Carl Spitteler

Dr Carl Friedrich Georg Spitteler isch am 24. April 1845 z Lieschtl uf d Wält cho und am 29. Dezämber 1924 z Luzärn gstorbe. Er isch e Schwiizer Dichter und Schriftsteller gsi. Ane 1919 het är dr Nobelpryys für Litratur übercho.

Dr Spitteler isch dr Soon vom Richter und Landschryber Karl Spitteler und däm sinere Frou Anna Dorothea Spitteler-Brodbeck gsi. 1849 isch d Familie uf Bärn ggange, wo dr Vatter als Kassier vo dr nöie Bundesverwaltig vo dr Schwiiz gschaffet het. Scho 1856 sind si zrugg uf Lieschtl. Dr Carl Spitteler isch drno ufs Gimnasium z Basel und dänn ufs Basler Pädagogium. 1856 het er z Luzärn agfange Jura studiere und sid 1867 z Züri und z Heidelbärg Theology. Sid 1871 isch er z Finnland Privatlehrer worde, und 1879 isch er wider id Schwiiz zrugg cho. Er het als Lehrer z Bärn, z La Neuveville und als Schurnalischt z Basel und bi dr Züri Zytig gschaffet.

Ane 1883 het dr Spitteler d Maria Op den Hooff ghürootet, won er mittere zwöi Chinder gha het. Sid 1893 het er als freie Schriftsteller z Luzärn gläbt. Dört isch er am 29. Dezämber 1924 gstorbe; sis Grab isch im stedtische Fridhof Friidetal.

Ane 1880 het dr Carl Spitteler, do no mit em Pseudonym Carl Felix Tandem, s Buech Prometheus und Epimetheus, usegää. Aber erscht mit sim grosse Värswärch Olympischer Frühling, wo vo 1900 bis 1905 usecho isch, het er wytumen e rächti Anerchennig gfunde. Es isch es monumäntals Määrli, wo es Bild vom Universum i dr antike Müthology zeichnet und derby grad als satirischs Bild vo dr aktuelle mönschleche Gselschaft dänkt gsi isch.^[1]

Mit sinere Reed z Züri am 14. Dezember 1914 bi der Nöie Helvetische Gselschaft, wo dr Titel Unser Schweizer Standpunkt het, isch dr Dichter im Land mit sinere eigeständige politische Meinig bekant worde; es isch e Mahnreed gsi, ass me i dr Schwiiz besser für s nazionale Zämestoo sell luege.

Dr Schriftsteller het mit vilne Lüüt vo dr Schwiiz z tue gha. D Aargauer Autorin Sophie Haemmerli-Marti verzelt im schöne Mundartpricht Mi erscht Spittelerwisite dervo, wiennere bim grosse Meischter vo dr Sprooch, wo si ihn mit sinere Familie uf Luzärn isch go psueche, d Auge für s währschafte Schryben ufgange sige.^[2]

1905 het dr Dichter für sis Wärch vo dr Uni Züri dr Eeredokter übercho, und ane 1915 au no dä vo dr Uni Lausanne. 1920 het er as eerschte us dr Schwiiz dr Literaturnobelpryys übercho, und au 1920 dr Grooss Pryys vo dr Schwiizerische Schillerstiftig.

Em Carl Spitteler sin Nachlass lyt deils bim Schwiizerische Literaturarchiv z Bärn,^[3] und deils ir ZB Züri und im Dichter- und Stadtmuseum z Lieschtel.

Sid ane 1931 git’s z Luzärn e Wääg am Ufer vom Ländersee, wo Carl-Spitteler-Quai heisst. Z Bämbel, im Heimetoort vo sim Vatter, stoot sid ane 1948 s Carl-Spitteler-Dänkmool.

• Prometheus und Epimetheus, 1881
• Extramundana, 1883
• Ei Ole, 1887
• Samojeden, 1887
• Hund und Katze, 1887
• Olaf, 1887
• Bacillus, 1888
• Das Bombardement von Åbo, 1889
• Schmetterlinge. Gedichte, 1889
• Der Parlamentär, 1889
• Das Wettfasten von Heimligen, 1890
• Friedli der Kolderi, 1891
• Gustav. Ein Idyll, 1891
• Literarische Gleichnisse, 1892
• Der Ehrgeizige, 1892
• Jumala. Ein finnisches Märchen, 1893
• Balladen, 1896
• Der Gotthard, 1897
• Conrad, der Leutnant. Eine Darstellung, 1898
• Lachende Wahrheiten. Gesammelte Essays, 1898
• Die Auffahrt, 1900
• Hera die Braut, 1901
• Die hohe Zeit, 1903
• Ende und Wende, 1904
• Olympischer Frühling, 1905
• Imago, 1906
• Gras- und Glockenlieder, 1906
• Gerold und Hansli – Die Mädchenfeinde. Eine Kindergeschichte, 1907
• Die Gottheit im Epos, 1909
• Meine frühesten Erlebnisse, 1914
• Prometheus der Dulder, 1924

• Werner Stauffacher: Spitteler, Carl. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Stefanie Leuenberger, Philipp Theisohn und Peter von Matt: Carl Spitteler – Dichter, Denker, Redner. Zürich 2019, ISBN 978-3-312-01122-3
• Dominik Riedo: Carl Spitteler. Essays zu Leben, Werk und Wirkung. Bern 2017, ISBN 978-3-0343-2465-6
• Roger Scharpf: Carl Spitteler (1845–1924) und die Anfänge der modernen Erzählkunst in der Schweiz Bern 1999, ISBN 3-906762-77-7
• Fritz Schaub: Carl Spitteler 1845–1924. Dichter, Essayist, Journalist, Musikkritiker, Pflanzenforscher, Politischer Mahner, Cineast. 2., erweiterte Auflage. Luzern 2013, ISBN 978-3-905927-33-7

 Commons: Carl Spitteler – Sammlig vo Multimediadateie

• e Website übere Spitteler zum Jubileum hundert Joor sid dr Verleiig vom Nobelpryys

1. ↑ Magnus Wieland: Olympische Heiterkeit: Carl Spitteler ist witziger, als man meint uf nzz.ch, 6. April 2019, abgruefe am 6. April 2019
2. ↑ Sophie Haemmerli-Marti: Mis Aargäu. Land und Lüt us miner Läbensgschicht. Suurländer, Aarau 1939, S. 194–200.
3. ↑ dr Nachlass von Carl Spitteler ir Schwiizerische Nazionalbiblioteek