Նատրիումի քլորիդ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աղ (այլ կիրառումներ)

Նատրիումի քլորիդ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Ավանդական անվանում	կերակրի աղ
Քիմիական բանաձև	NaCl
Մոլային զանգված	9,6E−26 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Խտություն	2,165 գ/սմ³ գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	1,4E−18 ջոուլ[2] կՋ/մոլ
Ջերմային հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	800,8 °C և 800,7 °C[2] °C
Եռման ջերմաստիճան	1413 °C[3] և 1465 °C[2] °C
Եռյակ կետ	-114,3 °C
Կրիտիկական ճնշում	+241 °C, 63 բար մթն.
Գոյացան էնթալպիա	−234,8 կՋ/մոլ կՋ/մոլ
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	35,6 (0 °C) 35,9 (+25 °C) 39,1 (+100 °C) գ/100 մլ
Լուծելիությունը մեթանոլ-ում	1,49 գ/100 մլ
Լուծելիությունը ամոնիակ-ում	21,5 գ/100 մլ
Բեկման ցուցիչ	1,544202
Կառուցվածք
Կոորդինացիոն երկրաչափություն	ութանկյուն (Na+) Ութանկյուն (Cl-)
Բյուրեղային կառուցվածք	Խորանարդային համակարգ
Դիպոլ մոմենտ	(գազ) 1.69
Դասակարգում
CAS համար	7647-14-5
PubChem	5234
EINECS համար	231-598-3
SMILES	[Na+].[Cl-]
ЕС	231-598-3
RTECS	VZ4725000
ChEBI	5044
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Նատրիումի քլորիդ (${\displaystyle NaCl}$) կամ կերակրի աղ, նատրիումի և քլորի իոնիկ միացություն է ${\displaystyle NaCl}$ քիմիական բանաձևով, որը ներկայացնում է նատրիումի և քլորիդի իոնների 1։1 հարաբերակցությունը։ 22,99 և 35,45 գ/մոլ համապատասխանաբար մոլային զանգվածներով, 100 գ ${\displaystyle NaCl}$-ը պարունակում է 39,34 գ ${\displaystyle Na}$ և 60,66 գ ${\displaystyle Cl}$:

Նատրիումի քլորիդը անգույն բյուրեղային նյութ է՝ աղի համով։ Մանր ջարդված վիճակում ունի սպիտակ գույն։

Նատրիումի քլորիդը լուծված վիճակում գտնվում է ծովերի և օվկիանոսների ջրերում։ Ծովի ջուրը պարունակում է մինչև 3% նատրիումի քլորիդ։ Ծովի ջուրը գոլորշիացնելիս նրա մեջ լուծված աղերը նստում են։ Դրանից ծովափնյա վայրերում օգտվում են նատրիումի քլորիդ արդյունահանելու համար։

Տարածված է նաև նատրիումի քլորիդի ստացումը աղի լճերից, օրինակ՝ Բասկունչակ և Էլտոն լճերից։ Մի ժամանակ դրանք եղել են ծովածոցեր։ Անջատվելով ծովերից, ծովերը փոխարկվում են լճերի։ Աղի լճերը չորանում էին և նրանցում բյուրեղային ձևով նստում էր նատրիումի քլորիդը։ Այսպիսի աղը կոչվում է ինքնանիստ աղ։ Վերջնականապես չորացած աղի լճերից տեղերում առաջացել են քարաղի հանքեր։

Նատրիումի քլորիդն անհրաժեշտ է մարդու օրգանիզմին․ դրա համար էլ այդ աղը պատկանում է առաջին անհրաժեշտության նյութերի թվին։ Շատ նոսր լուծույթի ձևով կերակրի աղը կիրառվում է նաև բժշկության մեջ (ֆիզիոլոգիական լուծույթ)։

Նատրիումի քլորիդը կիրառվում է պահածոներ պատրաստելիս, այսինքն՝ սնունդը փչանալուց պաշտպանելու համար։ Աղ դրված միսը, ձուկը, բանջարեղենը ավելի երկար են պահվում, քան թարմ վիճակում, որովհետև բարձր կոնցենտրացիաների դեպքում աղը սպանում է փտեցնող միկրոօրգանիզմները։

Մեծ քանակությամբ կերակրի աղ օգտագործվում է նաև քիմիական արդյունաբերության մեջ կծու նատրոն, մետաղական նատրոն, սոդա և նատրիումի այլ միացություններ, ինչպես և քլոր և նրա բազմազան միացություններ ստանալու համար։

Արդյունահանված աղի մոտ 51%-ը օգտագործվում է ցուրտ երկրներում ձմեռները փողոցների սառույցը հալեցնելու նպատակով։ Փողոցների սառույցը հալեցնելու համար ավելի գերադասելի է օգտագործել կալցիումի քլորիդ, քանզի այն ջրի հետ լուծվելիս էներգիա է անջատում՝ այդպիսով տաքացնելով մոտակա սառույցը և ձյունը։ Այն նաև իջեցնում է հալման ջերմաստիճանը։ Նատրիումի քլորիդը նույնպես իջեցնում է հալման ջերմաստիճանը, սակայն լուծվելիս ջերմություն չի արձակում։ Սակայն նատրիումի քլորիդն ավելի մատչելի է, և պաշարելու կամ օգտագործելու հատուկ պայմաններ չի պահանջում, ի տարբերությւն կալցիումի քլորիդի։ Մագնեզիումի քլորիդը նույնպես հաճախ օգտագործվում է այդ նպատակների համար։

