Вугоршчына ў Першай сусьветнай вайне

Артыкул сэрыі
гісторыя Вугоршчыны
Дагістарычнасьць
Сьпіс Вугоршчына да вугорцаў Рымская Панонія Вугорская заваёва
Сярэднявечча
Сьпіс Княства 895—1000 Высокае каралеўства 1000—1301 Позьняе каралеўства 1301—1526 Асманскія войны 1366—1526
Раньні Новы час
Сьпіс Габсбурскае каралеўства 1526—1867 Усходняе каралеўства 1526—1570 Асманская Вугоршчына 1541—1699 Трансыльванскае княства 1570—1711
Позьні Новы час
Сьпіс Паўстаньне Ракацы 1703—1711 Рэвалюцыя 1848 року 1848—1849 Аўстра-Вугоршчына 1867—1918 Землі Кароны 1867—1918 I сусьветная вайна 1914—1918 Міжваенны пэрыяд 1918—1941 Першая рэспубліка 1918—1920 Вугорская Савецкая Рэспубліка 1919 Каралеўства Вугоршчына 1920—1946 II сусьветная вайна 1941—1945
Сучаснасьць
Сьпіс Другая рэспубліка 1946—1949 Вугорская Народная Рэспубліка 1949—1989 Рэвалюцыя 1956 року 1956 Трэцяя рэспубліка з 1989
Вугорцы  · Сэкэі
п а р

Вуго́ршчына ў Пе́ршай сусьве́тнай вайне́ — частка Аўстра-Вугоршчыны, адной з 38 дзяржаваў з насельніцтвам больш за 1,5 млн чалавек, што прымала ўдзел у Першай сусьветнай вайне. Ваявала ў складзе Цэнтральных дзяржаў супраць Антанты.

У 1914 годзе Аўстра-Вугоршчына была адной з вялікіх дзяржаў Эўропы, з плошчай 676,443 кв. км, колькасьць насельніцтва складала 52 млн чалавек. Плошча Вугоршчыны ў складзе Аўстра-Вугоршчыны складала 325,400 кв. км., колькасьць насельніцтва — 21 млн чалавек.

28 чэрвеня 1914 году Гаўрыла Прынцып забіў эрцгерцага Франца Фэрдынанда. Напачатку прэм’ер-міністар граф Іштван Ціса меў сумнеў, пачынаць вайну, ці не. Пасьля абяцаньняў Нямеччыны нэўтралізаваць Каралеўства Румынію пастанова пачаць вайну была падтрыманая^[1].

Мматнацыянальная армія Аўстра-Вугоршчыны складалася з:

• «Агульнай» арміі і «агульнага» вайскова-марскога флёту. Мовай зносінаў была нямецкая.
• Ландвэру — вайсковаабавязаныя запасу 2-й чаргі і другачарговыя вайсковыя фармаваньні Аўстра-Вугоршчыны.
• Каралеўскіх вугорскіх войскаў, дзе асноўнай мовай была вугорская і харвацкая.

У краіне быў мабілізацыйны рэзэрв, які складаўся:

• Ландштурм аўстрыйцаў.
• «Népfelkelés» («народнае апалчэньне») вугорцаў.

Пасьля мабілізацыі вайсковыя сілы былі сгрупаваныя ў 6 армій, у якіх служылі 3,2 млн салдат. З 1914 па 1918 гады ў войску знаходзілася 9 млн чалавек, зь якіх 7,8 млн прымала ўдзел у баявых дзеях.

У параўнаньні зь іншымі краінамі Эўропы, армія Аўстра-Вугоршчыны ў тэхнічным пляне было слаба забясьпечана і мела малыя вайсковыя выдаткі. Пытаньні дастатковага забесьпячэньня боепрыпасамі не былі разьвязаныя нават напрыканцы вайны. Не хапала самалётаў, напярэдадні вайны ў краіне было толькі 42 вайсковых і 40 спартовых самалётаў.

Вайсковыя сілы Аўстра-Вугоршчыны шырока выкарыстоўваліся на расейскім і італьянскіх франтах, прымаючы ўдзел у наступных юітвах:

• 3-15 сьнежня 1914 году — у бітве Ліманава, падчас якой бала зьнішчаная 15-я Расейская дывізія ў Ліўна.
• Асада Перамышля, у час якой камандаваў генэрал Гэрман Кусманэк (Hermann Kusmanek). У выніку недахопу боепрыпасаў і харчоў Перамышль капітуляваў. Было ўзята ў палон 120,000 вайскоўцаў.
• На рацэ Ізонца адбылося 12 крывавых бітваўза панаваньне над Аўстрыйскім прымор’ем (Юлійская Крайна).

Частка войскаў Аўстра-Вугоршчыны ваявала на далёкіх тэатрах вайсковых дзеяньняз, па-за межамі сваёй краіны, у тым ліку на Галіпальскай кампаніі, на Сыайскам паўвостраве і ў Палестыне.

• Wiest, Andy; Tibor Balla (addendum: «Magyarország az első világháborúban» 2003.) (2001). The Illustrated History of World War I. London: Amber Books Ltd., reprint in Hungarian by M-érték Kiadó Kft. ISBN 963-9519-28-6.  (вуг.)
• М. Ю. Чуканова. К вопросу о целях войны в политике венгерского правительства (1914—1918) // Первая мировая война и проблемы политического переустройства в Центральной и Юго-Восточной Европе: Сб. ст. М.: ИСБ, 1991. С. 43—72.  (рас.)
• А.O. Пеганов. Национально-территориальные претензии Венгрии в Первой мировой войне // Первая мировая война в исторических судьбах Европы : сб. материалов Междунар. науч. конф., г. Вилейка, 18 окт. 2014 г. / редкол. : В. А. Богуш (пред.) [и др.]. — Минск : Изд. центр БГУ, 2014. — С. 359—366.  (рас.)
• И. Бертени-мл. Две войны венгров в 1914—1919 гг. // Народы Габсбургской монархии в 1914—1920 гг.: от национальных движений к созданию национальных государств. Т. I. Отв. pед. М. Волос, Г. Д. Шкундин. Москва : Kвадрига, 2012. С. 81—100.  (рас.)
• А.O. Пеганов. Пропаганда или тайная дипломатия? Идея заключения Венгрией сепаратного мира с Антантой в начале Первой мировой войны (осень 1914 — лето 1915 г.) // Петербургский исторический журнал.  (рас.)Исследования по проблемам российской и всеобщей истории. Вып. 2 (10). Санкт-Петербург: ИИ РАН. 2016. С. 32—51.
• Kолонтари А., Бебеши Д. К вопросу определения трианонских границ Венгрии // Кавказ-Карпаты-Балканы: геополитические, этноконфессиональные и локальные компоненты национального менталитета в XVIII—XX вв. Ставрополь: СКФУ, 2015. С. 124—133.  (рас.)
• Rothenburg, G. The Army of Francis Joseph. West Lafayette: Purdue University Press, 1976. p 218.  (анг.)

• Тэкст дамовы  (анг.)