Ζαγορά Πηλίου

Συντεταγμένες: 39°26′34″N 23°6′6″E / 39.44278°N 23.10167°E / 39.44278; 23.10167

Ζαγορά Μαγνησίας
is located in Greece
 
               Map
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
Αποκεντρωμένη ΔιοίκησηΘεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας
ΠεριφέρειαΘεσσαλίας
Περιφερειακή ΕνότηταΜαγνησίας
ΔήμοςΖαγοράς-Μουρεσίου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΘεσσαλία
ΝομόςΜαγνησίας
Υψόμετρο458 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος1.981
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας37001
Τηλ. κωδικός2426
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Ζαγορά είναι χωριό του Πηλίου και έδρα του δήμου Ζαγοράς-Μουρεσίου στον νομό Μαγνησίας. Απέχει 47 χιλιόμετρα από τον Βόλο και 253 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη. Αποτελείται από τις συνοικίες του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Παρασκευής ή Περαχώρας και της Σωτήρας[1] και σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει 1.981 κατοίκους.[2]

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Απαρχές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Απόλυτα εξακριβωμένες ιστορικές πληροφορίες για τον χρόνο ίδρυσης της Ζαγοράς δεν υπάρχουν[3], ενώ εικάζεται πως η δημιουργία της ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης των κατοίκων των παραθαλάσσιων περιοχών για προστασία από πειρατικές επιδρομές.[4]

Μισή ώρα περίπου ΝΑ του σημερινού χωριού προς την θάλασσα, υψώνεται ένας λόφος γνωστός με το όνομα "Παληόκαστρο", στην επίπεδη κορυφή του οποίου σώζονται ερείπια οχυρώσεων, κατά πάσα πιθανότητα βενετικών. Γύρω επίσης από τον λόφο παρατηρούνται ερείπια βυζαντινών και αρχαιότερων κτισμάτων, κατά καιρούς δε, στις κοντινές στα σημεία αυτά εκτάσεις, έχουν βρεθεί αρχαίοι τάφοι, πήλινα αγγεία, ξίφη και νομίσματα με παραστάσεις της Αργώς. Τα ευρήματα αυτά δείχνουν πως στην περιοχή ήταν χτισμένη κάποια προχριστιανική πόλη που σύμφωνα με τον ιστορικό Νικόλαο Γεωργιάδη, είναι οι αρχαίες Μύραι που αναφέρει ο Σκύλαξ.[5]

Ο πρώτος πυρήνας του χωριού εικάζεται πως βρισκόταν στη θέση «Άγιος Αθανάσιος»[4], ενώ αργότερα μετατοπίστηκε στο μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, όπου βρίσκεται σήμερα η ομώνυμη συνοικία.[6] Το έτος ίδρυσης της συγκεκριμένη μονής παραμένει άγνωστο, ωστόσο υποστηρίζεται πως ήταν κτίσμα του 15ου αιώνα, χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο να κτίστηκε πάνω στα θεμέλια παλαιότερου ναού. Η μονή καταστράφηκε το 1887 από τυχαία πυρκαγιά με αποτέλεσμα να χαθούν πολύτιμα κειμήλια (εικόνες, έγγραφα κλπ).[7] Γύρω από το μοναστήρι αυτό έγινε η πρώτη οίκηση των κατοίκων της παλιάς Ζαγοράς, η οποία όπως φαίνεται για διάκριση ονομάστηκε Σωτήρα-Ζαγορά, και σταδιακά, ιδίως κατά τους μετέπειτα χρόνους της ανάπτυξης και της ακμής της, δημιουργήθηκαν οι υπόλοιπες συνοικίες: του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Κυριακής και της Αγίας Παρασκευής (Περαχώρας).

Το όνομα Σωτήρα-Ζαγορά επικρατούσε μέχρι το δεύτερο ήμισυ του 17ου αιώνα[8] ως επίσημο όνομα του οικισμού, αναφερόμενο σε διάφορα πατριαρχικά σιγίλλια και άλλα επίσημα έγγραφα, σώζονται δε και σφραγίδες με αυτή τη διπλή ονομασία.

