Llatín vulgar

sermo vulgaris
Faláu en
Faláu en	Antigua Roma
Númberu de falantes
Datos
Familia	llatín
Sistema d'escritura	alfabetu llatín
Códigos

Llatín vulgar (en llatín, sermo vulgaris) o llatín tardíu ye un términu xenéricu, emplegáu pa referise al conxuntu de los dialeutos vernáculos del llatín vivu, falaos nes provincies del Imperiu romanu. La estinción como llingua viva del llatín asocióse cola medrante diferenciación d'estos dialeutos, que conduxo, hacia'l sieglu IX, a la formación de llingües romances tempranes, como l'asturianu, l'aragonés, el castellán o el francés. Dellos autores proponen distinguir téunicamente ente llatín vulgar (o popular) y llatín tardíu (siglo IV n'adelante), magar que llingüísticamente ye difícil distinguir ente eses dos acepciones.

Sicasí, convién aclarar, dende'l puntu de vista de la llingüística moderna, que'l llatín vulgar como tal ye una espresión basada nuna hipótesis antigua y equivocada, que suponía la existencia de dos llingües paraleles: un llatín "cultu" y un "vulgar"; pero, dafechu, el llatín vulgar yera'l llatín mesmu, un idioma vivu y en constante evolución, mientres que'l llatín clásicu sólo se caltenía na lliteratura y alministración como'l llinguaxe escritu cultu, pa facilitar la comunicación ente les provincies romanes.^[1]

La variante de llatín faláu difier notablemente del estilu lliterariu del llatín clásicu na so pronunciación, vocabulariu y gramática. Delles traces del llatín vulgar nun apaecieron hasta la dómina tardía del Imperiu romanu, magar que paez que munchos de los sos rasgos son sorprendentemente tempranos. Otros, puen inclusive tenet tao presentes muncho antes, siquier so la forma de llatín acriolláu.^[2][3][4] La mayor parte de les definiciones de "llatín vulgar" suponen que ye una llingua falada primero qu'escrita, porque ciertes evidencies suxeren que'l llatín se dialeutalizó o criollizó nesti periodu, y porque nun hai pruebes de que daquién trescribiera la fala cotidiana de nengún de los sos falantes. L'estudiu del llatín vulgar requier l'análisis d'evidencies indireutes, yá qu'orixinalmente naide usaba intencionalmente les formes de llatín vulgar cuando escribía.

Lo que güei se sabe del llatín vulgar vien de trés fuentes. La primera ye'l métodu comparativu que puede reconstruyir numberoses traces de les llingües romances atestiguaes, y faer notar aquello no que difieren del llatín clásicu. La segunda fonte son dellos testos de gramátiques prescriptives del llatín tardíu que condergaben los errores llingüísticos que los falantes de llatín solíen cometer, denuncies qu'ayuden a describir cómo s'usaba la llingua. Finalmente, los solecismos y usos que s'estremen del llatín clásicu atopaos dacuando en testos de llatín tardíu tamién dan lluz a la fala de quien los escribió.

El nome "vulgar" deriva de la pallabra llatina vulgaris, que significaba "común", o "del pueblu". Pa quienes estudien llatín, "llatín vulgar" tien dellos significados:

• Primeru: designa'l llatín faláu del Imperiu romanu. El llatín clásicu siempre foi una llingua lliteraria daqué artificial; el llatín lleváu polos soldaos romanos a la Galia o a Hispania nun foi necesariamente el llatín de Cicerón. Poro, so esta definición, el llatín vulgar foi una llingua falada, que s'entamó a escribir en llatín "tardíu", que tenía un estilu diferente de los estándares clásicos de los testos escritos el primer sieglu de la nuesa dómina.
• Segundu: tamién fai referencia al hipotéticu ancestru de les llingües romances, que nun pue estudiase direutamente más que por unes poques inscripciones. Esta llingua introducía una gran serie de cambeos nel llatín, y pudo ser reconstruyida gracies a les evidencies suministraes poles llingües que derivaron d'ella, les llingües vernácules romances.
• Terceru: Con un sentíu entá más acutáu, n'ocasiones llámase llatín vulgar al hipotéticu protoromance de les llingües romances occidentales: les vernácules que se topaben al norte y al oeste de la exa xeográfica La Spezia-Rimini, y na Península Ibérica; asina como a la fala romance (bien poco atestiguada) nel noroeste africanu y nes Islles Baleares. Esti criteriu propón que l'italianu sudoriental, el rumanu y el dalmáticu desenvolvieronse por separáu.
• Cuartu: "llatín vulgar" úsase dacuando tamién pa referise a les innovaciones gramaticales en testos de llatín tardíu, tales como Peregrinatio Aetheriae, testu del sieglu IV nel que la monxa galaica Egeria rellata un viaxe a Palestina y al monte Sinaí; o les obres de San Gregorio de Tours. Por cuenta de que la documentación escrita en llatín vulgar ye bien escasa, estes obres son de gran valor pa los filólogos, principalmente porque nelles dacuando apaecen "errores" que evidencian l'usu faláu del periodu en que'l testu escribióse.

