Расейскі фашызм

Рашызм (ад анг. Russia, Russian, што вымаўляецца як Раша, — і італ. fascismo — фашызм, ад якога канчатак -ізм; рас. рашизм) або проста расейскі фашызм — палітычная ідэалёгія й сацыяльныя практыкі кіроўнага рэжыму Расеі ў першай чвэрці ХХІ ст., заснаваная на ідэях «асаблівай цывілізацыйнай місіі» расейцеў, «старшынства братняга народу», нецярпімасьці да культурных элемэнтаў іншых народаў; на таталітарызьме й імпэрыялізьме савецкага ўзору, выкарыстаньні расейскага праваслаўя ў якасьці маральнай дактрыны й на ґеапалітычных інструмэнтах уплыву, перш за ўсё — энэрґаносьбіты.^[3][4][5]

Расейскі палітоляґ Андрэй Піянткоўскі сьцьвярджае, што ідэалёгія расейскага фашызму шмат у чым падобная на нямецкі фашызм (нацызм), у той час як прамовы прэзыдэнта Ўладзімера Пуціна адлюстроўваюць падобныя ідэі з ідэямі Адольфа Гітлера.^[6] Падчас расейскага ўварваньня ва Ўкраіну Аляксей Данілаў заявіў, што атачэньне Пуціна казала, што псыхічны стан прэзыдэнта ненармальны — у яго «дзіравы дах».^[7] Раней амэрыканская выведка заяўляла, што іх галоўная задача — высьветліць праўду пра псыхічны стан расейскага лідэра, бо, на думку экспэртаў, паводзіны Пуціна становяцца ўсё больш нестабільнымі й ірацыянальнымі. CNN са спасылкай на двух неназваных высокапастаўленых чыноўнікаў у адміністрацыі ЗША заявіў, што прэзыдэнт Расеі Пуцін знаходзіцца ў стане надзвычайнага гневу ў сувязі з жорсткімі санкцыямі Захаду супраць расейскай эканомікі.^[8]

Таксама дзяржаўная ідэалёгія Расеі азначаецца як расейскі нэанацызм^[9].

Тэрмін «рашызм» штучна ўтвораны шляхам спалучэньня анґельскага слова Russіa (г.зн. Russіa, якое вымаўляецца: rasha) з міжнародным словам «fascіsm». Абыгрываецца сугучча словаў рашызм і расізм. Рашызм — своеасаблівая таталітарная, фашыстоўская ідэалёгія,^[10] сымбіёз асноўных прынцыпаў фашызму й сталінізму. Гэта аснова расейскай барбарскай ґеапалітыкі, накаванай на акупацыю й анэксію іншых дзяржаваў, часта адзначаную пячаткай «зьбіраньня расейскіх земляў» і заснаванай на мясцовым супрацоўніцтве й падтрымцы расейскай пятай калёны.

Тэрмін стаў шырока распаўсюджаным у навырмальных колах у 2008 годзе — падчас расейска-грузінскай вайны 2008 году.^{[11][12][13][14][15]} Другая хваля распаўсюджваньня гэтага тэрміна адбылася падчас анэксіі Аўтаномнай Рэспублікі Крым Расейскай Фэдэрацыяй, зьбіцьця Boeіng 777 пад Данецкам 17 ліпеня 2014 году і пачатку расейска-ўкраінскае вайны ў 2014 годзе.^[16][17][18]

Упершыню ўведзены Герцэнам у рамане «Мінуле й думі» (1868) у выглядзе «расеянізму» для абазначэньня экстрэмістычнай плыні ў Расеі. Адраджэньне тэрміна ё заслугаю прэзыдэнта Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыі Джахара Дудаева, які ўбачыў галоўную рысу расеянізму ў тэрытарыяльнай экспансыі Расеі на Каўказе, гэтую лінію ўспрыманьня працягнулі Шаміль Басаеў і Аслан Масхадаў, напрыклад.^[19]

Барыс Грушын бачыў у аснове расеянізму фэўдальнае рабства й рабства, яго праціўнікі называлі гэтую пазыцыю русафобскай. Аднак прадстаўнікі расейскага нацыяналізму ператварылі гэты тэрмін (як спалучэньне «расейскага імпэрыялізму» з «айчынным нацыяналізмам») у аснову сваёй ідэалёгіі. Так нацыяналіст Аляксандар Іваноў-Сухарэўскі агучыў праект пабудовы Сьвятой Русі — звышдзяржавы (клясавая імпэрыя) на чале з народам славяна-русаў, аб’яднаным крывёю, мовай і гісторыяй.