Νέα Ζαγορά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναφέρεται πως στις αρχές του 17ου αιώνα, η οικονομία της στηριζόταν κυρίως στη γεωργία και δευτερευόντως στην κτηνοτροφία. Διοικητικά, εκείνη την εποχή η Ζαγορά αποτελούσε χάσι, ελεγχόμενο κυρίως από αγάδες της Λάρισας. Ακόμη, η πλειοψηφία των κατοίκων εργάζονταν ως κολίγοι σε κτήματα μοναστηρίων, τα οποία αργότερα πέρασαν στον έλεγχο - οικονομικά ισχυρών - ντόπιων. Οι αντίξοες συνθήκες διαβίωσης οδήγησαν κατά τα μέσα του ίδιου αιώνα αρκετούς Ζαγοριανούς στη μετανάστευση.[9]

Το 1669, επί σουλτάνου Μεχμέτ Δ΄ δόθηκαν διάφορα προνόμια στην ευρύτερη περιοχή, βασικότερο των οποίων ήταν να μην κατοικούν μονίμως Τούρκοι. Τα επόμενα χρόνια η γεωργία και το εμπόριο άκμασαν, ενώ ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισαν οι τοπικές βιοτεχνίες των μάλλινων υφασμάτων[10] και του μεταξιού[10][11] μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα.[12]

Για την ευχερέστερη διεξαγωγή αυτού του εξαγωγικού και εισαγωγικού εμπορίου δημιουργήθηκε αξιόλογος στόλος από ιστιοφόρα, ο οποίος με αφετηρία το γειτονικό Χορευτό[13], διέσχιζε τις θάλασσες του Αιγαίου, της Μαύρης Θάλασσας και της ευρύτερης Μεσογείου μεταφέροντας τα τοπικά προϊόντα στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και τα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης.

Πλούσιοι Ζαγοριανοί έμποροι ήταν εγκατεστημένοι σε πολλές πόλεις του εξωτερικού και αυτοί που παρέμεναν στον τόπο τους διατηρούσαν υποκαταστήματα και αντιπρόσωπους σε σημαντικά εμπορικά κέντρα της εποχής (σε Μολδοβλαχία, Ρωσία κλπ).[14] Η οικονομική ευρωστία και η συνεχής επικοινωνία με το εξωτερικό δημιούργησαν το έδαφος για την πνευματική ανάπτυξη και ακμή της Ζαγοράς.

Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής.

Επί τουρκοκρατίας στην Ζαγορά υπήρχαν δύο σχολεία. Το πρώτο, άγνωστο πότε ιδρύθηκε, λειτουργούσε σε κελιά του μοναστηριού του Σωτήρος και λέγονταν απλά Σχολείο, ενώ η προσφερόμενη σε αυτό εκπαίδευση, αναφέρεται ως υποτυπώδης.[15] Το δεύτερο, που ονομάσθηκε Ελληνομουσείο, ιδρύθηκε γύρω στα 1702[16] στο μοναστήρι του Αγίου Προδρόμου. Στην σχολή αυτή, η οποία έγινε γνωστή για τους διαπρεπείς δασκάλους της και για τους διαπρέποντας μαθητές της, διδάσκονταν εκτός από την ελληνική γλώσσα, μαθηματικά, φυσική, αστρονομία, γεωγραφία, φιλοσοφία, ιστορία και ξένες γλώσσες. Ο Πατριάρχης Καλλίνικος Δ΄, που επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του στα 1762, με την συνδρομή του Ιωάννου Πρίγκου, Ζαγοριανού έμπορου εγκατεστημένου στην Ολλανδία, καθώς και άλλων εύπορων ντόπιων, ανοικοδόμησε το Σχολείο το οποίο από την περίοδο αυτή κι έπειτα λειτουργεί και ως οικοτροφείο, έχοντας την δυνατότητα να στεγάσει και να συντηρήσει αρκετούς μαθητές από τα γύρω χωριά κι άλλες πιο απομακρυσμένες περιοχές. Με τις φροντίδες επίσης του πατριάρχη Καλλινίκου και των δωρεών του Ιωάννη Πρίγκου, η σχολή εμπλουτίστηκε με πολλά σπάνια και αξιόλογα βιβλία, απαραίτητα για την λειτουργία της. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις της Βιβλιοθήκης της Ζαγοράς στην οποία συνεισέφεραν βιβλία και χρήματα πολλοί άλλοι επώνυμοι Ζαγοριανοί. Στους μαθητές του Ελληνομουσείου συγκαταλέγονται ο Άνθιμος Γαζής[17], ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Ρήγας Φεραίος[17], ο Φίλιππος Ιωάννου κ.ά.

Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου, η κοινοτική διοίκηση της Ζαγοράς (που βρισκόταν στα χέρια των ισχυρών τοπικών οικογενειών) χαρακτηριζόταν ως η πιο αποτελεσματική μεταξύ των χωριών του Πηλίου, απολαμβάνοντας καθολική αποδοχή.[18]

Τον 19ο αιώνα, η Ζαγορά είχε δώσει την ονομασία της σε ολόκληρη την περιοχή του ανατολικού Πηλίου, οι οικισμοί της οποίας αναφέρονταν ως «χωριά της Ζαγοράς».[12][19] Κατά την προετοιμασία της Επανάστασης του 1821, αρκετοί Ζαγοριανοί μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία[20] τόσο στη γενέτειρά τους, όσο και στη Μολδοβλαχία.[21] Σημαντικά ντόπια μέλη της οργάνωσης ήταν ο Φίλιππος Ιωάννου, ο Αντώνης Στέφος και ο Αδάμ Χατζηπάντος[20]. Στις 5 Μαΐου του 1821, οι Ζαγοριανοί υπό την αρχηγία του οπλαρχηγού Κυριάκου Μπασδέκη συγκεντρώθηκαν στη θέση στου Μπασδέκη το καλύβι και κινήθηκαν μαζί με τους πολεμιστές των άλλων χωριών νοτιότερα, πρωτοστατώντας στην πολιορκία του φρουρίου του Βόλου, στην οποία πληγώθηκε βαρύτατα ο Κυριάκος Μπασδέκης.

Στο α΄ μισό της δεκαετίας του 1850 (κατά το 1853 ή το 1855) ξεκίνησε τη λειτουργία του το Κασσαβέτειο Παρθεναγωγείο, το οποίο ήταν το πρώτο χρονικά παρθεναγωγείο που ιδρύθηκε στην οθωμανική Θεσσαλία.[22] Αργότερα, στην επανάσταση του Πηλίου κατά τον Ιανουάριο του 1878 (μέρος των ευρύτερων ελληνικών επαναστάσεων στην οθωμανική επικράτεια), η Ζαγορά υπήρξε η έδρα της επαναστατικής κυβερνήσεως των εξεγερμένων περιοχών της οποίας πρόεδρος εξελέγη ο Ιερώνυμος Κασσαβέτης.[23][24] Και η επανάσταση μεν εκείνη κατεστάλη, με πρωτοβουλία της Αγγλίας, είχε όμως ως αποτέλεσμα την παραχώρηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα με την Συνθήκη του Βερολίνου του 1878.

Σύγχρονη εποχή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1938 πραγματοποιήθηκε η οδική σύνδεση της Ζαγοράς με την πρωτεύουσα του νομού Μαγνησίας, Βόλο.[25] Την περίοδο της Κατοχής, τον Ιανουάριο του 1943, με αφορμή τον θάνατο ενός Ιταλού λοχία σε συμπλοκή με αντάρτες κοντά στον οικισμό, ο Ιταλός διοικητής Βόλου, Λουίτζι Γιάλα, προχώρησε στον βομβαρδισμό της Ζαγοράς από το Χορευτό. Ακολούθως οι ιταλικές δυνάμεις πραγματοποίησαν επιδρομή στην κωμόπολη, την οποία λεηλάτησαν, προχωρώντας ακόμη σε μαζικές συλλήψεις και σποραδικούς φόνους. Αργότερα ορισμένοι από τους αιχμαλώτους (κατά μια πηγή 17) εκτελέστηκαν, ενώ στα μέσα Φεβρουαρίου του ίδιου έτους οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν να εκκενώσουν τη Ζαγορά, στην οποία επέστρεψαν μετά από περίπου ένα μήνα.[26][27]

