Div

Div — Azərbaycan nağıllarının personajlarından biri. Avestadakı cinayətkar obrazından yaradılmışdır. Yarım heyvan, yarım insan nəhəng, azman əfsanəvi varlıqdır. Nağıllarda divin növləri də var: Ağ Div, Qara Div, Zili div və s.

Div obrazı atəşpərəstlərin müqəddəs kitabı olan Avestanın 'Vi Dayevo Datom' ve ya 'Vidivdad' , 'Vendidat' adlanan (tərcüməsi 'Divlərə qarşı qanun') fəslindəki cinayətkar təsvirindən yaranmışdır. Kitaba görə cinayətkarlar dinindən dönənlər və dini ayinlərə riayət etmədiklərinə görə ictimai-təhlükəli əməllərə əl alanlardır.

Nağıllardakı divlər nağıllarda insanları yeyir, böyük qulaqlı, böyük dişli, böyük ağızlı dəyişik növləri vardır. Böyük qulaqlı nəhənglər yer altında yaşayırlar. Bəzən alt dodağı yerdə, üst dodağı göydə bir zənci olaraq görünürlər. Əlində çox vaxt heyvan başlı bir çubuğu və ya toppuzu tapılar. Bu topuza çoxmar (çoqmar) deyilir. Yeraltında qaranlıqlar içində, dağlardakı böyük mağaralarda və sularda oturarlar. Nəhəng anaları bir sinələrini çiyinlərinə atarlar. İnsan və qoyun yeməyi sevərlər.^[1] Ruhları başqa bir yerdəki bir şüşədə və ya sandıqda blogçuya məxsusdur.

Araşdırılan nağıllarda divlerin yaşadıqları yerlər fərqli fərqli formalarda izah edilməkdədir:

1. Suda yaşarlar: Bu sular qaynaq suları, çaylar, göllər və dənizlər olaraq müxtəlif nağıllarda yer alır.
2. Meşələrdə yaşarlar: İnsan ayağı dəyməmiş, tez bölgələrdə, insanlardan uzaq evlərini, saraylarını qurarlar. Daha çox ovlanaraq dolanarlar.
3. Dağlarda yaşarlar: Dağlardakı mağara, nəhənglərin yaşadıqları yerlərdən biridir. Mağaralar kimi zaman nəhənglərin evlərinə, saraylarına gedən yolun ağızı sayılar. Kimi nağıllarda mağaralar çox genşitir.
4. Su, meşə və dağ bir yerdə: Kimi nağıllarda sayılan bu üç xüsusiyyətin bir yerdədir. Yəni su kənarındakı meşənin içindəki mağarada yaşayarlar.^[2]

Nağıllarda nəhəng anaları çox iri məməli olaraq təsvir edilirlər. Məmələrinin birini sol çiyininə, birini sağ çiyininə atarlar. Qəhrəman gizlicə gəlib nəhəng anasının arxasına atdığı məməsindən südünü əmir. Beləcə nəhəng anasının "oğlu" (və ya "qızı") olar, nəhəng anası da ona bir daha toxunmaz. Div anaları nağıllarda müsbət xarakterlər olaraq da iştirak edə bilərlər. Məsələn:

"Bir az istirahət etmək üçün mağaraya girincə küncdə bir div anası görmüş. Div anası sağ məməsini sol çiyininə, sol məməsini sağ çiyininə atmış, xəmir yoğururmuş."^[3]

Kişi nəhənglərin çoxu tək başlarına, mağaralarda, qızıl köşklərində ya da görkəmli saraylarında yaşayarlar.

Bu personaj atəşpərəstliyi dövlət dini elan etmiş Əhəmənilər İmperiyasının ağır cinayət törətmiş cinayətkarların qohumlarının əmlaklarının müsadirə etmə siyasətinə uyğunlaşdırılıb. Bundan başqa, qeyd olunan cinayət hüququ zəngin insanların övladlarına nəzarəti gücləndirilmiş.

Ümumiyyətlə pis xarakterli olaraq təsvir edilirlər. İnsanlara daim pisliklər edər, zərər verirlər. Qəhrəmanın bacarması lazım olan işlərin önündəki ən böyük maneə bu çox vaxt nəhənglərdir. Qəhrəman ümumiyyətlə nəhənglərin axmaqlığından və ya ağılsızlığından və ya zəifliklərindən faydalanaraq onları yener. Məsələn:

"Yuxarı çıxar, bir qapını açar. Bir də nə görsün; yarı belindən yuxarısı çılpaq, böyük bir nəhəng. Qız dərhal qaçar; "Atacan" deyə divin boynuna sarılır, əllərini öpər. Div qıza deyir ki: Qız əgər sən mənə ata demeseydin mən səni dərhal burada yerdim. İndi sən mənim övladım oldun."^[4]

• Şrek (animasiya, 2001)
• Sindibad
• Odisseya

• Azərbaycan nağılları