Сярод шматлікіх радыкальных нацыяналістычных рухаў 1990-х гадоў у Расеі, ультраправая фашыстоўская Народная нацыянальная партыя Расеі (НПП), заснаваная ў 1994 годзе Аляксандрам Івановым-Сухарэўскім, дырэктарам па адукацыі, і Аляксеем Шырапаевым, натхнёная фашызмам у італьянскім стылі, выдавала сябе за расейскае праваслаўе й казацкія рухі й распаўсюджвала ідэалёгію, якую яна называла «русізмам». Гэтая ідэалёгія была спалучэньнем папулізму, расавай і антысэміцкай містыкі, нацыянальнае экаляґічнасьці, праваслаўя й настальґіі па цару. Партыя налічвала ўсяго некалькі тысяч членаў, але гістарычна ўплывала на пазапарлямэнцкую сцэну ў Расеі празь вядомыя ґазэты «Я русскій», «Наследіе предков», «Эра Россыі». Неўзабаве партыя сутыкнулася з законам за распальваньне міжнацыянальнай варожасьці, «Я русскій» ў рэшце рэшт быў забаронены ў 1999 годзе, а Іваноў-Сухарэўскі быў асуджаны на некалькі месяцаў зьняволеньня, але пасьля вызваленьня заставаўся важнай фіґурай у колах, блізкіх да Зьвязу пісьменьнікаў Расеі й працягваў сваю дзейнасьць.

Аляксандар Дугін, які пазьней стаў сябрам Экспэртна-кансультацыйнай рады пры старшыні Дзярждумы Расеі, у сваёй кнізе «Асновы геапалітыкі: Геапалітычнае будучыню Расеі», якая аказала значны ўплыў на маскальскую ваенную, паліцэйскую й зьнешнепалітычную эліту, сьцьвярджаў, што Ўкраіна павінна быць анексаваная Маскальскай Фэдэрацыяй, таму што нібыта «Украіна як дзяржава не мае геапалітычнага значэньня, асаблівага культурнага імпарту альбо агульначалавечага значэньня, геаграфічнай унікальнасьці, этнічнай выключнасьці, яе пэўныя тэрытарыяльныя амбіцыі ўяўляюць велізарную небясьпеку для ўсёй Эўразыі й без рашэньня праблемы „ўкраінскага пытаньня“, казаць аб кантынэнтальнай палітыцы наогул бессэнсоўна. Нельга дазволіць Украіне заставацца незалежнай, калі яна ня будзе санітарнай мяжой, што таксама было б недапушчальна». Кніга аказала калясальны ўплыў на зьнешнюю палітыку Ўладзімера Пуціна, што ў канчатковым рахунку прывяло да расейска-ўкраінскай вайны^[20].

У аснове рашызму, які ўжо цалкам замацаваўся ў афіцыйнай ідэалёгіі, ляжаць адмаўленьне прававой дзяржавы й зацьвярджэньне закону сілы, непавага да сувэрэнітэту суседзяў і самасьцьвярджэньне праз самавольства й ґвалт.^[21] Увогуле, гэтыя рысы ўласьцівыя любой расейскай уладзе й дасталіся ад Залатой Арды.^[22] Адной з асноваў рашызму зьяўляецца ідэалёгія духоўнай тэорыі РПЦ аб «богоізбранності» расейцаш.^[23]