Ακολούθησε νέος βομβαρδισμός τον Σεπτέμβριο του 1943 από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο μερικών ατόμων και τον τραυματισμό αρκετών, ενώ τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, καθώς και τον Μάρτιο του 1944 πραγματοποιήθηκαν επιδρομές που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή δεκάδων σπιτιών και τον θάνατο - σύμφωνα με τους υπολογισμούς του μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ - συνολικά άλλων εννιά κατοίκων.[28] Το 1952 πραγματοποιήθηκε η τηλεφωνική σύνδεση της Ζαγοράς με την πόλη του Βόλου.[29]

Σήμερα η Ζαγορά είναι σημαντικό οικονομικό κέντρο της περιοχής κυρίως μέσα από τον τουρισμό και την καλλιέργεια του περίφημου ζαγοριανού μήλου,[30] το οποίο έχει ενταχθεί στο ευρωπαϊκό σύστημα πιστοποίησης Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ).

Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς[31] αποτελεί έναν από τους πρώτους συνεταιρισμούς που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα (έτος ίδρυσης 1916). Αρχικά ονομαζόταν «Συνεταιρισμός Πωλήσεων Γεωργικών Προϊόντων Ζαγοράς», με κύρια προϊόντα τις πατάτες και τα φουντούκια. Από τη δεκαετία του 1960 εξαπλώνεται στην περιοχή η καλλιέργεια των μήλων "Στάρκιν Ντελίσιους[32]" που ήταν ιδανική για τις κλιματικές και εδαφικές συνθήκες της περιοχής. Αργότερα φυτεύτηκαν και άλλες ποικιλίες μήλων καθώς και άλλα φρούτα όπως αχλάδια, κάστανα, ακτινίδια κλπ. Στη δεκαετία του ’80 ο Συνεταιρισμός σημειώνει μεγάλη άνθιση καταφέρνοντας να συγκεντρώσει το 98% των παραγωγών της περιοχής. Το 1985 πήρε τη σημερινή επωνυμία καθώς και το διακριτικό τίτλο "Ζαγορίν". Έχει ετήσια παραγωγή περίπου 10.000 έως 15.000 τόνους μήλων ετησίως.[33]

Αξιοθέατα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η νεοκλασική κρήνη των Νηϊάδων Νυμφών (1865), Πλατεία Αγίου Γεωργίου
  • Η Κρήνη των Νηϊάδων Νυμφών που βρίσκεται στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου Ζαγοράς Πηλίου, κατασκευάστηκε από μέλος της ιστορικής οικογένειας των Κασσαβέτηδων, και συγκεκριμένα με δαπάνη της Ευφροσύνης χήρας του Δημητρίου Κασσαβέτη το 1865. Στο κέντρο του τυμπάνου του αετώματος υπάρχει ανάγλυφο στεφάνι από κλώνο δάφνης. Το νερό χύνεται στον υπερυψωμένο καμπυλόσχημο λάκκο από σύμπλεγμα μαρμάρινων δελφινιών και τρίαινες και από εκεί διοχετεύεται στη μεγάλη δεξαμενή που βρίσκεται ακριβώς κάτω. Πάνω από το σύμπλεγμα των δελφινιών υπάρχει αρχαΐζουσα επιγραφή του κτήτορα την οποία συνέθεσε ο λόγιος της εποχής εκείνης Φίλιππος Ιωάννου σε μορφή ελεγειακών δίστοιχων". Η κρήνη είναι χαρακτηρισμένη σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50, ως έργο τέχνης και ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία.[34]
  • Η Εκκλησία της Αγίας Κυριακής, κατασκευάστηκε το 1740, από τον αρχιτέκτονα Δήμο Ζαπανιώτη.[35]

Σημαντικοί Ζαγοριανοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Προτομή του Γιάννη Κορδάτου στην πλατεία Αγίου Γεωργίου.

Η Ζαγορά υπήρξε, τόσο κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας όσο και αργότερα, πατρίδα επιφανών προσωπικοτήτων που διακρίθηκαν στους τομείς των γραμμάτων, των επιστημών, του εμπορίου και της ευεργεσίας.

Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ιεράρχες όπως ο Οικουμενικός Πατριάρχης Καλλίνικος Δ΄[36], ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Προκόπιος Α΄[37] (1787-1788) και ο μητροπολίτης και αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης Ιερόθεος Αριστάρχου, ευεργέτες όπως ο μεγαλέμπορος στο Άμστερνταμ Ιωάννης Πρίγκος[38], ο Κωνσταντίνος Μαυρίκιος ή Ξυπόλητος[39], ο ιδρυτής του Κρητσκείου Σχολείου Ζαγοράς Μωϋσής Κρήτσης[40], ο αντιναύαρχος του ρωσικού στόλου και κληροδότης σημαντικού ποσού στην ελληνική κυβέρνηση για υποτροφίες μαθητών Νικόλαος Κρήτσκης[40], ο επιχειρηματίας και σημαντικός ευεργέτης της ευρύτερης περιοχής του Πηλίου Δημήτριος Πολυμέρης, τα αδέλφια Βόλτου (Αλέξανδρος και Ηρακλής) που δραστηριοποιούνταν επιχειρηματικά στην Αίγυπτο, οι αδελφοί Ευστάθιος και Γεώργιος Λαπάτη[41] ή Λαπίθη[42] που διετέλεσαν αξιωματούχοι στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ο επιχειρηματίας στη Μικρά Ασία και ευεργέτης Κίμων Πανταζόπουλος κ.ά.

Ο Θεόδωρος Αφεντούλης

Επίσης, Ζαγοριανοί ήταν ο ιδρυτής του Κασσαβετείου Παρθεναγωγείου (του πρώτου χρονικά αντίστοιχου εκπαιδευτικού ιδρύματος στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία) Ιωάννης Δ. Κασσαβέτης, η οικογένεια των οπλαρχηγών Μπασδέκη, οι πανεπιστημιακοί Φίλιππος Ιωάννου (μεταξύ άλλων καθηγητής φιλοσοφίας και λογοτέχνης), Νικόλαος Κωστής[43] (διετέλεσε ακόμη ιδιαίτερος γιατρός του βασιλικού ζεύγους του Όθωνα και της Αμαλίας) και Θεόδωρος Αφεντούλης[40] (καθηγητής φαρμακολογίας και διευθυντής του Τζάνειου Νοσοκομείου), ο ιδρυτής της Παντείου Σχολής Αλέξανδρος Πάντος, ο επιχειρηματίας και πολιτικός Κωνσταντίνος Γκλαβάνης, ο διακεκριμένος γιατρός Αντώνιος Κωμανός[44], καθώς και άλλα πρόσωπα των γραμμάτων, των τεχνών και του επιχειρηματικού χώρου όπως ο λόγιος Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής[42][45], ο φωτογράφος Στέφανος Στουρνάρας[46], ο μαρξιστής ιστορικός και συγγραφέας Γιάννης Κορδάτος, ο ζωγράφος με σημαντική δράση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες Ευστάθιος Αλτίνης[47], ο λογοτέχνης Πέτρος Μάγνης[48], οι μουσικοί Νίκος Γούναρης[49] (εκπρόσωπος του ελαφρού τραγουδιού) και Θόδωρος Δερβενιώτης (συνθέτης του λαϊκού), οι επιχειρηματίες Νικόλαος και Τιμολέων Αντωνίου[50] κ.ά. Ακόμη στη Ζαγορά γεννήθηκαν ο νεομάρτυρας του 17ου αιώνα Τριαντάφυλλος,[51] και ο όσιος Δανιήλ ο εκ Ζαγοράς που άκμασε κατά τον 19ο αιώνα. Στη Ζαγορά γεννήθηκε και η Μαρία Καλαβρού[52], ένα από τα πρώτα θύματα της Δικτατορίας της 21ης Απριλίου κατά την ημέρα εκδήλωσης του Πραξικοπήματος.

Απογραφές πληθυσμού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Απογραφή 1889 1896 1907 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Πληθυσμός 3261 3152 3246 2850 2902 3165 3120 3039 2759 2675 2410 2348 2074
Πηγές [53] [54] [55] [56] [40] [40] [40] [40] [40] [40] [40] [57] [2]


Εικόνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Το καμπαναριό του ναού της Αγίας Κυριακής.
    Το καμπαναριό του ναού της Αγίας Κυριακής.
  • Άποψη του ναού του Αγίου Γεωργίου.
    Άποψη του ναού του Αγίου Γεωργίου.
  • Το αρχοντικό Δρακοπούλου (1906).
    Το αρχοντικό Δρακοπούλου (1906).

