Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։

Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։

ԷՀՄ - Էլեկտրոնային հաշվիչ մեքենաները այն սարքերն են, որոնք ունակ են մշակել տվյալներ, կատարել հաշվարկներ և այլ առաջադրանքներ։

Էհմ-ի ստեղծումը պայմանավորված է 3 հիմնական գործոններով.

• Գիտատեխնիկական բարդ խնդիրների լուծման անհրաժեշտությամբ
• Մեծ ծավալի ինֆորմացիայի մշակմամբ
• Արտադրական պրոցեսների ավտոմատ կառավարմամբ։

Էհմ-ների զարգացման ընթացքը կարելի է բաժանել մի քանի փուլերի, որոնց անվանել են սերունդներ։ Էհմ-ի սերունդները միմյանցից գերազանցում են հետևյալ հիմնական բնութագրիչ պարամետրերով.

• Էհմ-ի տրամաբանական կառուցվածք
• Էլեմենտային բազա
• Մաթեմատիկական և ծրագրային ապահովում
• Էհմ-ի չափսերը, քաշը
• Արագագործություն
• Հիշողության ծավալ
• Հուսալիություն
• Ծախսվող էլեկտրաէներգիա։

Բոլոր տիպի Էհմ-ները անկախ իրենց ունեցած սերնդից, տիպից ու տեսակից ունեն միևնույն հիմնային կառուցվածքը.

1. Պրոցեսոր
2. Հիշողություն(հիշող սարք)
3. Արտաքին սարքեր։

• Պրոցեսորը նախատեսված է հրամանների էհմ-ի բոլոր հանգույցների աշխատանքը ղեկավարելու համար։ Ինչպես նաև բոլոր թվաբանական, տրամաբանական գործողություններ կատարելու համար։ Պրոցեսորը կազմված է ղեկավարման սարքից։
• Հիշող սարքը նախատեսված է ինֆորմացիայի ընդունման, հաղորդման և կուտակման համար։ Հիշող սարքերը լինում են արտաքին(կրիչներ, կոշտ և ճկուն սկավառակներ, լազերային սկավառակներ և այլն) և ներքին։ Լինում են նաև օպերատիվ հիշող սարք(RAM) և հաստատուն հիշող սարք։
• Արտաքին սարքերը ինֆորմացիայի ներմուծման սարքերն են՝ ստեղնաշար, սկաներ և այլն։ Արտաքին սարքերը նախատեսված են ինֆորմացիայի տարածման համար(պրինտեր, մոնիտոր)։

Ցանկացած թվերի ներկայացման եղանակը վերջավոր թվով նիշերի օգնությամբ, կոչվում է հաշվողական համակարգեր։ Հաշվողական համակարգերը բաժանվում են 2 մասի՝ դիրքային և ոչ դիրքային։ Դիրքային հաշվողական համակարգում, թվում եղած նիշի արժեքը կախված է նրա գրաված դիրքից։ Ոչ դիրքային հաշվողական համակարգը բնութագրվում է նրանով, որ նիշի արժեքը կախված չէ նրա դիրքից, այսինքն նիշերի տեղերը փոխելիս նրանց արժեքը չի փոխվում, օրինակ՝ հռոմեական թվերը I, V, X, L, C, M։ Էհմ-ում օգտագործում են դիրքային հաշվողական համակարգեր։ Սովորական դիրքային թիվը՝ A=an, a(n-1) - a(n-0) այսինքն նիշերի հավաքածու, որոնց հաջորդական դասավորությունը թույլ է տալիս թիվ, թվում նիշի տեղը կոչվում է դիրք։ Թվում նիշի դիրքի համար հանած մեկ կոչվում է կարգ։ Քանի որ քննարկելու տարբեր հաշվողական համակարգեր մտցնենք A թվի A1 համարժեքը։ A(p) = an*a(n-1) * a1*a(0)։ P - Հաշվողական համակարգի հիմք, an - ավագ կարգ,am - կրտսեր կարգ։ Հաշվողական համակարգում յուրաքանչյուր թիվ արտահայտվում է թվանշանների միջոցով, որոնց քանակը որոշվում է հաշվողական համակարգի հիմքով։ 2-ական՝ հավողական համակարգ {0,1} p=2, 8-ական հաշվողական համակարգ՝{0,1,2,3,4,5,6,7}P=8, 3-ական հաշվողական համակարգ՝{0,1,2}P=3, 9-ական հաշվողական համակարգ՝ {0,1,2,3,4,5,6,7,8}P=9, 16-ական հաշվողական համակարգ՝ {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A(10),B(11),C(12),D(13),E(14),F(15)}P=16։

10-ական հաշվողական համակարգից թվերի փոխանցումը նոր P հիմքով հաշվողական համակարգի։ Քննարկենք A${\displaystyle a}$ »> A${\displaystyle p}$(P=2,8,16)։ 10-ական հաշվողական համակարգից նոր P հաշվողական համակարգ անցնելու համար անհրաժեշտ է թվից առանձնացնելնրա ամբողջ մասը և հաջորդաբար բաժանել նոր P հիմքից։ Բաժանման ընթացքում առանձնացվում են մնացորդները։ P հիմքով նոր թիվը կառուցվում է այսպես՝ վերջին քանորդը վերցվում է որպես ավագ անդամ, իսկ առաջինը՝ մնացորդը որպես կրտսեր անդամ։ 10-ական թվի կոտորակային մասի անցումը նոր P հաշվողական համակարգ կատարվում է այսպես կոտորակային մասը հաջորդաբար բազմապատկվում է P հիմքի վրա մինչև որ կոտորակային մասում առաջանան 0-ներ կամ մոտավոր ճշտության թիվ։ Արտադրյալի ամբողջ մասերը հետագա բազմապատկման մեջ չեն մասնակցում։ Թվի գրառման համար վերցվում արտադրյալի ամբողջ մասերը։ 2-ական հաշվողական համակարգից 8-ական հաշվողական համակարգ անցումը կատարվում է այսպես՝ 2-ական թիվը սկսած փոքր կարգից խմբավորում ենք եռակի կարգերով, ըստ 2³=8։ Ամբողջ մասի համար ստորակետից դեպի ձախ, իսկ կոտորակայինի համար ստորակետից աջ։ Չհերիքող կարգերը լրացվում են 0-ներով։ 2-ական հաշվողական համակարգից 16-ական հաշվողական համակարգ անցումը կատարվում է այսպես՝ 2-ական թիվը խմբավորվում է քառակի կարգերով ըստ 2⁴=16, ստորակետից դեպի ձախ ամբողջ մասի համար, ստորակետից աջ տասնորդական մաս։