На думку расейскага гісторыка Аляксандра Скобава, рашызм — гэта эклектычная сумесь вялікадзяржаўнага шавінізму, настальґіі па савецкім мінулым і цемрашальства праваслаўя. Рашызм таксама характарызуецца паґардай да асобы, жаданьнем растварыць асобу ў «большасьці» і здушыць меншасьць. Рашызм характарызуецца нявер’ем у дэмакратычныя працэдуры, бо «усё гэта толькі інструмэнт тонкай маніпуляцыі» (сам рашызм аддае перавагу грубым маніпуляцыям). Рашызм зыходзіць з таго, што «народны дух» і «вышэйшы агульны інтарэс» праяўляюцца ня праз фармальныя выбарчыя мэханізмы, а ірацыянальным, містычным спосабам праз правадыра, які такім стаў таму, што здолеў усіх астатніх падчысьціць.

Палітоляґ Станіслаў Бялкоўскі сьцьвярджае, што рашызм маскуецца пад антыфашызм, але мае фашыстоўскі твар і сутнасьць.^[24] Палітоляґ Руслан Ключнік адзначае, што расейская эліта лічыць сябе ўпаўнаважанай будаваць уласную «сувэрэнную дэмакратыю» без спасылкі на заходнія стандарты, але з улікам расейскіх дзяржаваўтваральных традыцый. Адміністрацыйны рэсурс у Расеі — адзін са сродкаў захаваньня дэмакратычнага фасаду, які хавае мэханізм абсалютнай маніпуляцыі волевыяўленьнем грамадзянаў.

Рашызм — гэта квазыідэалёгія, якая ўяўляе сабой спрэчную сумесь імпэрыялізму, вялікадзяржаўнага шавінізму й рэліґійнага традыцыяналізму, заснаваная ў асноўным на настальґіі па савецкім мінулым. Ідэалёгія супрацьстаіць заходнім, лібэральна-дэмакратычным каштоўнасьцям і інстытутам, уключаючы свабодныя выбары й іншыя грамадзянскія правы й свабоды. Ідэалёгія рашызму грунтуецца на нянавісьці й зайздрасьці да заходніх дэмакратый — Эўропа, ЗША, Канада. У аснове гэтай ідэалёгіі — культ нацыянальнага правадыра, які вярнуў Расеі «веліч».^[25]

Ідэалёгія рашызму дзіўным чынам спалучае погляды на сьвет як на поле татальнай жорсткай барацьбы за выжываньне з прэтэнзыяй на высокую духоўнасьць, да якой, на думку рашыстаў, астатні сьвет ня можа падняцца.^[26] У той жа час гэтая ідэалёгія зьяўляецца квінтэсенцыяй хуліґанства й хамства. У той жа час некаторыя праявы заходняй культуры, такія як леґалізацыя прастытуцыі, правы сэксуальных меншасьцяў («ґейропа»), наркаманаў і інш., могуць быць выкарыстаны для апраўданьня «адсутнасьці духоўнасьці» ў іншых народаў альбо наадварот — як цывілізацыйная прыналежнасьць Расеі да супольнасьці цывілізаваных краінаў.^[27] Рашызм — гэта спалучэньне канцэпцыі «асаблівага шляху», пра якую так шмат казалі бальшавікі, з нацысцкай ідэяй перавагі, але ня расавай, а духоўнай — на выхадзе давала забойную сумесь, якая называлася «расейскі сьвет».^[28]

Прафэсар Алег Грынёў лічыць, што рашызм трэба выразна адрозьніваць ад пуцінізму, бо рашызм тычыцца ідэаляґічнага абґрунтаваньня авантурнай палітыкі цяперашняга расейскага дыктатара Пуціна. — расейскі імпэрыялізм, пры якім ідэаляґічныя супернікі (партыйныя ідэоляґі й шавіністы й антыкамуністы) аб’ядноўваліся дзеля эканамічнага й палітычнага шантажу дзяржаваў на тэрыторыі былой імпэрыі; Бальшавізм цяпер можна разглядаць толькі як форму рашызму. У сваю чаргу клерыкальную вэрсыю рашызму спрабуе рэалізаваць маскоўскі патрыярх Кірыл, пра што сьведчыць яго канцэпцыя «расейскага сьвету». У аснове рашызму ляжыць непрыманьне заходняй цывілізацыі, якая супрацьстаіць свайго роду расейскай (эўразыяцкай) цывілізацыі. Расейская інтэліґенцыя пагаджаецца з аўтакратам Пуціным, які імкнецца пакласьці канец царскаму й бальшавіцкаму ўкраінацыду. Цяпер рашызм гэта ідэйная аснова пуцінізму. Гісторыя пацьвердзіла, што рашызм прадугледжвае перш за ўсё зьнішчэньне ўкраінцаў як нацыянальнай супольнасьці.^[29]