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ζαμπιόγλου, Βαλεντίνα (6 Φεβρουαρίου 2018). «Ζαγορά: Το ιστορικό χωριό του Πηλίου». Maxmag. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2018. CS1 maint: Unfit url (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού Αρχειοθετήθηκε 2020-05-20 στο Wayback Machine.», σελ. 10619 (pdf σελ. 145), και σε μορφή Excel «Πίνακας αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ Πληθυσμού-Απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2015-11-13 στο Wayback Machine.» στην ιστοσελίδα της ΕΛΣΤΑΤ Αρχειοθετήθηκε 2018-07-06 στο Wayback Machine., Αρχειοθετήθηκε 24/11/2017], Ανακτήθηκε 09/01/2018
  3. ↑ Σύγχρονος Εγκυκλοπαιδεία Ελευθερουδάκη, έκδοσις πέμπτη, εκσυγχρονισμένη δια συμπληρώματος κατά τόμον, Εγκυκλοπαιδικαί Εκδόσεις Ν. Νίκας και ΣΙΑ Ε.Ε., Αθήναι, τόμος 11ος, σελ. 152.
  4. ↑ 4,0 4,1 Αποστόλου Γ. Κωνσταντινίδου (Πήλιου Ζάγρα), Τα εν Πηλίω όρει παλαιά και σύγχρονα χριστιανικά μνημεία. Ζαγορά, Τυπογραφείον του Εμπορίου, Αλεξάνδρεια Η.Α.Δ., Σεπτέμβριος 1960, σελ. 10.
  5. ↑ Λεωνιδοπούλου-Στυλιανού, Ρέας (Ιούνιος–Ιούλιος 1975). «Το Ελληνομουσείο στη Ζαγορά του Πηλίου». Τεχνικά Χρονικά (6-7): 340. 
  6. ↑ Κωνσταντινίδου, 1960, σελ. 11.
  7. ↑ Κωνσταντινίδου, 1960, σελ. 19-22.
  8. ↑ Λεωνιδοπούλου-Στυλιανού, 1975, σελ. 341.
  9. ↑ Αθανασίου Δημ. Χρυσοβέργη, Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος ο Γ΄ ο εκ Ζαγοράς (1757), Έκδοσις Κληροδοτήματος Δ. Πολυμέρη, Ζαγορά 1995, σελ. 32.
  10. ↑ 10,0 10,1 Σπύρου Δ. Δημητράκου, Γεωγραφία. Άτλας Παγκόσμιος. Ελλάς, Εκδόσεις Δέλτα, Αθήναι 1970, τόμος Β΄, σελ. 444.
  11. ↑ Κυριάκος Σιμόπουλος (1981). Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα. Β'. Αθήνα: Στάχυ. σελίδες 486, 705. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Βασ. Βλ. Σφυρόερα, Επισκόπηση οικονομική και δημογραφική του τουρκοκρατούμενου ελληνικού χώρου (1669-1821), Αθήνα 1979, σελ. 35.
  13. ↑ Κώστας Λιάπης (1985). Ώρες του Πηλίου. Αθήνα: Πύλη. σελίδες 184–187. 
  14. ↑ Ι. Κ. Κορδάτου (1924). Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Αθήναι: Ι. Γ. Βασιλείου. σελ. 25. 
  15. ↑ Γιάννης Κίζης, Πηλιορείτικη οικοδομία, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1994, σελ. 51.
  16. ↑ Δ. Κ. Τσοποτού (1912). Γη και γεωργοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατίαν. Βόλος: Τυπογραφείο της εφημερίδος η Θεσσαλία. σελ. 164. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Διονύσιος Κόκκινος (1974). Η Ελληνική Επανάστασις. Α΄ (6η έκδοση). Αθήναι: εκδόσεις Μέλισσα. σελ. 305. 
  18. ↑ Πετμεζάς, Σωκράτης Δ. (1991). «Διαχείριση των κοινοτικών οικονομικών και κοινωνική κυριαρχία. Η στρατηγική των προυχόντων. Ζαγορά 1784-1822». Μνήμων (Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού) 13: 82. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/7950/7733. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2018. 
  19. ↑ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήναι 1977, τόμος ΙΓ΄, σελ. 399.