Աղը ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն օգտագործվում է բազմաթիվ քիմիական նյութերի արտադրության մեջ, որոնք սպառում են աշխարհի արտադրության մեծ մասը։

Կոշտ ջուրը պարունակում է կալցիում և մագնեզիում իոններ, որոնք խանգարում են օճառի գործողությանը և նպաստում են կենցաղային և արդյունաբերական սարքավորումների և խողովակների մեջ ալկալային հանքային պաշարների մասշտաբի ստեղծմանը։

Շատ միկրոօրգանիզմներ չեն կարող ապրել աղի միջավայրում։ Ջուրը դուրս է բերվում իրենց բջիջներից` օսմոզով։ Այդ պատճառով աղը օգտագործվում է որոշ սննդամթերքների, ինչպիսիք են խոզապուխտը, ձուկը կամ կաղամբը պահելու համար։

Աղը ավելացվում է սննդի մեջ, կամ սննդի արտադրողի կամ սպառողի կողմից, որպես հոտավետության միջոց, կոնսերվանտ, հավելանյութ և գույների մշակող։ Սննդի արդյունաբերության մեջ աղի սպառումը բաժանվում է սպառման նվազման կարգով, սննդի վերամշակման այլ այլ ապրանքների, մսի տուփերի, պահածոյացման, հացաթխման, կաթնամթերքի և հացահատիկային արտադրատեսակների արտադրանքների մեջ։

Կաթնամթերքի շատ արդյունաբերություններում պանիրին ավելացվում է աղ, որպես գույնի, ֆերմենտացման և հյուսվածքների վերահսկման միջոց։

Կաթնամթերքի ենթահամակարգը ներառում է այնպիսի ընկերություններ, որոնք արտադրում են սերուցքային կարագ, խտացրած և եփած կաթ, սառեցված աղանդեր, պաղպաղակ, բնական և վերամշակված պանիր և մասնագիտացված կաթնամթերք։

Նատրիումի քլորիդը օգտագործվում է անասնաբուժական բժշկության մեջ` որպես էմիսիա առաջացնող միջոց։ Այն հանդես է գալիս որպես տաք հագեցած լուծույթ։

Առնվազն միջնադարից ի վեր մարդիկ օգտագործում են աղը որպես մաքրող միջոց, որը քսում է կենցաղային մակերեսներին։

Աղը ներկայումս զանգվածային արտադրվում է ծովային ջրի կամ աղի ջրազերծումից` ջրաղացանցի ջրհորներից և աղի լճերից։ Քարի աղի արդյունահանումը նույնպես հիմնական աղբյուր է։ Չինաստանը աշխարհում աղի հիմնական մատակարարն է։ 2017 թվականին համաշխարհային արտադրությունը գնահատվել է 280 միլիոն տոննա, իսկ հնգյակի արտադրողներն (միլիոն տոննայով) են Չինաստանը (68.0), ԱՄՆ-ը (43.0), Հնդկաստանը (26.0), Գերմանիան (13.0) և Կանադան (13.0): Աղը նաև կալիումի արդյունահանման հետևանք է։

Չնայած այն հեշտությամբ ձևավորվում է իր բաղադրիչ տարրերի նատրիումի և քլորի համադրությամբ՝

${\displaystyle 2Na_{(}s)+Cl_{2(g)}\rightarrow 2NaCl_{(}s)}$

այրվող ռեակցիայի մեջ, որը արտազատում է մոտ 411 կիլոջուլ էներգիա միացության մեկ մոլի համար։

Ուժային բազային նատրիումի հիդրօքսիդի և ուժեղ թթվային հիդրոքլորի թթու չեզոքացումը նաև ձևավորում է նատրիումի քլորիդի լուծույթներ՝ հակադարձելով էլեկտրոլիզի էներգիայի կլանման գործընթացը, որը և նատրիումի հիդրօքսիդը և հիդրոքլորաթթունը դարձնում է ավելի թանկ։

• Նատրիում

• Աղի վնասակարության մասին Արխիվացված 2019-11-15 Wayback Machine
• Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և ուրիշներ։ «Քիմիա», Երևան, 1961։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նատրիումի քլորիդ» հոդվածին։

Թեմատիկ կայքեր ChEMBL · Drugbank · KEGG · KEGG · UNII Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրոքհաուսի և Եփրոնի · Մեծ կատալոնական · Մեծ նորվեգական · MESH ID Չափորոշչային վերահսկողություն GND: 4352912-4 · Microsoft: 2909100201 · NKC: ph189249, ph189251

Ընթերցե՛ք «աղ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։

Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 200)։