Մեքենայական կոդերը լինում են՝ ուղիղ, հակադարձ և լրացուցիչ։ Էհմ-ում թվաբանական գործողություններ կատարելու համար օգտագործում են հատուկ մեքենայական կոդեր՝ ուղիղ, հակադարձ, լրացուցիչ։ Թվերի նշանները ներկայացվում են "0" և "1" (+) նշանը փոխարինվում է "0" ուղիղ կոդ։ Դրական թվի ուղիղ կոդը նույն դրական թիվն է միայն (+) նշանի փոխարեն գրվում է 0 նիշը։ Բացասական թվի ուղիղ կոդը նույն բացասական թիվն է, միայն - նշանի փոխարեն գրվում է 1 նիշը։

====47= Հակադարձ կոդ ==-47

Հակադարձ կոդը դրական թվի նույն դրական թիվն է + նշանի փոխարեն գրվում է 0 նիշը - փոխարեն՝ 1։

Բացասական թվի հակադարձ կոդը ստանալու համար - նշանը փոխարինվում է 1-ով, իսկ կարգերը շրջվում են 0-ն 1-ով, իսկ 1-ը՝ 0-ով։ օրինակ՝

Դրական թվի լրացուցիչ կոդը նույն դրական թիվն է միայն + նշանի փոխարեն գրվում է 0 նիշը։ Բացասական թվի լրացուցիչ կոդը ստանալու համար - նշանի փոխարեն գրվում է 1 նիշը, կարգերը շրջվում են 0 փոխարինվում է 1-ով, իսկ 1՝ 0-ով և կրտսեր կարգին գումարվում է 1։

ԷՀՄ - ում բոլոր տիպի գործողությունները կատարվում են որպես գումարում, այդ իսկ պատճառով պետք է մշակել մի մեթոդ, որի դեպքում կարող ենք կատարել գումարում, հանում, բազմապատկում, բաժանում առանց ավելորդ սարքեր ու մեթոդներ օգտագործելու։

Դիտարկենք հետևյալ օրինակը.

A = 17, n = 7,

որտեղ n- ը նիշերի քանակն է, որը տրվում է այնքան, որպեսզի չլինի 4 կարգից փոքր, A - ն տրված թիվն է

թիվը գրվում է մինչև լրացվի թվանշանների քանակը դիմացից ավելացնելով 0 - ներ, չմոռանանք, որ առաջին նիշը, ցույց է տալիս նշանը. եթե թիվը դրական է ապա այն 0 է, բացասական թվի դեպքում այն 1 է։

A = - 17, n = 7,

Եթե թվերը դրական են, ապա գումարում, հանում, բազմապատկում և բաժանում գործողությունները կատարվում են միայն ուղիղ կոդերով։

Եթե թվերը բացասական են, ապա գումարում, հանում, բազմապատկում և բաժանում գործողությունները կատարվում են միայն լրացուցիչ կոդերով։

Եթե թվերից մեկը դրական է, իսկ մյուսը բացասկան, ապա դրականը գրվում է ուղիղ կոդով բացասականը լրացուցիչ կոդով։

ՕՐԻՆԱԿ`

  0011100 + 1111001 1)0010101 

նշանի ավելացած կարգը չենք վերցնում

ՊԱՏԱՍԽԱն = 0010101 = 21

Եթե նշանի կարգում ավելցուկ չկա մենք վերջում հանում ենք 1 հետո հակադարցում, որպեսզի ճիշտ ստանանք պատասխանը

Կոտորակային թվերի գումարման դեպքում նրանց գումարը պետք է փոքր լինի մեկից, սակայն կան այնպիսի դեպքեր, երբ գումարը մեծ է լինում մեկից, այսինքն ունենք կարգային ցանցի գերլարվածություն։ Գերլարվածությունը պարզելու համար օգտագործում են մոդիֆիկացիոն կոդերը, որոնք մեքենայականից տարբերվում են միայն նրանով, որ թվի նշանը բաղկացած է 2 կարգից՝ 1. կարգը ցույց է տալիս թվի նշանը, 2-րդ կարգը ցույց է տալիս գերլարվածությունը։ 00- դրական թվիվ, 01- դրական թվի գերլարվածություն, 11- բացասական թիվ, 10- բացասական թվի գերլարվածություն։ Ինֆորմացիայի երկարության միավորները էհմ-ներում վանկացած ինֆորմացիան ներկայացնում է 2-ական կոդով՝(0,1)։ Ինֆորմացիայի չափման միավորը բիթն է։ Այն 1 կարգանի ինֆորմացիա է՝ 1 կամ 0։ 8բիթը=1բայթ։ Բայթը ունի տարբեր չափողականություն՝ 1ԿԲ=1024Բ=2¹⁰Բ 1ՄԲ=1024Բ=2²⁰Բ 1ԳԲ=1024ՄԲ=2³⁰Բ 1ՏԲ=1024ԳԲ=2⁴⁰Բ Բայթի ներակայացման ֆորմատը՝ 0-կրտսեր բիթ, 7- ավագ բիթ։ Մեքենայական բառը որոշակի երկարությամբ վերջավոր թվով՝ 0 և 1 նիշերի հաջորդական դասավորություն է։

Էհմ-ներում գոյություն ունի թվերի ներկայացման 2 եղանակ՝ 1. ֆիքսված կամ սահող ստորակերի կամ կետի եղանակ, 2-րդ՝ սահող ստորակետի կամ կիսալոգարիթմական եղանակ։ 1. Ստորակետը ֆիքսված է թվանշանային ամենաբարձր կարգից առաջ։ 2-րդ՝ ստորակետը ֆիքսում է ամենացածր կարգից հետո։