Праз творы, абавязковыя да вывучэньня ў школах Беларусі (такія ж творы ёсьць абавязковымі да вывучэньня і ў Расеі), згодна з школьнай праграмай, перанятай яшчэ з савецкіх часоў расейскай акупацыйнай адміністрацыяй Беларусі — рэжымам Лукашэнкі — сьцьвярджаецца перавага расейцаў («Бородино» Лермантава і «Судьба человека» Шолахава зь іх разважаньнямі наконт таго, што толькі расейскі чалавек здольны на геройства і подзьвіг) і расейскай мовы (Тургенеў зь ягоным вершам у прозе «О великий и могучий русский язык») над іншымі народамі і мовамі, у тым ліку беларусамі і беларускай мовай^[30].

На думку прафэсара Аляксандра Кастэнкі,^[31] рашызм — гэта ідэалёгія, якая ґрунтуецца на ілюзіях і апраўдвае дапушчальнасьць хоць якога самавольства дзеля няправільна трактаваных інтарэсаў расейскага грамадзтва. У зьнешняй палітыцы рашызм праяўляецца, у прыватнасьці, у парушэньні прынцыпаў міжнароднага права, навязваньні сьвету сваёй вэрсіі гістарычнай праўды выключна на карысьць Расеі, злоўжываньні правам вета ў Радзе Бясьпекі ААН і г. д. Ва ўнутранай палітыцы рашызм — гэта парушэньне правоў чалавека на свабоду думкі, перасьлед удзельнікаў «дысыдэнцкага руху», выкарыстаньне СМІ для дэзінфармацыі свайго народа й гэтак далей". Аляксандар Кастэнка таксама лічыць рашызм праявай сацыяпатыі.

Рашызм выконвае функцыю замены рэліґіі, даючы адэпту адчуваньне прыналежнасьці да барацьбы паміж «дабром і злом», напаўняючы сэнсам сваё існаваньне, апраўдваючы цяжкасьці й ахвяры, якія ён прыносіць у рэальнасьць, пазбаўляючы яго ад комплексу непаўнавартасьці.^[32]

На думку Міколы Таменкі, «рашызм» — чалавеканенавісьніцкая ідэалёгія, якая істотна не адрозьніваецца па зьмесьце ад фашызму ці сталінізму. Расея, якая першапачаткова змагалася за інфармацыю й ідэалёгію, падтрымлівае ўсе мэтады ва ўсім сьвеце (у тым ліку й ваенныя) зьнішчэньня тых, хто не падтрымлівае ідэалёгію «расейскага сьвету» і забясьпечвае рэалізацыю гэтай ідэалёгіі хоць якімі сродкамі.^[33]

Прыхільнікаў рашыскай ідэалёгіі звычайна часам называюць «рашыстамі», альбо — «ватнікі».^[34][35]

Псыхалёгія рашыстаў — гэта псыхалёгія варожасьці, уяўленьне аб тым, што нават у Расеі ўсюды ёсьць замежнікі. Гэтай псыхалёгіяй валодаюць людзі, глыбока пакрыўджаныя ўяўнымі ці рэальнымі прыніжэньнямі, якім іх падвергнуў Захад. Але ў часы, калі «Расея моцная», у рашыстаў нібыта ёсьць магчымасьць адпомсьціць.^[34][36]

