldığı, beyaz azınlığın yönetimindeki Güney Afrika Cumhuriyeti'nde 1964 yılında ırkçı apartheid yasaları izin vermediği için Zulu kabilelerinden gelen figüranlara beyazlarla eşit ücret verilemedi, bunu telafi edebilmek ve için yönetmen Cy Endfield çekimler için satın alınan inekleri Zululara hediye etti, böylece yasakları dolaylı olarak delmiş oldu. Aynı yasalar ırklar arası evlilik ve cinsel yakınlaşmayı da yasaklıyordu. Bu suçu işleyenler Güney Afrika Cumhuriyeti'nde 7 yıl kürek cezasına çarptırılıyorlardı. Filmde üstsüz birçok yerli kız da figüran olarak rol aldığı için film ekibi bu konuda sıkı bir şekilde uyarılmıştı.^[7]

Yerlileri isyana teşvik edeceği gerekçesiyle filmin Güney Afrika Cumhuriyeti'nde siyahi seyircilere gösterilmesi yasaklandı.

James Booth'un canlandırdığı Er Henry Hook karakteri filmde resmedildiği gibi her şeyden şikayet eden, isyankar, hırsız, disiplinsiz, kaytarıcı bir alkolik değildi.^[7] Diğer karakterler gerçeği yansıtacak şekilde perdede canlandırıldığı halde sadece Henry Hook karakterinin filmde olumsuz bir şekilde canlandırılması ailesini de isyan ettirmiş ve filmin Londra'da yapılan ilk gösteriminde hazır bulunan kızı öfkeyle salonu terketmişti.^[10]

• IMDb'de Zulu
• allmovie.com'da "Zulu" 11 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.