Աղտոտում
Աղտոտում, բնական միջավայրի, մարդկանց, բուսական և կենդանական աշխարհի վրա աղտոտիչների վնասակար ազդեցությունը։ Տարբեր ու բազմազան են աղտոտման տեսակները, քիմիական միացությունների և խառնուրդների արտանետումները մթնոլորտ, արտադրական և կոմունալ-կենցաղային թափոնների թափանցումը ջրային միջավայր, լանդշաֆտների (դաշտեր, մարգագետիններ, անտառներ) աղտոտումը, իոնացնող ճառագայթման, արտադրական և կենցաղային աղմուկի մակարդակի բարձրացումը և ջերմության կուտակումը մթնոլորտում։
Տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարբերում են բնածին և մարդահարույց աղտոտում։
Բնածին աղտոտումը տեղի է ունենում բնական երևույթների (երկրաշարժեր, հրաբուխներ, ջրհեղեղներ, հրդեհներ, փոթորիկներ, սողանքներ), իսկ մարդահարույցը՝ մարդու գործունեության (արդյունաբերական, գյուղատնտեսական, տրանսպորտային, կենցաղային, ռազմական և այլն) հետևանքով։
Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝
- մեխանիկական աղտոտում, որը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների, հողի էրոզիայի հետ,
- ֆիզիկական աղտոտում՝ պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով, Լույսի աղտոտումը կարող է ազդել պտղի վրա և 13% -ով մեծացնում վաղաժամ ծննդաբերելու հավանականությունը[1]։
- քիմիական աղտոտում՝ պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), ճառագայթաակտիվ իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է,
- կենսաբանական աղտոտում, որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ, սնկիկներ, կապտականաչ ջրիմուռներ) առկայությունից։
Քիմիական աղտոտման պատճառներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շրջակա միջավայրի քիմիական աղտոտման պատճառով աղտոտող միացությունները կարող են մարդու մոտ առաջացնել սուր թունավորումներ, խրոնիկական հիվանդություններ, ինչպես նաև ունենալ մուտագեն ազդեցություն։ Ծանր մետաղները կուտակվում են պրոդուցենտների մեջ և տրոֆիկական շղթայով անցնում մարդուն։ Կան 20-ից ավելի մետաղներ, որոնք ընդհանրապես անհրաժեշտություն չեն ներկայացնում մարդու օրգանիզմի համար. Սրանից առավել վտանգավոր են սնդիկը, կապարը, կադմինը։ Այս մետաղները վտանգավոր են և նրանով, որ օրգանիզմից դուրս են գալիս չափազանց դանդաղ. Օրինակ, 10մգ կադմիումը օրգանիզմից կարող է դուրս գալ նվազագույնը 100, առավելագույնը՝ 160 օրում, այն դեպքում, երբ այս քանակությունը միանգամից սկսում է ազդել երիկամների, նյարդային հանգույցների, սեռական օրգանների վրա, իսկ ավելի ուշ առաջացնում է ուժեղ ոսկրացավեր։
Բացի ծանր մետաղներից, չափազանց վտանգավոր են դիոքսինները։ Սրանք գործնականում չեն արտազատվում բնահողից և ջրից, չափազանց տոքսիկ են, ազդում են իմունային համակարգի վրա, մուտագեն են։ Ֆորմալդեհիդները, որոնք արտազատվում են կահույքի արտադրության համար օգտագործված խտացված կիսաարհեստական ատաղձանյութից, նույնպես վտանգավոր են. Կոնցերագեն և մուտորագեն են։
Աղտոտման սպառնալիք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աղտոտումը սպառնում է մարդու առողջությանը, բույսերի և կենդանիների տեսակային բազմազանությանը և հանգեցնում շրջակա միջավայրի վատթարացման։ Չհարմարվելով շրջակա միջավայրի փոփոխություններին՝ կենդանի օրգանիզմը ձեռք է բերում հիվանդություններ, բնական աղետների ժամանակ մարդը ենթարկվում է հոգեկան ուժեղ ցնցումների, տվյալ բնակտարածքում՝ հողում կամ ջրում, մարդու օրգանիզմի նյութափոխանակության համար անհրաժեշտ միկրոտարրերի պակասից առաջանում են մի շարք հիվանդություններ, օրինակ՝ ջրում ֆտորի պակասը առաջացնում է ատամների ոսկրափուտ, իսկ յոդինը՝ տեղաճաչաքային խպիպ։
Սնկիկներով, բակտերիաներով վարակված խմելու ջուրն առաջացնում է ստամոքսաղիքային հիվանդություններ, բարձր աղմուկը հանգեցնում է հիպերտոնիկ հիվանդության և գերհույզային (սթրեսային) վիճակի, ճառագայթաակտիվ նյութերի մեծ քանակը նպաստում է սպիտակարյունության և քաղցկեղի առաջացմանը։ Մթնոլորտում որոշ քիմիական նյութերի առկայությունն առաջացնում է բրոնխային հեղձուկի և ալերգիական հիվանդությունների։ Աղտոտման մակարդակը հսկվում է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաներով, սահմանային թույլատրելի արտանետումներով և այլ չափորոշիչներով, որոնք խախտելու դեպքում նախատեսվում են տնտեսական, վարչական և նույնիսկ քրեական (կախված աղտոտման հետևանքներից) պատժամիջոցներ։
Պայքարի միջոցներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աղտոտման դեմ պայքարի հիմնական միջոցը չաղտոտելն է։ Աղտոտումը ներառում է բազմազան գործոններ՝ կապված աղտոտման բազմաթիվ աղբյուրների հետ, որոնց դեմ հնարավոր չէ պայքարել մեկ պարզ եղանակով։ Յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում պետք է որոշել հիմնախնդիրն առաջացնող աղտոտիչը, մշակել և ներդնել հսկողության ընդունելի ռազմավարություն։ Աղտոտման դեմ պայքարը աղտոտիչների բացասական ազդեցությունից բույսերի, կենդանիների, մարդկանց և նյութական արժեքների պահպանման միջոցառումների համակարգ է, որն իրականացվում է էկոլոգիական փորձաքննությամբ և շրջակա միջավայրի աղտոտման վիճակի գնահատմամբ։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Argys, Laura M.; Averett, Susan L.; Yang, Muzhe (2021). «Light pollution, sleep deprivation, and infant health at birth». Southern Economic Journal (անգլերեն). 87 (3): 849–888. doi:10.1002/soej.12477. ISSN 2325-8012.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։  |