կարգային ցանցի գերլցումից խուսափելու համար հիմնականում մեծ կարգ ունեցող թվերի հետ գործողություն կատարելու համար օգտագործում ենք սահող ստորակետի եղանակը։ Կամայական թիվ կարող ենք ներկայացնել հետեևյալ բանաձևով՝ X=±m*p^±s որտեղ m=մանտիսան p=հաշվողական համակարգի հիմք s=աստիճանացույց։ Մանտիսան պետք է լինի նորմալիզացված, այսինքն՝ ստորակետից հետո պետք է հաջորդի 1 նիշը։ Մանտիսան նորմալիզացնելու համար պետք է ստորակետը տեղաշարժել այնքան քայլ դեպի աջ մինչև որ ստորակետին հաջորդի 1 նիշը։ Եթե թվում կա ամբողջ մաս, ապա պետք է ստորակետը տեղաշարժել դեպի ձախ մինչև որ ստացվի կոտորակային թիվ։ Ամեն քայլ կատարելիս աստիճանացույցում ավելացնում ենք -1։

Հակադարձ կոդերի գումարման ժամանակ եթե նշանային կարգում առաջանում է փոխանցման միավոր, ապա այն ցիկլիկ ձևով գումարվում է ամենացածր կարգին։ լրացուցիչ կոդերի գումարման դեպքում, եթե նշանային կարգում առաջանում է փոխանցման միավոր, ապա յան անտեսվում է։

Սահող ստորակետով թվերի գումարման գործողության կատարման ալգորիթմը բաղկացած է հետեևյալ քայլերից՝ 1. Անհրաժեշտ է ստուգել կարգերը։ 2-րդ՝ եթե կարգերը հավասար են կատարվում է մանտիսաների գումարում։ 3-րդ՝ Եթե աստիճանացույցները ≠ ապա թիվը, որը ունի փոքր արժեք հասցվում է մեծ աստիճանացույց ունեցող արժեքի։ 4-րդ՝ Եթե թվի ցածր կարգը դարձվում է բարձր կարգ, ապա թվի մանտիսան պետք է փոքրանա այնքան անգամ ինչքանով աճել է թվի կարգանիշը։ 5-րդ՝ Եթե ստացված գումարը նորմալիզացված չէ, ապա նորմալիզացվում է։

Տրամաբանական հանրահաշիվը, որը կոչվում է նաև Բուլյան հանրահաշիվ մաթեմատիկայի մի բաժինն է, որը զբաղվում է 2-ական փոփոխականների և ֆունկցիաների հետազոտությամբ։ Բուլյան հանրահաշվի ուսումնասիրման օբյեկտը՝ ասույթն է։ Ասույթը միտք է, որը ունի 2 հնարավոր պատասխան՝ այո կամ ոչ։ Այո-ն իրական արժեքն է, որին համապատասխանում է 1 թիվը։ Ոչ-ը կեղծ արժեքն է. որին համապատասխանում է 0 թիվը։ Այն ֆունկցիան, որի արգումենտը և ինքը կարող են ընդունել ընդամենը 2 արժեք՝ իրական կամ կեղծ, կոչվում են տրամաբանական ֆունկցիա։ Տրամաբանական ֆունկցիան կարող է լինել 1 կամ մի քանի փոփոխականներից։ Տրամաբանական հանրահաշվում ուսումնասիրում են պարզ տրամաբանական գործողություններ։

1. Տրամաբանական ժխտում կամ ինվերսում
2. Տրամաբանական գումարում
3. Տրամաբանական բազմապատկում
4. Տրամաբանական անհամարժեքություն
5. Տրամաբանական համարժեքություն
6. Պիրսի սլաք
7. Շեֆեռի գործողություն

Տրամաբանական ֆունկցիաները կարելի է ներկայացնել 3 եղանակով՝ սահմանման, անալիտիկ և աղյուսակային տեսքով, որոնք իրար նկատմամբ համարժեք են։

1. Տրամաբանական ժխտումը (ինվերսում) այնպիսի մի գործողություն է, որը ընդունում է փոփոխականի հակադարձ արժեքը։
2. Անալիտիկ տեսքը՝ Y=X⁸
3. Աղյուսակային տեսքը՝ Y=X

X	Y
0	1
1	0

Դիզունկցիան այնպիսի տրամաբանական գործողություն է, որի ֆունկցիան ընդունում է իրական արժեք այն դեպքում, եթե փոփոխականներից գոնե մեկը ունի իրական արժեք։ Դիզունկցիան նշանակվում է V տառով։ Y=X${\displaystyle ^{1}}$VX${\displaystyle ^{2}}$

Կոնյուկցիան այնպիսի տրամաբանական գործողություն է, որը ընդունում է իրական արժեք միայն այն դեպքում, երբ փոփոխականները միաժամանակ ընդունում են իրական արժեք։ Նշանակվում է հետևյալ տառով՝ʎ։ Y=X${\displaystyle ^{1}}$ʎX${\displaystyle ^{2}}$

Ըստ մոդուլ 2-ի տրամաբանական անհամարժեքությունը այնպիսի գործողություն է, որի ֆունկցիան ընդունում է իրական արժեք այն դեպքում, երբ փոփոխականները ունեն տարբեր արժեքներ։ Y=X${\displaystyle ^{1}}$+X${\displaystyle ^{2}}$

Տրամաբանական համարժեքությունը այնպիսի տրամաբանական գործողություն է, որի ֆունկցիան ընդունում է իրական արժեք այն դեպքում, երբ փոփոխականները ունեն նույն արժեքը՝ համարժեք են։ Y=X${\displaystyle ^{1}}$~X${\displaystyle ^{2}}$

Պիրսի սլաքը այնպիսի տրամաբանական գործողություն է, որի ֆունկցիան ընդունում է իրական արժեք այն դեպքում, երբ փոփոխականները միաժամանակ ունեն կեղծ արժեքներ։ Y=X${\displaystyle ^{1}}$↓X${\displaystyle ^{2}}$

