Սամարա
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սամարա (այլ կիրառումներ)
Քաղաք | |||||
---|---|---|---|---|---|
Սամարա | |||||
ռուս.՝ Самара | |||||
| |||||
Երկիր | Ռուսաստան | ||||
Ներքին բաժանում | Կույբշեվսկի շրջան, Սամարայի շրջան, Լենինսկի շրջան, Ժելեզնոդորոժնի շրջան, Օկտյաբրսկի շրջան, Խորհրդային շրջան, Պրոմիշլենի շրջան, Կիրովսկի շրջան և Կրասնոլինսկի շրջան | ||||
Հիմնադրված է | 1586 թ. | ||||
Մակերես | 541,0 կմ² | ||||
ԲԾՄ | 100 մետր | ||||
Բնակչություն | ▲1 156 659 մարդ (2020)[1] | ||||
Ժամային գոտի | UTC+4, ամառը UTC+5 | ||||
Հեռախոսային կոդ | 846 | ||||
Փոստային դասիչ | 443000–443999 | ||||
Պաշտոնական կայք | city.samara.ru (ռուս.) | ||||
| |||||
Սամարա (ռուս.՝ Самара)՝ քաղաք Ռուսաստանում։ Սամարայի մարզի վարչական կենտրոնն է։ Բնակչությունը՝ 1 171 598 մարդ (2013)։ 1935-1991 թվականներին կոչվել է Կույբիշև։ Տեղակայված է Վոլգա գետի ձախ ափին ՝ այն հատվածում որտեղ Վոլգա է լցվում Սամարա գետը, որից էլ առաջացել է քաղաքի անվանումը։
Բնակչությունը՝ 1 172 348 (2014)։ Բնակչության թվով Ռուսաստանի յոթերորդ խոշոր քաղաքը։ Ագլոմերացիայի շրջանակներում (բնակչության թվով երրորդն է Ռուսաստանում) բնակվում է ավելի քան 2,7 մլն. մարդ։
Խոշոր տնտեսական, տրանսպորտային, գիտակրթական և մշակութային կենտրոն է։ Արդյունաբերության հիմնական ճյուղերն են մեքենաշինությունը, նավթաարդյունաբերությունը և սննդի արդյունաբերությունը[2]։
Սամարան հիմնվել է թագավոր Ֆեոդորի հրամանով 1586 թվականին, որպես Սամարա քաղաքի պահակային ամրոց։ 1935-1991 թվականներին քաղաքը կրում էր Կույբիշև անվանումը՝ խորհրդային կուսակցական և պետական գործիչ Վալերիան Վլադիմիրովիչ Կույբիշևի պատվին[3]։ Սամարայում է գտնվում Ռուսաստանի ամենաերկար առափնյակը և Եվրոպայում երկաթուղային ամենաբարձր շենքը[4]։ Բացի այդ, Կույբիշևի անվան հրապարակը Եվրոպայի ամենամեծ հրապարակն է։
Սամարան մտնում է Մերձվոլժսկի դաշնային շրջանի մեջ (օկրուգ)։
Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աշխարհագրական դիրք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սամարան գտնվում է Սամարայի Աղեղի դիմաց, Վոլգա գետի ձախ ափին, Սամարա և Սոկ գետերի վտակների միջև։ Քաղաքը հյուսիսում ունի անկանոն կտրտված ձև։ Միջօրեականային ուղղության երկայնությունը կազմում է 50 կմ, իսկ լայնությունը՝ 20 կմ[5]։ Աշխարհագրական կոորդինատներն են (քաղաքի պատմական հատվածը)՝ հյուսիսային լայնության 53°12′ և արևելյան երկայնության 50°06′։ Քաղաքի տարածքի մակերեսը կազմում է մոտ 541 կմ²[6]։
Հարևան բնակավայրեր | ||
---|---|---|
Տոլյատի ~ 79 կմ Ուլյանովսկ ~ 242 կմ | Դիմիտրովգրադ ~ 157 կմ Կազան ~ 441 կմ | Նաբերեժնիե Չելնի ~ 386 կմ Ուֆա ~ 463 կմ |
Պենզա ~ 444 կմ Սարանսկ ~ 470 կմ | Մագնիտոգորսկ ~ 775 կմ Չելյաբինսկ ~ 880 կմ | |
Սարատով ~ 484 կմ Վոլգոգրադ ~ 853 կմ | Ուրալսկ ~ 246 կմ Ատիրաու ~ 751 կմ | Օրենբուրգ ~ 407 կմ Օրսկ ~ 674 կմ |
Ժամային գոտի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սամարան գտնվում է Սամարայի ժամային գոտում։ Համաշխարհային կոորդինացված ժամանակի (UTC) ուղղությամբ տեղաշարժի հարաբերությունը կազմում է +4։00 ժամ։ Մոսկվայի ժամանակի հարաբերությամբ ժամային գոտին ունի +1 ժամ մշտական տեղաշարժ և Ռուսաստանում նշվում է որպես MSK+1։ 2010-2014 թվականները քաղաքում և մարզում գործում էր մոսկովյան ժամանակը։ 2014 թվականի հոկտեմբերի 26-ից տարածաշրջան վերադարձվել է Սամարայի ժամանակը (MSK+1)։
Ռելիեֆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքը տեղակայված է նոր (կայնոզոյան) գոյացությունների վրա, որոնք ընկած են պերմյան և քարաածխային հանքատեսակների վրա, որոնք գոյացել են 240-300 միլիոն տարի առաջ։ Արխեյան դարաշրջանի բյուրեղային հիմքը ընկած է 1400-1600 մ խորության վրա։ Քաղաքի ռելիեֆը չափավոր լեռնային է։ Առավելագույն բարձրությամբ աչքի է ընկնում քաղաքի հյուսիսային մասը (Կրասնոգլինսկի շրջան), որի կազմի մեջ մտնում են Սոկոլի լեռները։ Տեղանքի ամենաբարձր կետը, որը մտնում է Սամարայի վարչական քաղաքային սահմանների մեջ, Տիպ Տյավ լեռը՝ ծովի մակարդակից 286 մ։ Հարավ-արևմուտքում, Վոլգա գետի երկայնքով, որոշ վայրերում կիրճերով բաժանված տեղանքը աստիճանաբար նվազում է մոտավորապես մինչև Հեղափոխության հրապարակը, ինչից հետո արագորեն նվազում է մինչև բարձրության նվազագույն մակարդակը, որը ծովի մակարդակից 28 մ է և համընկնում է Վոլգա գետի մակարդակի հետ։ Հարավում և հարավ-արևելքում, ընդհուպ մինչև Հաղթանակի փողոցը տեղանքը ավելի կտրուկ է նվազում, այնուհետև շատ դանդաղ նվազում է ընդհուպ մինչև նվազագույն բարձրությունը, որը համընկնում է Սամարա գետի մակարդակի հետ (նույնպես ծովի մակարդակից 28 մ)։
Վոլգա գետի կողմից գերակշռում են ավազոտ հողերը, իսկ Սամարա գետի կողմից՝ կավահողերը։
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կլիման չափավոր մայրցամաքային է։ Քաղաքային շրջանի հյուսիսից մինչև հարավ առավել արտահայտված է մայրցամաքային չոր կլիման, ինչը պայմանավորված է Վոլգայի գետային օդային հոսքի ազդեցությամբ։ Միջին ամսական ամառային և ձմեռային ջերմաստիճանների տարբերությունը հասնում է 31 °C, իսկ բացարձակ էքստրեմումների տարբերությունը՝ 83 °C։ Տեղումների առավելագույն քանակը թափվում է հուլիսին և հունիսին։ Ձմռանը գերակշռում են հարավային, գարնանը և ամռանը՝ հյուսիսային, աշնանը՝ հարավարևմտյան և հարավային քամիները[7]։
- Տարեկան միջին ջերմաստիճանը +5,7 °C
- Քամու տարեկան միջին արագությունը՝ 3,3 մ/վ
- Օդի տարեկան միջին խոնավությունը՝ 74%։
Սամարայում օդի ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույնը (1936 թվականից տարվող օդերևութաբանական դիտարկումների ժամանակահատվածի ընթացքում) կազմում է 39,9 °C ստվերում (օգոստոսի 2, 2010)։ Նախկին ռեկորդը կազմում էր 39,0 °C ստվերում (1984 թվականի հուլիս)։
Օդի ջերմաստիճանի բացարձակ նվազագույնը նույն ժամանակահատվածում գրանցվել է 1942 թվականի հունվարի 22-ին և կազմում է -43 °C։
Սամարաի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 4.2 (39.6) | 6.8 (44.2) | 15.8 (60.4) | 31.1 (88) | 34.4 (93.9) | 39.6 (103.3) | 40.4 (104.7) | 39.9 (103.8) | 34.2 (93.6) | 26.0 (78.8) | 14.0 (57.2) | 7.3 (45.1) | 40.4 (104.7) |
Միջին բարձր °C (°F) | −6.8 (19.8) | −6.1 (21) | 0.4 (32.7) | 12.1 (53.8) | 20.8 (69.4) | 25.4 (77.7) | 26.9 (80.4) | 25.0 (77) | 18.6 (65.5) | 9.9 (49.8) | 0.1 (32.2) | −5.4 (22.3) | 10.1 (50.2) |
Միջին օրական °C (°F) | −10.1 (13.8) | −9.8 (14.4) | −3.5 (25.7) | 6.9 (44.4) | 14.8 (58.6) | 19.6 (67.3) | 21.4 (70.5) | 19.2 (66.6) | 13.2 (55.8) | 5.8 (42.4) | −2.4 (27.7) | −8.3 (17.1) | 5.6 (42.1) |
Միջին ցածր °C (°F) | −13.1 (8.4) | −13.1 (8.4) | −7.0 (19.4) | 2.6 (36.7) | 9.4 (48.9) | 14.4 (57.9) | 16.3 (61.3) | 14.2 (57.6) | 8.9 (48) | 2.7 (36.9) | −4.7 (23.5) | −11.0 (12.2) | 1.6 (34.9) |
Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −43.0 (−45.4) | −36.9 (−34.4) | −31.4 (−24.5) | −20.9 (−5.6) | −4.9 (23.2) | −0.4 (31.3) | 2.0 (35.6) | 2.3 (36.1) | −3.4 (25.9) | −27.3 (−17.1) | −28.1 (−18.6) | −41.3 (−42.3) | −43.0 (−45.4) |
Տեղումներ մմ (դյույմ) | 50 (1.97) | 41 (1.61) | 33 (1.3) | 38 (1.5) | 36 (1.42) | 57 (2.24) | 58 (2.28) | 47 (1.85) | 43 (1.69) | 53 (2.09) | 51 (2.01) | 50 (1.97) | 557 (21.93) |