Адметная рыса рашысцкай сьвядомасьці — надзея на сілу. Важнай рысай рашыстаў зьяўляецца мёртвае й палемічнае разуменьне гісторыі Расеі, ператварэньне яе ў набор культавых датаў, якім пакланяюцца й якім вераць рашысты.^[34]

Павярхоўнае, падазронае («навокал ворагі, нас усе хочуць зьесьці») і ўвогуле даволі злоснае стаўленьне да гэтага карумпаванага сьвету, погляд на яго як на патэнцыйную здабычу, рашысты спалучаюць зь дзіцячым наіўным вобразам, што «мы ніхто не кахаць. Яны хочуць быць каханымі — як Вялікі Брат. Рашысты распаўсюджваюць патрыярхальныя прынцыпы на адносіны паміж народамі. Яны перакананыя, што каханьне можна завесьці, што „церпіць-улюбіцца“, што б’е — значыць, любіць», таму што «для іх жа дабра».^[37]

Адзін з самых вядомых расейскіх актораў-рашыстаў Іван Ахлабысьцін лічыць, што «рашызм — гэта выбар мудрага», і даказвае сваю вернасьць сваім перакананьням татуяваньнем на руцэ, якую ён называе «брэндам рашыстаў».^[38] Ахлабысьцін кажа пра рашызм так:

	Рашызм — гэта добра. Ён кансалідуецца на міжнародным узроўні, паступова. Рашызм — гэта здольнасьць лічыць сябе ўцягнутым у штосьці глыбока правільнае, духоўнае, што вынікае з усьведамленьня таго, што цяпер Расея — апошні бастыён, які стрымлівае чорную хвалю безаблічнага індывідуалізму, цынічнага спажываньня, зьвярынай пажадлівасьці й абыякавай жорсткасьці. Рашызм — гэта жывое, трапяткое сэрца, поўнае веры ў магчымасьць зрабіць усіх на зямлі шчасьлівымі. Рашызм — ідэалёгія героя. Рашызм — гэта паэзія закаханага. Рашызм — гэта міласэрнасьць сьвятога. Рашызм — гэта выбар мудрых. Я б ганарыўся, калі б мяне палічылі рашыстам. Я паспрабаваў бы адказаць на гэта высокае імя. Няхай жыве рашызм!

• Песьня «Гэта, дзетка — Рашызм», Барыс Севасьцьянаў.^[39][40][41]
• «Гімн антырашыстаў», Вадзім Дубоўскі.^[42]
• «Рашызм ня пройдзе!» музыка зь фільма «Бураціна».^[43]
• «З чаго пачынаецца рэптылія?».^[44]

• Беларусафобія
• Русіфікацыя Беларусі
• Бучанская разьня
• Асновы геапалітыкі
• Што Расея павінна зрабіць з Украінай
• Генацыд украінцаў

• Зянон Пазьняк, Мадыфікацыя фашызму, Зянон Пазьняк: старшыня Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ, 13 красавіка 2014 г.
• Зянон Пазьняк, Галоўная зброя рускага фашызму — што гэта такое?, Зянон Пазьняк: старшыня Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ, 1 жніўня 2014 г.
• Росія має всі ознаки фашизму: це не про Путіна, а про все хворе суспільство, — Чалий, Еспресо, 1 красавіка 2022 г.
• Daniel Erk, Timothy Snyder: «Moskau ist zum Zentrum des Faschismus der Welt geworden», Handelsblatt, 18 красавіка 2022 г.
• Тымаці Снайдэр, We Should Say It. Russia Is Fascist, The New York Times, 19 траўня 2022 г.
• Тымаці Снайдэр, «Калі Ўкраіна не пераможа, нас чакаюць дзесяцігодзьдзі цемры». Тымаці Снайдэр пра Расею як фашысцкую дзяржаву, Радыё Свабода, 20 траўня 2022 г.
• «Мы маем справу з рускім фашызмам, а Беларусь акупаваная». Вялікая гутарка з Алексіевіч, Наша Ніва, 28 сьнежня 2022 г.