Շեֆեռի գործողությունը (կոնյուկցիայի ժխտում) այնպիսի տրամաբանական գործողություն է, որի ֆունկցիան ընդունում է կեղծ արժեք այն դեպքում, երբ փոփոխականները միաժամանակ ընդունում են իրական արժեքներ։ Y=X${\displaystyle ^{1}}$/X${\displaystyle ^{2}}$

Տրամաբանական հանրահաշվում օգտագործում են 4 հիմնական օրենքներ՝

1. Տեղափոխման օրենք - X${\displaystyle ^{1}}$ V X${\displaystyle ^{2}}$ V X${\displaystyle ^{3}}$ = X${\displaystyle ^{2}}$ V X${\displaystyle ^{1}}$ V X${\displaystyle ^{3}}$ = X${\displaystyle ^{3}}$ V X${\displaystyle ^{2}}$ V X${\displaystyle ^{1}}$
2. Զուգորդական օրենք - X${\displaystyle ^{1}}$ V X${\displaystyle ^{2}}$ V X${\displaystyle ^{3}}$ = (X${\displaystyle ^{1}}$ V X${\displaystyle ^{2}}$) V X${\displaystyle ^{3}}$ = X${\displaystyle ^{2}}$ V (X${\displaystyle ^{1}}$ V X${\displaystyle ^{3}}$)
3. Բացասական օրենք - (X${\displaystyle ^{1}}$ V X${\displaystyle ^{2}}$) Λ (X${\displaystyle ^{1}}$ λ X${\displaystyle ^{3}}$) V (X${\displaystyle ^{2}}$ λ X${\displaystyle ^{3}}$)
4. Ինվեռսիայի օրենք - Ինվեռսիայի օրենքը ժխտվում է զույգ քանակը, ապա ֆունկցիայի արժեքը հավասար էփոփոխականի արժեքին։ Եթե փոփոխականը ժխտվում է կենտ քանակով, ապա ֆունկցիայի արժեքը հավասար է փոփոխականի 1 անգամի ժխտվածի արժեքին։
5. Կլանման օրենք - X${\displaystyle ^{1}}$ V (X${\displaystyle ^{1}}$ λ X${\displaystyle ^{2}}$) = X${\displaystyle ^{1}}$

Տրամաբանական ֆունկցիաները ներկայացվում են 2 եղանակով՝

1. կատարյալ դիզունկցիվ նորմալ ձև
2. կատարյալ կոնյուկցիվ նորմալ ձև

Նորմալ ձևով ներկայացվում են էլեմենտար կոնյուկցիայի դիզունկցիան։ Էլեմենտար դիզունկցիա է կոչվում, որում փոփոխականը կարող է հանդես գալ միայն իրական և ժխտված տեսքով։ Էլեմենտար կոնյուկցիա է կոչվում, փոփոխականների կոնյուկցիան, որում փոփոխականը կարող է ներկայացնել ժխտված տեսքով։ Փոփոխականների քանակը տրամաբանական հատկություններում, կոչվում է ռանգ։ Եթե դիզունկցիվ կամ կոնյուկցիվ ձևի յուրաքանչյուր անդամի մոտ ինվերսիան իրականացվում է միայն անդամների նկատմամբ, ապա դա կոչվում է նորմալ դիզունցիվ կամ կոնյուկցիվ եղանակ։

ԿԴՆՁ տրամաբանական ֆունկցիան ներկայացվում է նույն ռանգի էլեմենտար դիզյուկնցիաների - մինտերմաների տեսքով։ Էլեմենտար դիզյունկցիան, որի արժեքը հավասար է 1-ի, կոչվում է մինտերմա։ Ընդ որում, եթե տրված է տրամաբանական ֆունկցիայի աղյուսակային տեսքը, ապա օգտվելով ԿԴՆՁ-ից կարող ենք տալ այդ ֆունկցիայի անալիտիկ տեսքը։ Ներկայացման ալգորիթմը բաղկացած է հետևյալ քայլերից.

1. Իսկության աղյուսակից ընտրվում է այն տողերը, որտեղ ֆունկցիան ունի իրական արժեք։
2. Կազմվում է այդ տողերի օժանդակ տրամաբանական ֆունկցիաները։
3. Մինտերմաները միացվում են իրար դիզունկցիայի գործողությամբ։

Տրամաբանական ֆունկցիայի ԿԿՆՁ ներկայացման այն ձևն է, որտեղ մաքստերմաները միացված են իրար կոնյունկցիայի գործողությամբ։ Մաքստերման այնպիսի օժանդակ տրամաբանական ֆունկցիա է, որը ունի կեղծ արժեք փոփոխականների դիզունկցիայի դեպքում։ ԿԿՆՁ-ի ներկայացման ալգորիթմը հետևյալն է.

1. Իսկության աղյուսակից ընդգրկել այն տողերը, որտեղ ֆունկցիան ունի կեղծ արժեք։
2. Կազմել այդ տողերի մաքստերմաները։
3. Մաքստերմաները միացնել իրարա կոնյուկցիայի գործողությամբ։

Կոմբինացիոն տիպի սխեմաները են կոչվում այն սխեմաները, որոնց մուտքային ազդանշանների յուրաքանչյուր կոմբինացիա բերում է ելքային ազդանշանի ձևավորմանը։ Այստեղից հետևում է, որ ելքային ֆունկցիան կախված է տվյալ պահին մուտքում եղած ազդանշաններից։ Կոմբինացիոն սխեմաները չեն պարունակում հիշման էլեմենտներ։

Եթե տրված է տրամաբանական ֆունկցիայի իսկության աղյուսակը ապա կարող ենք կատարելով կառուցել, սինթեզել կոմբինացիոն սխեմա։

1. Իսկության աղյուսակից դուրս ենք բերում տրամաբանկաան ֆունկցիայի ԿԿՆՁ
2. Ընտրում ենք էլեմենտային բազան
3. Կատարում ենք հնարավոր պարզեցումները
4. Սինթեզը

Եթե տրված է կոմբինացիոն սխեման, ապա կարելի է դուրս բերել տրամաբանական ֆունկցիայի անալիտիկ տեսքը։ Այն իրականացվում է կոմբինացիոն սխեմայում կատարելով մասնակի նշանակումներ։