  20. ↑ 20,0 20,1 Κορδάτου, Γιάννη Κ. (1957). Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας. Β΄. Αθήνα: Εκδόσεις 20ός Αιώνας. σελ. 249. 
  21. ↑ Οικονόμου, Κωνσταντίνος (25 Μαρτίου 2013). «Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία, οι Θεσσαλοί αγωνιστές και ο Γ. Ολύμπιος». eleftheria.gr. Ελευθερία Λάρισας. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2018. 
  22. ↑ Διαμαντάκου, Νίκου (20 Μαρτίου 2017). «Κασσαβέτειο Παρθεναγωγείο Ζαγοράς: Βρέθηκε η κτιτορική επιγραφή». e-thessalia.gr. e-Thessalia. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2018. 
  23. ↑ «Οικογένεια Κασσαβετη | Μουσείο Γ. Δροσίνη». www.drossinismuseum.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2018. 
  24. ↑ Μαρία Σπανού, Ιστορικά ημιτόνια. Η επανάσταση στη Θεσσαλία το 1878 με το βλέμμα των προξένων, Μεταίχμιο, Αθήνα 2021, σελ. 70.
  25. ↑ Γκαγκάκης, Μ. (2010). «Τα τελευταία εμπορικά καΐκια του Ανατολικού Πηλίου». Στο: Γκαγκάκης, Μ. (επιμ.). Αρμενίζοντας με τα ζαγοριανά καράβια. Βόλος: Εκδόσεις Καρεκλίδη. σελ. 46. 
  26. ↑ Δημητριάδος Ιωακείμ, Η Ιερά Μητρόπολις Δημητριάδος μεταξύ κατακτητών και ανταρτών, Τύποις Χ. Συνοδινού, Αθήναι 1950, σελ. 72-73.
  27. ↑ Ιάσονας Χανδρινός, επιμ. (2018). Memories of Occupation in Greece (PDF). Ιεραρχικός Θησαυρός. σελ. 146. 
  28. ↑ Δημητριάδος Ιωακείμ, 1950, σελ. 119.
  29. ↑ Κ. Δ. Μαυρουδάκης (2010). Διερεύνηση των Προοπτικών για μια Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη του Δήμου Ζαγοράς, Ανατολικού Πηλίου (Διπλωματική εργασία) (PDF). Σχολή Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών, Τομέας Γεωργαφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού. Αθήνα: ΕΜΠ. σελ. 243. [νεκρός σύνδεσμος]
  30. ↑ «100 χρόνια μήλα Ζαγορίν - Οδοιπορικό στις μηλιές και τον ιστορικό συνεταιρισμό της Ζαγοράς Πηλίου». newpost.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2018. 
  31. ↑ «ΖΑΓΟΡΙΝ - Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς Πηλιου». ΖΑΓΟΡΙΝ. https://zagorin.gr/synetairismos/. Ανακτήθηκε στις 2018-02-16. 
  32. ↑ «Portal Επιμελητηρίου Μαγνησίας - Κεντρική Σελίδα». www.cci-magnesia.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2018. 
  33. ↑ «Ιστοσελίδα Α.Σ. Ζαγοράς Πηλίου, Ιστορικό.». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2015. 
  34. ↑ «Υπουργική Απόφαση ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/29/283/17-1-1986 -». ΦΕΚ 66/Β/21-2-1986. 
  35. ↑ «Πήλιο και Ζαγορά – Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς». Ανακτήθηκε στις 28 Ιουλίου 2021. 
  36. ↑ Πολίτη, Λ.; Κατραμάδου, Μ. Δ. (1967). «Κατάλογος χειρογράφων Σκήτης Αγίου Παντελεήμονος». Ελληνικά (Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών) 20 (2): 378. http://media.ems.gr/ekdoseis/ellinika/Ellinika_20_2/ekd_peel_20_2_Politis_Katramadou.pdf. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2018. 
  37. ↑ Χρυσόστομος Παπαδόπουλος (1900). Η εκκλησία Ιεροσολύμων κατά τους τέσσαρας τελευταίους αιώνας. 1517-1900. Εταιρεία ο "Ελληνισμός". Αθήνησιν: Τυπογραφείο Π. Δ. Σακελλαρίου. σελ. 99. 