Միջ. անձրևոտ օրեր | 4 | 3 | 5 | 11 | 14 | 15 | 14 | 12 | 14 | 14 | 10 | 6 | 122 |
Միջ. ձնառատ օրեր | 24 | 20 | 14 | 4 | 1 | 0.1 | 0 | 0 | 0.3 | 4 | 15 | 22 | 104.4 |
% խոնավություն | 83 | 80 | 79 | 67 | 58 | 64 | 67 | 69 | 73 | 76 | 83 | 83 | 73 |
Միջին ամսական արևային ժամ | 65.1 | 100.8 | 148.8 | 213.0 | 303.8 | 303.0 | 310.0 | 275.9 | 189.0 | 108.5 | 48.0 | 46.5 | 2112,4 |
Աղբյուր #1: Pogoda.ru.net[8] | |||||||||||||
Աղբյուր #2: Hong Kong Observatory[9] |
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչության թվաքանակը | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
1646[10] | 1670[10] | 1811[11] | 1840[11] | 1851[10] | 1856[11] | 1863[11] |
317 | ↗700 | ↗4400 | ↗13 700 | ↗14 920 | ↗24 400 | ↗34 100 |
1875[10] | 1897[12] | 1900[10] | 1911 | 1913[11] | 1914[11] | 1923[11] |
↗54 722 | ↗90 000 | ↗109 640 | ↗153 200 | ↘106 800 | ↗143 800 | ↗147 400 |
1926[13] | 1931[14] | 1933[15] | 1939[16] | 1943[10] | 1956[17] | 1959[18] |
↗176 000 | ↗222 308 | ↗259 100 | ↗390 488 | ↗640 000 | ↗760 000 | ↗806 356 |
1962[11] | 1967[11] | 1970[19] | 1973[11] | 1975[20] | 1976[21] | 1979[22] |
↗881 000 | ↗992 000 | ↗1 044 849 | ↗1 117 000 | ↗1 150 000 | →1 150 000 | ↗1 216 233 |
1982[11] | 1985[23] | 1986[21] | 1987[24] | 1989[25] | 1990[26] | 1991[21] |
↗1 243 000 | ↘1 229 000 | ↘1 226 000 | ↗1 280 000 | ↘1 254 460 | ↘1 226 000 | ↗1 244 000 |
1992[21] | 1993[21] | 1994[21] | 1995[23] | 1996[23] | 1997[27] | 1998[23] |
↘1 239 000 | ↘1 232 000 | ↘1 223 000 | ↘1 201 000 | ↘1 192 000 | ↘1 170 000 | ↗1 178 000 |
1999[28] | 2000[29] | 2001[23] | 2002[30] | 2003[11] | 2004[31] | 2005[32] |
↘1 168 000 | ↘1 156 100 | ↘1 146 400 | ↗1 157 880 | ↗1 157 900 | ↘1 144 200 | ↘1 133 400 |
2006[33] | 2007[34] | 2008[34] | 2009[35] | 2010[36] | 2011[34] | 2012[37] |
↗1 143 300 | ↘1 138 994 | ↘1 135 422 | ↘1 134 716 | ↗1 164 685 | ↗1 166 710 | ↗1 169 184 |
2013[38] | 2014[39] | 2015[40] | 2016[41] | 2017[42] | 2018[43] | 2019[44] |
↗1 171 598 | ↗1 172 348 | ↘1 171 820 | ↘1 170 910 | ↘1 169 719 | ↘1 163 399 | ↘1 156 644 |
Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
- ↑ «Федерализм. Региональная политика. Субъекты РФ. Самарская область». // novrosen.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 27-ին.
- ↑ «Исторические этапы становления Самары». // city.samara.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
- ↑ «Жителям Самары вернули главный символ города». // vesti.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 19-ին.
- ↑ «Географическое положение» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Общая характеристика» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
- ↑ Погода и климат. Климат Самары
- ↑ «Pogoda.ru.net» (Russian). Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Climatological Norms of Samara [1] Արխիվացված 2019-10-23 Wayback Machine. Retrieved on: August 24, 2011.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 «Самара. Первые переписи в калейдоскопе истории». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-01-ին. Վերցված է 2015-02-01-ին.
- ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 «Народная энциклопедия «Мой город». Самара». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-27-ին. Վերցված է 2013-10-27-ին.