Էհմ-ի հանգույցները, որոնք նախատեսված են ինֆորմացիայի ընդունման, հիշման համար, բաղկացած է տրգերեներից և օժանդակ տրամաբանական էլեմենտներից։ Ռեգիստրներին իրագործող ֆունկցիաները հետևյալն են՝

1. Ինֆորմացիայի ընդունում և հիշում
2. Ինֆորմացիայի հաղորդում ուղղակի կամ հակադարձ կոդերով։

Վերծանիչները այնպիսի էլեկտրոնային հանգույցներ են, որոնք տախատեսված են մուտքային n կարգանի 2-ական կոդը վերծանելու ելքային ազդանշանների։ Դեշեֆրատորները կիրառվում են ղեկավարման սարքերում, հիշման սարքերում համապատասխան հասցեների ընտրման համար։ Վերծանիչները կոմբինացիոն սխեմա են, չի պարունակում հիշման էլեմենտ։ Դեշեֆրատրները լինում են՝

1. Մեկ աստիճան - գծային
2. Բազմաստիճան - կասկադային, վերջինս ըստ կառուցվածքի կարող է լինել a-ուղղանկյուաձև(մատրիցոն), b-բուրգաձև։

Հաշվիչները այնպիսի էլեկտրոնային հանգույցներ են, որոնք իրականացնում են մուտքային ազդանշաների քանակի հաշվարկ։ Ըստ նշանակության և անցումներ ուղղության կարող են լինել գումարող ուղիղ հաշվարկ և ռեզերսիվ(կարող է լինել հանող և գումարող)։ Հաշվիչը կոչվում է գումարող, եթե յուրաքանչյուր մուտքային ազդանծանը մեծացնում է նրա մեջ գրված կոդը մեկ միավորով։ Հաշվիչը կոչվում է հանող, եթե յուրաքանչյուր մուտքային ազդանշան նվազեցնում է միավորով, հաշվիչում գրված կոդը։ Ըստ հաշվման կոդի հաշվիչները կարող են լինել 2-ական, 8-ական, 16-ական և այլ գործակիցներով։ ըստ փոխանցումների կազմակերպման հաշվիչները բաժանվում են՝ հաջորդական, միջանցիկ, խմբային։ Հաշվիչները բնութագրվում են հաշվարկների մոդուլով և արագագործությամբ։ Հաշվարկի մոդուլի N-ը որոշվում է ազդանշանների այն մաքսիմալ քանակը, որը կարող է ֆիքսել տվյալ հաշվիչում։

Միկրոէհմները, դրանք հաշվողական համակարգեր են բաղկացած միկրոպրեցոսորից, հիշողությունից, մուտքային և ելքային բլոկներից։ Միկրոէհմի կարևորագույն մասն է հանդիսանում միկրոպրոցեսորը։ Միկրոպրոցեսորը ինչպես պրոցեսորը էհմ-ում նախատեսված է նրա աշխատանքը ղեկավարելու առանձին հանգույցների աշխատանքը կազմակերպելու ըստ նաշապես տրված ծրագրի հրամանների, ինչպես նաև կատարել բոլոր հանրահաշվական գործողություններ։ Միկրոպրոցեսորի աշխատանքը կազմված է հետևյալ քայլերից՝ հիշողության համապատասխան հասցեից դուրս է բերվում, որը ղեկավարման սարքի կողմից վերծանվում է և դրանից հետո իրականացվում է այդ հրամանի կատարումը։ Այդ քայլերը կոչվում են ընտրման և կատարման ցիկլեր։ Հիշողության մեջ գտնվող ամեն մի հրամանի համար միկրոպրոցեսորը կատարում է այդպիսի մեկ ցիկլ։ Միկրոպրոցեսորները բնութագրվում են մի շարք պարամետրերով, որոնցից օգտվում ենք միկրոպրոցեսորը ընտրելիս և միմյանց հետ համեմատելիս։

1. Ինֆորմացիոն բառի երկարությամբ
2. Աշխատանքային տակտային հաճախականությամբ
3. Պատրաստման տեխնոլոգիայով
4. Տրանզիստորների քանակը
5. Կատարվող հրամանների և նրա հրահանգների քանակը
6. Համակարգային շինայի աշխատանքային հաճախականությունը
7. Սնման լարումը
8. Արժեքը

Միկրոպրոցեսորի ստեղծման սկիզբը համարվում է Intel ֆիրմայի կողմից 1971 թ. ստեղծված 4004 միկրոպրոցեսորը։

Միկրոպրոցեսորի տիպերը

Միկրոպրոցեսորի տիպ	Թողարկման տարեթիվ	Տակտային հաճախականություն	Շինայի կարգ.	Տրանզիստորների քանակը	Հիշողության ծավալ
4004	1971	108Կ. հյ.	4	2300	640 բայթ
8008	1972	108 Կ.հյ.	8	3500	32ԿԲ
8080	1974	2Մհց	8	6000	64ԿԲ
8086	1978	5,8,10Մհց	16	29000	1ՄԲ
80286	1982	6Մհց	16	134000	16ՄԲ
80386	1985	16Մհց	32	275000	4ԳԲ
80486	1989	25,30Մհց	32	12000000	4ԳԲ
Pentium	1993	80,166Մհց	32	3.1106	4ԳԲ
Pentium II	1997	200,300Մհց	64	7.5106	64ԳԲ
Pentium III	1998	450Մհց, 13Գհց	64	10.106	64ԳԲ
Pentium IV	2000	3.2Գհց	64	10.106	1024ԳԲ

Միկրոպրոցեսորները բաղկացած են 3 հիմնական բլոկներից՝

1. ԹՏՍ - Թվաբանական տրամաբանական սարք
2. Ռեգիստրներ
3. Ղեկավարման սարք՝ ՂՍ

Միկրոպրոցեսորում ԹՏՍ-ը նախատեսված է անիջականորեն թվաբանական տրամաբանական գործողություններ կատարելու համար։ ԹՏՍ-ում գործողությունները կատարում են կոդավորված թվերի նկատմամբ և ֆիքսված կամ սահող ստորակետով ներկայացված թվերի հետ։ Ըստ այդ ԹՏՍ-ները կարող են լինել ֆիքսված և սահող ստորակետի տեսքով։ ԹՏՍ-ի ֆունկցիաները ամբողջովին որոշվում է միկրոպրոցեսորի կառուցվածքի և ճարտարապետության։ ԹՏՍ-ի հիմնական գործողությունները միկրոպրոցեսորի մեծամասնության համար հետևյալն է՝