Delles obres lliteraries recueyen rexistros distintos al llatín clásicu. Por exemplu, por cuenta de qu'en les comedies de Plauto y Terencio munchos de los sos personaxes yeren esclavos, diches obres caltienen delles traces tempranes de llatín basilectu, tal y como faen los homes llibres nel Satiricón de Petronio.  

El llatín vulgar foi estremándose nes distintes provincies del Imperiu romanu, surdiendo asina la dómina moderna del asturianu, francés, italianu, español, occitanu, portugués, rumanu, catalán, etc. Obviamente, considérase que'l llatín vulgar sumió cuando los dialeutos locales tuvieron carauterístiques diferenciadores abondo como pa constituyise en llingües distintes, evolucionando hacia la formación de les llingües romances, cuando un valor propio y singular foiles reconocíu. 

El sieglu III suel considerase como'l periodu en que, más allá de les declinaciones, bona parte del vocabulariu taba camudando (por casu, equus → cavallus, etc.). Sicasí, ye obvio qu'estes mutaciones nun fueron uniformes en tol Imperiu, asina que pue que les diferencies más llamatives atopáranse ente les formes diverses de llatín vulgar que se daben nes distintes provincies (tamién por cuenta de la adquisición de nuevos localismos)

Tres la cayida del Imperiu romanu d'Occidente, dellos sieglos el llatín vulgar coesistió col llatín tardíu escritu, porque los falantes de llingües romances vernácules preferíen escribir usando la prestixosa gramática y ortografía tradicional llatina. Pero, anque eso yera lo qu'intentaben, de cutiu lo qu'escribíen nun respetaba les normes del llatín clásicu. Sicasí, nel tercer Conceyu de Tours en 813, decidióse que'l cleru predicara en llingua vernácula pa que la audiencia los entendiera. Ésti podría ser un momentu documentáu de la evolución diacrónica del llatín; en 842, menos de trenta años depués del Conceyu de Tours, los Xuramentos d'Estrasburgu, que reproducen un alcuerdu ente dos de los herederos de Carlomagno, fueron redactaos en dos llingües; una xermánica qu'evolucionaría nel alemán, y otru romance, qu'a les clares yá nun yera llatín, qu'evolucionaría nel francés: 

Esti llatín tardíu, posiblemente de Roma, paez reflexar estes alquisiciones, al amosar el cambéu que se taba produciendo nesa zona (dafechu identificable con Italia). Entós, los testos del Derechu Romanu, tanto los de Xustiniano como los de la Ilesia Católica, sirvieron pa "conxelar" el llatín formal, unificáu finalmente polos copistes medievales y, de magar, separáu del yá independiente romance vulgar. La llingua escrita siguió esistiendo como llatín medieval. Los romances vernáculos fueron reconocíos como llingües estremaes, separaes y empezaron a desenvolver normes y ortografíes propies. Entós, "llatín vulgar" dexó de ser un parámetru útil pa identificar a les diverses llingües romances.  

Foi nesi momentu cuando'l llatín vulgar convirtióse nun nome coleutivu pa designar un grupu de dialeutos derivaos del llatín, con carauterístiques locales (non necesariamente comunes), que nun constituyíen una llingua, siquier nel sentíu clásicu del términu. Sicasí, podría ser descritu como daqué incipiente, indefinío, que pasu ente pasu foi cristalizando nes formes tempranes de cada llingua romance, teniendo tomao, como'l so más remotu ancestru, al llatín formal. El llatín vulgar foi, poro, un puntu entemediu na evolución, non una fonte.  

• Llatín
• Llingües romániques
• Lliteratura latina