- ↑ «Российский статистический ежегодник. 2011 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-26-ին. Վերցված է 2016-05-26-ին.
- ↑ «Города с численностью населения 100 тысяч и более человек». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-17-ին. Վերցված է 2013-08-17-ին.
- ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР : [Районы и города СССР на 1931 год]. — Москва: Власть советов, 1931. — XXX, 311 с.
- ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР. На 15 июля 1934 года.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013-12-24-ին. Վերցված է 2013-11-30-ին.
- ↑ «Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-10-26-ին. Վերցված է 2013-10-26-ին.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-28-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-29-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
- ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 «Российский статистический ежегодник. 1994». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-05-18-ին. Վերցված է 2016-05-18-ին.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 «Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015-05-12-ին. Վերցված է 2015-05-12-ին.
- ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : [арх. 28 Հունիսի 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-26-ին.
- ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
- ↑ «Российский статистический ежегодник. 1997 год». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-05-22-ին. Վերցված է 2016-05-22-ին.
- ↑ «Российский статистический ежегодник. 1999 год». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-06-14-ին. Վերցված է 2016-06-14-ին.
- ↑ «Российский статистический ежегодник. 2000 год». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016-06-13-ին. Վերցված է 2016-06-13-ին.
- ↑ «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
- ↑ «Российский статистический ежегодник. 2004 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-09-ին. Վերցված է 2016-06-09-ին.
- ↑ «Российский статистический ежегодник, 2005 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-09-ին. Վերցված է 2016-05-09-ին.
- ↑ «Российский статистический ежегодник, 2006 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-10-ին. Վերցված է 2016-05-10-ին.
- ↑ 34,0 34,1 34,2 База данных "регионы Приволжского округа". Численность постоянного населения
- ↑ «Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-05-18-ին. Վերցված է 2014-01-02-ին.
- ↑ «Перепись населения 2010. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений» (ռուսերեն). Федеральная служба государственной статистики. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-06-ին. Վերցված է 2013-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-16-ին. Վերցված է 2014-05-31-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года» (ռուսերեն). М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат. 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-12-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ location (link) - ↑ «Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-08-10-ին. Վերցված է 2014-08-02-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-06-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 13)։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սամարա» հոդվածին։ |
|