1. Գումարում
2. Հանում
3. Կոնյուկցիա
4. Դիզունկցիա
5. Ժխտում
6. Բացառում
7. Տեղաշարժ աջ
8. Տեղաշարժ ձախ
9. Դրական ավելացում
10. Բացասական ավելացում

ԹՏՍ-ն ունի 2 մուտքային կայան և 1 ելքային կայան։ ԹՏՍ-ի 2 մուտքային կայանները հնարավորություն են տալիս միկրոպրոցեսորի տվյալների ներքին շինայից բուֆերային ռեգիստրների և ակումլյատորի օգնությամբ վերցնենք տվյալներ։ ԹՏՍ-ում կատարվող գործողությունների արդյունքները գրանցում է ակումլյատորը։

Ռեգիստրները հանդիսանում են ցանկացած տիպի միկրոպրոցեսորի կարևորագույն բաղկացուցիչ ռեգիստրների քանակությունտը միկրոպրոցեսորում կախված միկրոպրոցեսորի ճարտարապետությունից։ Բոլոր միկրոպրոցեսորները ունեն 6 հիմնական ռեգիստրներ՝

1. Ակումլյատոր
2. Հրամանի հաշվիչ
3. Հիշողության հասցեների ռեգիստոր
4. Հրամանի ռեգիստոր
5. Վիճակի ռեգիստոր
6. Բուֆերային ռեգիստոր

Մնացած բոլոր ռեգիստրները, որոնք կոչվում են ընդհանուր նշանակության ռեգիստրներ, նախատեսվախ են ծրագրավորողի աշխատանքը պարզեցնելու և հեշտացնելու համար։

Ակումլյատորը նախատեսված է ԹՏՍ-ի կատարած գործողությունների արդյունքները հիշելու, ինչպես նաև հիշողությունից տվյալներ հիշելու համար։ Ակումլյատորի կարգերի քանակը համապատասխանում է միկրոպրոցեսորի կարգին, իսկ որոշ միկրոպրոցեսորներ ունեն ակումլյատորներ կրկնակի երկարությամբ լրացուցիչ բիթերը։ Բազմաթիվ ակումլյատորներով միկրոպրոցեսորի առավելությունն այն է, որ հնարավորություն ունեն կատարել գործողություն մի ակումլյատորից տվյալների փոխանցում մյուս ակումլյատորի։ Մի շարք հրամանների միջոցով միկրոպրոցեսորն կարող է տվյալների հետ գործողություն կատարել անմիջապես ակումլյատրում։ Օրինակ՝ ակումլյատրում բոլոր կարգերում 0 գրանցելով իրականացվում է ակումլյատորի մաքրում հրամանը։ Ակումլյատորի 1 վիճակ բերումը իրականացվում է բոլոր կարգերում մեկ գրանցելով։ Տեղաշարժ աջ, տեղաշարժ ձախ հրամանները կատարվում է ակումլյատրում։

Հրամանների հաշվիչը նախատեսված է հիշողության բջիջներում գրանցված հրամանները համապատասխան հասցեններից հերթականորեն դուրս բերման համար։ Հրամանների հաշվիչն հաճախ ունենում է ավելի շատ կարգեր, քան միկրոպրոցեսորն, որպեսզի հնարավորություն ունենա հիշողության բոլոր հասցեները ընդգրկեն։ Ծրագիրը կատարելուց առաջ հրամանների հաշվիչին տրվում է այն հասցեի յոդը, որտեղ պահվում է ծրագրի առաջի հրամանը։ Հրամանը կատարվելու ընթացքում հրամանների հաշվիչում ձևավորվում է հաջորդ կատարվող հրամանի հասցեի կոդը։

Հիշողության հասցեների ռեգիստորը նախատեսված է ցույց տալ այն հասցեները, որոնք դուրս են բերվում միկրոէհմի հիշողությունից միկրոպրոցեսորի կողմից օգտագործվելու համար։ Հիշողության հասցեների ռեգիստորը պարունակում է հիշողությունում հասցեի 2-ական ներկայացումը։ Հրամանի ժամանակ գրված հասցեի կոդը չի փոփոխվում, քանի որ ըստ հրամանի կարող է անհրաժեշտ լինել, որ միկրոպրոցեսորը դիմի հիշողության այդ հասցեին։

Հրամանի ռեգիստորը նախատեսվախ է միայն ընթացիկ կատարվող հրամանների գործողության կոդը հիշելու համար։ ընդհանրապես այս ֆունկցիան իրագործում է միկրոպրոցեսորի կողմից ավտոմատիկորեն ընտրում-կատարում վիկլի սկզբում։

Վիճակի ռեգիստորը նախատեսված է ծրագրի կատարման ընթացքում որոշ ստուգումների արդյուքները հիշելու համար։ Վիճակի ռեգիստրի արդյունքները հիշելու համար Վիճակի ռեգիստրի կարգերը իրենց 1 արժեքը ստանում են ԹՏՍ-ում և որոշ ռեգիստրների հետ կատարվող հրամանների արդյունքից։

Z	N	C	1	1	1	1	1

Z-0-ական արժեքի բիթ - ընդունում է 1 արժեք, եթե գործողության ավարտից հետո գրանցվող ռեգիստրի բոլոր կարգերում 0-ներ են։ N-Նշանային բիթ - Եթե գործողության արդյունքը նախատեսված է ռեգիստրում ավագ կարգում ունենք 1, ապա N=1, եթե ավագ կարգում ունենք 0, ապա N=0 C-Փոխանցման բիթ- Եթե կատարվող գործողության արդյունքում ունենք փոխանցում կամ փոխառում, ապա C ընդունում է 1 արժեք։