  38. ↑ Μπεκατώρος, Στέφανος (Ιανουάριος–Απρίλιος 2011). «Ιωάννης Πρίγκος, εραστής των βιβλίων». Νέος Ερμής ο Λόγιος (Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Πολιτισμού) (1): 105. 
  39. ↑ Μπεκατώρος, 2011, σελ. 112.
  40. ↑ 40,00 40,01 40,02 40,03 40,04 40,05 40,06 40,07 40,08 40,09 Μιχαήλ Σταματελάτος· Φωτεινή Βάμβα - Σταματελάτου (2012). Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας. A΄. ΤΑ ΝΕΑ. σελ. 236. 
  41. ↑ Κωνσταντινίδου, 1960, σελ. 48.
  42. ↑ 42,0 42,1 Σουλογιάννη, Ε. Θ. (1995). Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, 1809-1892. Η ζωή και το έργο του. Αθήνα: Εκδόσεις Αρσενίδη. σελ. 31. 
  43. ↑ Δημητράκου, 1970, τόμος Β΄, σελ. 445.
  44. ↑ «Αντώνιος Κωμανός». library-zagora.gr. Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
  45. ↑ Χάιδω Μπάρκουλα, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1830-1880) Αλυτρωτισμός και ∆ιπλωματία Αρχειοθετήθηκε 2020-10-31 στο Wayback Machine., ΕΚΠΑ, ∆ιδακτορική διατριβή, Αθήνα 2008, σελ. 31.
  46. ↑ «Ιστορικό». stournarasphotography.com. Stournaras Photography. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2018. 
  47. ↑ Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Αθήνα 1987, τόμος 1, σελ. 161.
  48. ↑ «Κωνσταντινίδης Κωνσταντίνος (Ψευδώνυμο: Μάγνης Πέτρος)». ekebi.gr. Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2018. 
  49. ↑ Τσιργή, Αθηνά (19 Αυγούστου 2014). «Η προτομή του Ν. Γούναρη στη Ζαγορά». taxydromos.gr. Ταχυδρόμος Πανθεσσαλική Εφημερίδα. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2018. 
  50. ↑ Βλαχάκης, Βασίλης. «Ο αιγυπτιακός ελληνισμός στον 19ο και 20ο αιώνα. Η περίπτωση των Πηλιορειτών». extras.ha.uth.gr. Φύλλο και Μετανάστευση - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
  51. ↑ Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου (1922). Οι νεομάρτυρες. Αθήναι. σελ. 29. 
  52. ↑ «Στη μνήμη του». magnesianews.gr. Magnesia News. 21 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2020. 
  53. ↑ «Πληθυσμός: απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889», σελ. 142 (στο pdf σελ. 165), από ΕΛΣΤΑΤ, Αρχειοθετήθηκε 07/11/2017], Ανακτήθηκε 08/01/2018
  54. ↑ «Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896», σελ. 153 (στο pdf σελ. 284), από ΕΛΣΤΑΤ, Αρχειοθετήθηκε 07/11/2017], Ανακτήθηκε 08/01/2018
  55. ↑ «Στατιστικά αποτελέσματα της γενικής απογραφής του πληθυσμού κατά την 27 Οκτωβρίου 1907», σελ. 421 (στο pdf σελ. 424), από ΕΛΣΤΑΤ, Αρχειοθετήθηκε 07/11/2017], Ανακτήθηκε 08/01/2018
  56. ↑ «Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την απογραφή της 19 Δεκεμβρίου 1920», σελ. 203 (στο pdf σελ. 224), από ΕΛΣΤΑΤ, Αρχειοθετήθηκε 07/06/2015], Ανακτήθηκε 08/01/2018
  57. ↑ «Απογραφή πληθυσμού - κατοικιών της 18ης Μαρτίου 2001», σελ. 198 (pdf σελ. 200), από ΕΛΣΤΑΤ, Αρχειοθετήθηκε 29/07/2017, Ανακτήθηκε 08/01/2018
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ζαγορά_Πηλίου&oldid=10792523"