Բուֆերային ռեգիստրների անհրաժեշտությունն այն է, որ ԹՏՍ-ն կազմված է կոմբինացիոն սխեմաներից և չունի իր սեփական հիշողությունը։ Բուֆերային ռեգիստրները չեն կարող օգտագործվել ծրագրավորողի կողմից։

Կախված միկրոպրոցեսորի տիպից այս ռեգիստրները օգտագործվում են որպես հիշող սարքի ակումլյատորներ, որտեղ ԹՏՍ-ն կարող է տեղադրել արդյունքի արժեքները։ Ռեգիստոր D-ն հանդես է գալիս ինքնուրույն 8 կարգանի ռեգիստոր։ B և C կարող են հանդես գալ որպես առանձին ռեգիստրներ և կարող է օգտագործվել 16 կարգանի հատուկ նշանակության ռեգիստրներ։

Միկրոպրոցեսրում ղեկավարման սարքի դերն այն է, որ պահանջվող հաջորդակաբությամբ ապահովի միկրոպրոցեսորի հանգույցների աշխատըանքը։ Ղեկավարման սարքի աշխատանքը միկրոծրագրավորումն է։

Ըստ միկրոպրոցեսորի 8 կարգանի տվյալների շինան միացնում է իրար ԹՏՍ-ն և ռեգիստրենրը, իրականացնում է տվյալների փոխանցում միկրոպրոցեսորի ներսում։

Միկրոպրոցեսորի կողմից կատարվող գործողությունները որոշվում են մեքենայական հրամանների համակարգով։ Ցանկացած հրաման պարունակում է ինֆորմացիա, որը պետք է կատարվի միկրոպրոցեսորի կողմից։ Մեքենայական հրամանների համակարգը հնարավորություն է տալիս ծրագրավորողին ձևակերպել ցանկացած խնդրի տվյալների մշակումը։ Կախված միկրոպրոցեսորի տիպից հրամանների համակարգը շատ տարբեր է, բայց գոյություն ունի հրամանների համակարգ, որոնք ունեն համարյա բոլոր տիպի միկրոպրոցեսորները։ Այդ հրամաններն են՝

1. Տվյալների փոխանցում
2. Հանրահաշվական
3. Տրամաբանական
4. Մուտքի-ելքի գործողություն
5. Սիստեմների վիճակների ղեկավարում
6. Կատարվող ծրագրի քայլերի ղեկավարում

Հրամանը բաղկացած է 2 մասից՝ գործողության կոդից և հասցեից։ Գործողության կոդը ցույց է տալիս, թե ինչ գործողություն պետք է կատարել։ Հասցեն ցույց է տալիս գործողության մեջ մասնակցող օպերանտի տեղը։ Հրամանները կարող են ունենալ 1,2,3 բայթ երկարության հրաման։

Գործող կոդ	I.հ.	IIհ.

Գրառումը հեշտացնելու համար մտցվել է հրամանների գրառման՝ հապավման ձևը՝ ասեմբլեռ լեզուն։ Այդ նպատակի համար օգտագործվում է հրամանի մեջ կատարվող գործողության 3 տառը։ Ասեմբլեռ լեզվի ծրագիրը այն գործողության կոդի 2-ական տեսքի հապավված ձևն է։

Հրամանների քանակը համեմատաբար շատ է քան գործողության կոդը, քանի որ կարելի է նույն գործողության կոդը օգտագործել տարբեր հասցեավորման եղանակների դեպքում։ Տվյալների դիմելու ձևերը կոչվում են հասցեավորման եղանակները հասցեավորման եղանակներից են

1. Անմիջական
2. Ուղղակի
3. Անուղղակի
4. Ինդեքսային
5. Հարաբերական

Անմիջական հասցեավորման հրամանների առաջի բայթում գործողության կոդն է, իսկ անմիջապես հետո մեկ կամ երկու բայթ տվյալներ։ Այդ տվյալները տալիս է ծրագրավորողը հրամանը գրելիս, այլ ոչ թե վերցվում է հիշողությունից։ Անմիջական հասցեավորման հրամանները միկրոպրոցեսորը իրականացնում է 2 միկրոցիկլում՝ միկրոցիկլի ընթացքում և միկրոցիկլում՝ կատարում։

Ուղղակի հասցեավորման հրամանները կարող են ունենալ 2 կամ 3 բայթ երկարություն։ 1-ի բայթը նախատեսված է գործողության կոդի համար, 2-րդը և 3-րդ բայթերում գրվում է այն հասցեի կոդը, որտեղ գտնվում է մշակման անհրաժեշտ տվյալները։ Ուղղակի հասցեավորման ժամանակ միկրոպրոցեսորի հրամանը կատարելու համար 1-ի գործողության կոդի ընտրում, 2-րդ ու 3-րդ հասցեների ընտրում, 4-րդը՝ հրամանի կատարում։

Անուղղակի հասցեավորման հրամանները ունեն 1 բայթ երկարություն։ Գործողության կոդի հետ միասին տրվում է ռեգիստորի համարը, որում տեղադրված է տվյալների հասցեի կոդը հիշողությունում։ Անուղղակի հասցեավորումը հարմար է կիրառել հաճախակի օգտագործվող հիշողության տիրույթին դիմելիս։ Առանձնապես այն դեպքերում, երբ տվյալները ձևավորված են որպես մի ամբողջ ցանկի կամ ֆայլի տեսքով։

Տվյալների փոխանցման հրամանները ծառայում են տվյալների փոխանցման համար միկրոէհմի սարքերի միջև։ Կախված թե միկրոէհմի որ սարքն է մասնակցում։ Հրամանները լինում են՝ բեռնավորման, փոխանցման և հիշողության մեջ գրանցման տվյալների փոխանցման հրամանի կատարման ժամանակ հիշողության մեջ գրանցված տվյալները պահպանվում են։ Տվյալների փոխանցման հրամանները կազմված են 2 մասից՝ գործողության կոդից և հասցեի մսաից։

ןDA r

ןDA r - 2 բայթ
Տվյալ - 2 միկրոցիկլ

Այս հրամանը նշանակում է որ հրամանատար գրված տվյալը գրանցվում են հրամանատար նշված ռեգիստրում։

ןDD r

ןDD r - 3 բայթ
I ավագ բայթ
II հասցեի կրտսեր բայթ - 4 միկրոցիկլ

Այս հասցեում գտնվող տվյալը գրանցվում է C ռեգիստրում։ Վիչակի ռեգիստրում համապատասխան բիթերում ունենում ենք փոփոխություն, ըստ գրանցված արդյունքի։

ןDI A

ןDI A - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

Այս հրամանը կատարելու համար պետք է նախօրոք B,C ռեգիստրային զույգը բեռնավորել հիշողության հասցեի կոդով, որտեղ գտնվում է մեր տվյալը որով պետք է բեռնավորեր A(ակումլյատորը)։ Վիճակի ռեգիստրի համապատասխան բիթերը ընդունում է 0 կամ 1 արժեք ըստ արդյունքի։

ןRP B

ןRP B - 3 բայթ, 3 միկրոցիկլ
Տվյալի ավագ բայթ
Տվյալի կրտսեր բայթ

Վիճակի ռեգիստրի կարգերը այս հրամանի դեպքում չի փոփոխվում։

MOV r${\displaystyle ^{1}}$ r${\displaystyle ^{2}}$

MOV r${\displaystyle ^{1}}$ r${\displaystyle ^{2}}$ - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

STA A

STA A - 3 բայթ, 5 միկրոցիկլ
I հասցե ավագ բայթ
II հասցե ավագ բայթ

STI A

STI A - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

Այս հրամանի կատարման համար պետք է նախօրոք B,C ռեգիստրային զույգը բեռնավորել այն հասցեի կոդով որտեղ պետք է գրացվեր ակումլյատրի պարունալությունը։

ADD r

ADD r - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

Ակումլյատրի պարունկաությունը գումարվում է հրամանատար նշված ռեգիստրի պարունալությանը, արդյունքը գրանցվում ակումլյատրում, որի սկզբանական պարունակությունը ջնջվում է։

ADD M

ADD M - 3 բայթ, 4 միկրոցիկլ
հասցեի ավագ բայթ
հասցեի կրտսեր բայթ

ըստ գրանցված արդյունքի վիճակի ռեգիստրի համապատասխան բիթերը կնդունեն 0 կամ 1 արժեք։

ADI M A-ի գումարվում է հիշողության մեջ գտնվող տվյալների հետ գրանցում է ակումլյատոր։ Այս հրամանը կատարելու համար պետք է նախօրոք ռեգիստրային զույգը բեռնավորել այն հասցեի կոդով որտեղ գտնվում է 2-րդ գումարելին։

ADD I - 2 բայթ, 3 միկրոցիկլ Ակումլատրին գումարվում է տվյալները փոխանցում A։

Այս հրամանները կատարելու համար օգտագործում են ակումլատրի պարունակությունը։ Ակումլյատրի պարունակությունից հանվում է հրամանատար նշված ռեգիստրի պարունակությունը կամ անմիջական տվյալները հասցեում նշված։ Արդյունքը գրանցվում է ակումլյատրում, որի սկզբնական պարունակությունը ջնջվում է։ Կախված գրանցված արդյունքից վիճակի ռեգիստրի Z,N,C բիթերը ընդունում են 0 կամ 1 արժեք։

SUB r - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

SUB M - 3 բայթ, 4 միկրոցիկլ

SUI M - 1 բայթ, 3 միկրոցիկլ

SUB I - 2 բայթ, 3 միկրոցիկլ

Տրամաբանական հրամանների դեպքում տրամաբանակն գործողությունները իրականացվում են ակումլյատրի և ռեգիստրի կամ հիշողությունում տեղադրված օպերանտի կամ անմիջական տվյալների նկատմամբ։ Արդյունքը գրանցվում է ակումլյատրում, որի սկզբնական պարունակությունը ջնջվում է։ Կախված արդյունքից վիճակի ռեգիստրի համապատասխան բիթերը՝ Z և N կնդունեն 0 կամ 1 արժեք։ C՝ փոխանցման բիթը տրամաբանական հրամանների կատարմանը չի մասնակցում։

AND r - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

AND M - 3 բայթ, 4 միկրոցիկլ

ANI M - 1 բայթ, 3 միկրոցիկլ

AND I - 2 բայթ, 3 միկրոցիկլ

OR r - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ

OR M - 3 բայթ, 4 միկրոցիկլ

OR M - 1 բայթ, 3 միկրոցիկլ

OR I - 2 բայթ, 3 միկրոցիկլ

Տեղաշարժի հրամանները 1 բայթանի է, որը միկրոպրոցեսորն իրականացնում է 2 ցիկլով։ Վիճակի ռեգիստրի C փոխանցման բիթը մասնակցում է այս հրամանների կատարմանը, իսկ Z և N բիթերը կախված արդյունքից կնդունեն 0 կամ 1 արժեք։

RAL - 1 բայթ, 2 միկորցիկլ Այս հրամանի կատարման ընթացքում ակումլյատրի կարգերը տեղաշարժվում են դեպի ձախ 1 կարգով։ Ավագ կարգը գրվում է C-ում, իսկ C-ի արժեքը ցիկլիկ ձևով տեղափոխվում է դեպի կրտսեր կարգ։

RAR - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ Այս հրամանի դեպքում ակումլյատրի կարգերը տեղաշարժվում են դեպի աջ 1 կարգով։ Ավագ կարգում գրվում է C-ի արժեքը, իսկ C-ի արժեքը տեղափոխվում է ակումլյատրի ավագ կարգ, իսկ կրտսեր կարգը ցիկլիկ ձևով տեղափոխվում է C-ի տեղը։

SAL - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ Այս հրամանը օգտագործվում է ըստ 2-ի աստիճան բազմապատկման գործողություն կատարելու համար։

SAR - 1 բայթ, 2 միկրոցիկլ Այս հրամանի օգնությամբ կարելի կատարել բաժանման գործողություն 2ⁿ։ Վիճակի ռեգիստրի C բիթը միշտ ընդունում է 1 արժեք, իսկ Z և N-ը կախված արդյունքից՝ 0 կամ 1 արժեք։